Η σύνθεση σχολαστικής θεολογίας και υπαρξισμού στην τριαδολογία της δυτικής Χριστιανοσύνης: Karl Barth και Karl Rahner (2)

Η σύνθεση σχολαστικής θεολογίας και υπαρξισμού στην τριαδολογία της δυτικής Χριστιανοσύνης: Karl Barth και Karl Rahner

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΓ. ΣΙΣΚΟΥ

Πηγή: Περιοδικό ΘΕΟΛΟΓΙΑ 88, 4 (2017)

Συνέχεια από Κυριακή, 29 Απριλίου 2018

2. Karl Barth

2.1 H ταύτιση Θεολογίας και Οικονομίας

Στον Πρόλογο της Εκκλησιαστικής Δογματικής του o Κ. Barth, απολογούμενος σε προτεστάντες φίλους και επικριτές του, ξεκαθαρίζει το γεγονός ότι για τον ίδιο o χριστιανισμός δεν ξεκίνα το 1517 -χρονολογία θυροκόλλησης των 95 θέσεων του Λούθηρου στη Βιττεμβέργη-, αλλά ότι ο ίδιος κινείται άνετα στο χώρο της ενιαίας δυτικής παράδοσης, παραπέμποντας στον Άνσελμο και τον Ακινάτη χωρίς κανένα ίχνος φόβου, διότι η σχολαστική διδασκαλία είναι από πολλές απόψεις εκκλησιαστικά ορθή(8). Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, ο Κ. Barth κληρονομεί από την ενιαία δυτική χριστιανική παράδοση την ταύτιση Θεολογίας και Οικονομίας, την ταύτιση της αΐδιας ύπαρξης της Αγίας Τριάδος και της οικονομικής της φανέρωσης(9). Ο Θεός της αποκάλυψης είναι ο Θεός καθ’ αυτός, όπως υφίσταται δι’ εαυτόν: “The question: «Who is the self-revealing God?» always receives a full and unrestricted answer also in what we learn about God’s self-revealing as such and about His being revealed among men. God Himself is not just Himself. He is also His self-revealing... Revelation in the Bible is not a minus; it is not another over against God. It is the same, the repetition of God. Revelation is indeed God’s predicate, but in such a way that this predicate is in every way identical with God Himself”(10).

Ταυτίζοντας, Θεολογία και Οικονομία, ο Κ. Barth, χρησιμοποιεί με άνεση διατυπώσεις, οι οποίες μαρτυρούν την ταύτιση ουσίας και ενεργειών στον Τριαδικό Θεό, διότι οι ενέργειες του Θεού προς την κτίση ταυτίζονται με τον τρόπο που υπάρχει ο Θεός καθ’ εαυτόν. Αυτό αντίστροφα συνεπάγεται την εξαγωγή συμπερασμάτων για την αΐδια ζωή της Αγίας Τριάδος από την οικονομική φανέρωσή της: “God reveals Himself. He reveals Himself through Himself. He reveals Himself. If we really want to understand revelation in terms of its subject, i.e, God, then the first thing we have to realize is that this subject, God, the Revealer, is identical with His act in revelation and also identical with its effect. It is from this fact & that we learn we must begin the doctrine of  revelation with the doctrine of the triune God”(11). H ταύτιση ουσίας και ενεργειών πηγάζει τόσο από τη σύγχυση Θεολογίας και Οικονομίας, όσο και από τη φιλοσοφική σχολαστική ερμηνεία της έννοιας actus purus, κατά την οποία η ουσία του Θεού είναι καθαρή ενέργεια, διότι στο είναι του Θεού δεν υπάρχει καμία διάσταση μεταξύ δυνάμει και ενεργεία όντος: «What God is as God, the divine individuality and characteristics, the essential or essence of God, is something which we shall encounter either at the place where God deals with us as Lord and Savior, or not at all. The act of revelation as such carries with it the fact that God has not withheld Himself from men as true being, but that He has given no less than Himself to men as the overcoming of their need and light in their darkness(12)… the concept of ‘The Reality of God’ … holds together being and act instead of tearing them apart like the idea of ‘essence’... We are in fact interpreting the being of God when we describe it as ‘God’s being in act’, namely in the act of His revelation, in which the being of God declares it’s reality: not only his reality for us –certainly that-but at the same time His own, inner, proper reality, behind which and above which there is no other(13)... the action of God that takes place in Revelation is a particular action, different from any other happening, even in contradiction to it. Actus Purus is not sufficient as a description of God. To it there must be added at least ‘et singularis’»14. Ακριβώς σε αυτή την έννοια του actus purus βασίζεται η ταύτιση της ουσίας του Θεού και των έργων του, δηλαδή η ταύτιση ουσίας και ενεργειών: “To the unity of Father, Son and Spirit among themselves corresponds their unity ad extra. God’s essence and work are not twofold but one. God’s work is His essence in its relation to the reality which is distinct from Him and which is to be created or is created by Him. The work of God is the essence of God as the essence of Him who is (N.B in a free decision grounded in His essence but not constrained by His essence) reavealer, revelation and being revealed”(15).

2.2 Πρόσωπο, Ουσία, Θέληση, Ενέργεια: Η ταύτιση τρόπου υπάρξεως και ενεργειών στον Θεό

Η ταύτιση ουσίας και ενεργειών στη βάση της απόλυτης απλότητας του θείου Είναι είναι ανάλογη με την ταύτιση ουσίας και βούλησης στον Θεό, η οποία έχει τα ίδια θεμέλια και τις ίδιες προϋποθέσεις με την πρώτη. Έτσι, ο Κ. Barth μπορεί να κινείται με άνεση χρησιμοποιώντας ένα θεολογικό λεξιλόγιο, το οποίο παραπέμπει στην ταύτιση Είναι και ενεργείν, Είναι και βούλεσθαι, όπως οι έννοιες αυτές χρησιμοποιούνται στον υπαρξισμό, παρά το ότι οι ταυτίσεις θεμελιώνονται στον σχολαστικισμό: «The fact that God's being is event, the event of God's act, necessarily (if, when we speak of it, we turn our eyes solely on His Revelation) means that it is His own willed and executed decision... Now, if the being of a person is a being in act, and if, in the strict and proper sense, being in act can only be ascribed to God, then it follows that by the concept of the being of a person, in the strict and proper sense, we can understand only the being of God. Being in its own, conscious, willed and executed decision, and therefore personal being, is the being of God in the nature of the Father, and the Son and the Holy Spirit... The real person is not man but God... God exists in His act. God is His own decision»(16).

Αναφερόμενος στην Άγια Τριάδα προκειμένου να περιγράφει τις Θείες Υποστάσεις, ο Κ. Barth προτιμά να παραμερίσει τούς όρους Υπόστασις και Πρόσωπον και αντ’ αυτών να εισαγάγει τον όρο τρόπο υπάρξεως (Seinsweise) για καθεμία από τις υποστάσεις της Αγίας Τριάδος. Θεωρεί τη συγκεκριμένη διατύπωση καταλληλότερη για τους σημερινούς καιρούς(17). Η ταύτιση ωστόσο ουσίας και ενεργειών συνεπιφέρει κατά έναν εντελώς φυσιολογικό τρόπο και την ταύτιση υποστάσεων και ενεργειών, διότι τα πρόσωπα είναι τρεις τρόποι υπάρξεως του ενός Θεού, δηλαδή της μίας ουσίας Του(18). Συνεπαγωγικά, στον Κ. Barth ο όρος τρόπος υπάρξεως, ο οποίος στην ορθόδοξη παράδοση δηλώνει τις σχέσεις καταγωγής των Θείων Υποστάσεων, παραπέμπει στις ενέργειες του Τριαδικού Θεού στην κτίση. Δεν καταργεί ο Κ. Barth το αγέννητον, το γεννητόν και το εκπορευτόν, ωστόσο, απούσης της διακρίσεως ουσίας και ενεργειών, αυτά καθίστανται τρόποι υπάρξεως-ενέργειες του Τριαδικού Θεού σε αναφορά και με την κτίση: «If the τρόπος αποκαλύψεως is a really different one from the τρόπος υπάρξεως and if the ύπαρξις is the real being of God, then this means that God in His revelation is not really God»(19). Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο τρόπος υπάρξεως των Θείων Υποστάσεων φανερώνονται στην αποκάλυψη και υφίστανται δια της αποκαλύψεως, δηλαδή ταυτίζονται με τις άκτιστες ενέργειες της αποκάλυψης: “In the revelation attested in the Bible God always meets us... in varying action, in one of His modes of being, or, more accurately, as distinguished or characterized in one of His modes of being... formal distinctions in the three modes of being -that which makes them modes of being- can indeed be derived from the concept of revelation”(20).

(Συνεχίζεται)

Σημειώσεις

8. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of the Word of God, Vol. 1, Pt. 1, Trans: G. W. Bromiley, T&T Clark: Edinburgh 1975, σελ. xiii.

 9. Για την ταύτιση αΐδιων προόδων και οικονομικών φανερώσεων της Αγίας Τριάδος βλ. Aquinas, Τ., Summa Theologica, Part I, QQ XXVII-XLIX, 48. 3, στο The “Summa Theologica” of St. Thomas Aquinas. Literally translated by Fathers of the English Dominican Province. Second and revised edition, Burns Oates and Washbourne: London 1921, Vol. 2, σελ. 197: “Mission signifies not only procession from the principle, but also determines the temporal term of the procession. Hence mission is only temporal. Or we may say that it includes the eternal procession, with the addition of a temporal effect. For the relation of a divine person to His principle must be eternal. Hence the procession may be called a twin procession, eternal and temporal, not that there is a double relation to the principle, but a double term, temporal and eternal”. Ερμηνεύοντας τo συγκεκριμένο χωρίο της Summa Theologica o Emery, G., The Trinity ~ an introduction to Catholic doctrine on the triune God, Trans: M. Levering, The Catholic University of America Press: Washington 2009, σελ. 193, γράφει: «the missions bear in themselves the eternal mystery of the divine persons, the mystery of the Son begotten by the Father and the mystery of the Holy Spirit who proceeds. If one follows St. Thomas Aquinas, there is no need to reunite the economic Trinity and the immanent Trinity (after having started by distinguishing between them), because, for Aquinas, the mission or ‘temporal procession ’ of the divine person ‘is not essentially different from the eternal procession, but only adds a reference to a temporal effect’». Για το ίδιο θέμα στον Ακινάτη βλ. και Ott, L., Fundamentals of Catholic Dogma, Trans: Patrick Lynch, TAN Books: Charlotte, North Carolina 1974, σελ, 73: “the concept of sending implies not only the eternal procession, but also a new kind of presence in the created world: missio includit processionem aeternam et aliqui ~ addit, sc. temporalem effectum (S. Th. I 43, 2 ad 3). The temporal missions, therefore, reflect the notions of the Divine Persons”.

10. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of the Word of God, Vol. 1, Pt. 1, μνημ. εργ., σελ. 299-300.

11. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of the Word of God, Vol. 1, Pt. 1, μνημ. εργ., σελ. 296.

12. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of God, Vol. 2, Pt. 1, Trans: T.H.L. Parker - W.B. Johnston - H. Knight - J.L.M. Haire, T&T Clark: Edinburgh 1964, σελ. 261.

13. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of the Word of God, Vol. 2, Pt. 1, μνημ. εργ., σελ. 262.

14. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of the Word of God, Vol. 2, Pt. 1, μνημ. εργ., σελ. 264.

15. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of the Word of God, Vol. 1, Pt. 1, μνημ. εργ., σελ. 371. Στη συνέχεια του κειμένου ο Κ. Barth διακρίνει μεταξύ της ουσίας του Θεού καθ’ εαυτόν και της ουσίας του Θεού που αποκαλύπτεται, ωστόσο η διάκριση χρησιμοποιείται μόνο για να εξασφαλιστεί η ελευθερία του Θεού από μια αναγκαστική αποκάλυψη της ουσίας Του. Ο Θεός αποκαλύπτεται ελεύθερα διά της βουλήσεώς του. Ωστόσο, η βούληση ταυτίζεται με την ουσία του Θεού στο πλαίσιο της θείας απλότητας. Η επιμονή του Κ. Barth στην ταυτότητα του Θεού ad extra και ad intra είναι το βασικό θεμέλιο της ερμηνείας του τόσο βιβλικά όσο και φιλοσοφικά.

Με αυτόν τον τρόπο αποδίδει το εν λόγω κείμενο και ένας από τους σημαντικότερους κληρονόμους της σκέψης του Κ. Barth, ο καθηγητής Jungel, Ε., God's Being is in Becoming: The Trinitarian Being of God in the Theology of Karl Barth, A Paraphrase, T&T Clark: Edinburgh 2001, σελ. 47, o oποίος σχολιάζοντας το κείμενο του δασκάλου του γράφει: “In order to be able to speak about God’s work, we must talk about the essence of the one who works. But the essence of this one who works is now thought strictly from the point of view of revelation, and so not as substance, but as the ‘unity of Father, Son and Spirit among themselves’ to which 'their unity ad extra' corresponds”.

16. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of God, Vol. 2, Pt. 1, μνημ. εργ., σελ. 271-272. Πρβλ. και Jungel, Ε., God’s Being is in Becoming: The Trinitarian Being of God in the Theology of Karl Barth. A Paraphrase, μνημ. εργ., σελ. 80-81: “That means that, as event, the being of God possesses freedom of decision. Decision does not belong to the being of God as something supplementary to this being: rather, as event, Gods being is his own decision”. Αναπόφευκτα τέτοιες διατυπώσεις είναι το αποτέλεσμα της εισαγωγής μιας φαινομενολογίας του χρόνου στη ζωή της Αγίας Τριάδος και κατά λογική συνέπεια ο Θεός φανερώνεται να ίσταται έμπροσθεν υπαρξιακών επιλογών.

Είναι σημαντικό το ότι ό Ε. JiingeJ βλέπει στο συγκεκριμένο σημείο την ερμηνευτική του Κ. Barth ως σύνθεση περσοναλισμού και σχολαστικισμού, η οποία δημιουργεί την αρμόζουσα δογματική διατύπωση για τον Τριαδικό Θεο: “because God lives solely from and by Himself, the understanding of God’s being as person is not some ‘personification’ working itself as 'personalism versus ontology’, but the understanding of being in the proper sense appropriate to God alone”, ό.π.

17. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of the Word of God, Vol. 1, Pt. 1, μνημ. εργ., σελ. 359 κ.έ.

18. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of the Word of God, Vol. 1, Pt. 1, μνημ. εργ., σελ. 359.

19. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of the Word of God, Vol. 1, Pt. 1, μνημ. εργ., σελ. 353.

20. Barth, Κ., Church Dogmatics, The Doctrine of the Word of God, Vol. 1, Pt. 1, μνημ. εργ., σελ. 362-363.