Αγίου Λουκά Συμφερουπόλεως Περί πνεύματος, ψυχής και σώματος 2

Συνέχεια από:Τρίτη 14 Απριλίου 2020

Αγίου Λουκά Συμφερουπόλεως

Πνεύμα, Ψυχή, Σώμα

Κεφάλαιο 2: Η καρδιά ως όργανο γνώσης τού Υψίστου α

Ήδη από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων, η λέξη «καρδιά» δεν σήμαινε μόνο ένα σάρκινο όργανο, αλλά και την ψυχή του ανθρώπου, την διάθεση, την οπτική γωνία του, την σκέψη, αλλά ακόμα και την προσοχή, την διάνοια, την πεποίθηση, κτλ. Η «λαϊκή σοφία» είχε δώσει την ορθή αξία της καρδιάς για την ανθρώπινη ζωή από πολύ παλιά: «Η καρδιά μου σταματά να χτυπά, η ζωή μου τελείωσε». Αυτός είναι ο λόγος που οι άνθρωποι αποκαλούν την καρδιά «μηχανή της ζωής». Γνωρίζουμε πολύ καλά πως η φυσική και η πνευματική ευεξία εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την σωστή λειτουργία της καρδιάς.

Στην καθημερινή μας ζωή ίσως δούμε πως η καρδιά κάποιου υποφέρει, πονάει, κτλ. Μπορούμε να βρούμε εκφράσεις στην λογοτεχνία και την ποίηση, όπως: «Η καρδιά μου επιθυμεί…είναι χαρούμενη…αισθάνεται κάτι». Η καρδιά λοιπόν είναι κάτι σαν αισθητήριο όργανο, και μάλιστα ιδιαίτερα ακριβές και πολύπλευρο. Θα παραμείνουμε λίγο σε αυτό το θέμα, καθώς όλα αυτά τα φαινόμενα έχουν μια σαφή φυσιολογική βάση, την οποία περιέγραψε ο Ι. Παβλώφ (διάσημος Ρώσος φυσιολόγος). Στις παλιές εποχές, όταν οι πρόγονοι μας βρίσκονταν στο ζωικό στάδιο της ανάπτυξης τους, ανταποκρίνονταν σε όλα τα ερεθίσματα που λάμβαναν σχεδόν αποκλειστικά μέσω της μυικής δραστηριότητας, η οποία επικρατούσε όλων των άλλων ενστικτωδών δράσεων. Από την πλευρά της, ολόκληρη η μυική δραστηριότητα είναι στενά συνδεδεμένη με την καρδιαγγειακή δραστηριότητα.

Αν και τα μυϊκά αντανακλαστικά του σύγχρονου πολιτισμένου ανθρώπου έχουν μειωθεί στο ελάχιστο, οι αλλαγές της καρδιακής λειτουργίας, οι οποίες προκαλούνται από αυτά (τα αντανακλαστικά), έχουν παραμείνει ως είχαν.

Ο σύγχρονος πολιτισμένος άνθρωπος είναι συνηθισμένος στο να κρύβει τα μυϊκά του αντανακλαστικά, κάνοντας δουλειά στον εαυτό του. Μόνο οι παραλλαγές στην καρδιακή του λειτουργία καθιστούν προφανή τα αισθήματα του. Η καρδιά λοιπόν είναι ακόμα ένα όργανο αίσθησης, το οποίο δείχνει με ακρίβεια την υποκειμενική μας κατάσταση την οποία πάντοτε αποκαλύπτει.

Ως γιατρός οφείλω να σημειώσω, πως ενώ η καρδιακή δραστηριότητα ρυθμίζεται καλά από την μυϊκή δραστηριότητα, χωρίς ακρότητες, η ρύθμιση από τα διάφορα συναισθήματα, τα οποία δεν εκφράζονται ως μυϊκή δραστηριότητα, είναι κακή. Για τον λόγο αυτό, οι καρδιές των ανθρώπων που έχουν επαγγέλματα που απαιτούν μόρφωση, και εκτελούν πολύ απλή σωματική εργασία, είναι όμως εκτεθειμένοι υπερβολικά στις αναταραχές της ζωής, επηρεάζονται πολύ περισσότερο.

Αυτά αποφαίνεται για την λειτουργία της καρδιάς ο παθολόγος-ανατόμος («Περί του θανάτου του ανθρώπου») και μεγάλος φυσιολόγος, ο ακαδημαϊκός Ιβάν Παβλώφ (Μαθήματα φυσιολογίας, έκδοση Καθηγητής Savich, 1924).

Επιπλέον, η νεύρωση της καρδιάς είναι εντυπωσιακά πλούσια και πολύπλοκη. Η καρδιά σκεπάζεται από ένα δίκτυο ινών του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, και μέσω αυτού συνδέεται στενά με τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Η καρδιά έχει ένα πολύπλοκο σύστημα εγκεφαλικών νευρικών ινών, το οποίο μεταδίδει ένα μεγάλο αριθμό ιδιαίτερα πολύπλοκων σημάτων του κεντρικού νευρικού συστήματος (εγκέφαλος και νωτιαίος μυελός) δια του Nervus vagus (πνευμονογαστρικό νεύρο, το δέκατο κρανιακό νεύρο). Είναι επίσης πιθανό, πως τα κεντρομόλα αισθητηριακά σήματα της καρδιάς αποστέλλονται πίσω στον εγκέφαλο μέσω αυτού του νευρικού συστήματος.

Οι λειτουργίες του συμπαθητικού και φυτικού νευρικού συστήματος έχουν μελετηθεί πολύ λίγο και είναι σχεδόν άγνωστες, είναι όμως σαφές, πως οι λειτουργίες αυτές είναι πολύ σημαντικές και πολύπλευρες. Και το ουσιαστικότερο πράγμα για μας, είναι πως οι νευρικές αυτές ίνες και κόμβοι παίζουν οπωσδήποτε ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην φυσιολογία της αίσθησης. Έτσι λοιπόν η γνώση μας για την ανατομία και φυσιολογία της καρδιάς, όχι μόνο δεν εμποδίζει, αλλά μάλλον προτρέπει να θεωρήσουμε την καρδιά ως το πιο σημαντικό αισθητήριο όργανο, και όχι απλώς ως την κεντρική αντλία της κυκλοφορίας του αίματος.

Οι Γραφές βέβαια μας λένε πολύ περισσότερα για την καρδιά. Σχεδόν κάθε σελίδα της Βίβλου αναφέρεται στην καρδιά, και αυτοί που την διαβάζουν για πρώτη φορά, δεν μπορούν παρά να προσέξουν, πως η καρδιά θεωρείται ως το κεντρικό όργανο αίσθησης, αλλά και ως το σημαντικότερο όργανο γνώσης, σκέψης και υποδοχής των πνευματικών ερεθισμάτων. Επιπλέον, σύμφωνα με τις Γραφές, η καρδιά είναι το όργανο του ανθρώπου, με το οποίο επικοινωνεί με τον Θεό, και είναι επομένως το όργανο γνώσης του Υψίστου.

Σύμφωνα με τις Γραφές, η καρδιά συμπεριλαμβάνει όλα τα αισθήματα. Η καρδιά αισθάνεται χαρά (Ιερεμίας 15, 16: ἔσται ὁ λόγος σου ἐμοὶ εἰς εὐφροσύνην καὶ χαρὰν καρδίας), τέρψη (Παροιμίες 27,9 μύροις καὶ οἴνοις καὶ θυμιάμασι τέρπεται καρδία), πονά (Ιερεμίας 4,19: τὴν κοιλίαν μου ἀλγῶ, καὶ τὰ αἰσθητήρια τῆς καρδίας μου·), θλίβεται σε τέτοιο βαθμό που ο ψαλμωδός κλαίει (Ψαλμός 72,21: ὅτι ἐξεκαύθη ἡ καρδία μου, καὶ οἱ νεφροί μου ἠλλοιώθησαν), κόπτεται από το κακό (Πράξεις 7,54: Ακούοντες δὲ ταῦτα διεπρίοντο ταῖς καρδίαις αὐτῶν καὶ ἔβρυχον τοὺς ὀδόντας ἐπ᾿ αὐτόν.), καίγεται τρέμοντας από προσδοκία στον Κλεόπα (Κατά Λουκάν 24,32: καὶ εἶπον πρὸς ἀλλήλους· οὐχὶ ἡ καρδία ἡμῶν καιομένη ἦν ἐν ἡμῖν, ὡς ἐλάλει ἡμῖν ἐν τῇ ὁδῷ καὶ ὡς διήνοιγεν ἡμῖν τὰς γραφάς;), κατηγορεί τον Κύριο (Παροιμίες 19,3: τὸν δὲ Θεὸν αἰτιᾶται τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ.), είναι γεμάτη κακά (Εκκλησιαστής 9,3: καί γε καρδία υἱῶν τοῦ ἀνθρώπου ἐπληρώθη πονηροῦ), μοιχεία (Κατά Ματθαίον 5,28: ᾿Εγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ βλέπων γυναῖκα πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὐτὴν ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ. ), ζήλια (Επιστολή Ιακώβου 3,14: εἰ δὲ ζῆλον πικρὸν ἔχετε καὶ ἐριθείαν ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν, μὴ κατακαυχᾶσθε καὶ ψεύδεσθε κατὰ τῆς ἀληθείας.), υπερηφάνεια (Παροιμίες 16,5: ἀκάθαρτος παρὰ Θεῷ πᾶς ὑψηλοκάρδιος, χειρὶ δὲ χεῖρας ἐμβαλὼν ἀδίκως οὐκ ἀθῳωθήσεται.), θάρρος (Ψαλμός 26,3: οὐ φοβηθήσεται ἡ καρδία μου· ἐὰν ἐπαναστῇ ἐπ᾿ ἐμὲ πόλεμος, ἐν ταύτῃ ἐγὼ ἐλπίζω.), λιποθυμία (Λεβιτικό 26,36: καὶ τοῖς καταλειφθεῖσιν ἐξ ὑμῶν ἐπάξω δουλείαν εἰς τὴν καρδίαν αὐτῶν ἐν τῇ γῇ τῶν ἐχθρῶν αὐτῶν, καί διώξεται αὐτοὺς φωνὴ φύλλου φερομένου, καὶ φεύξονται ὡς φεύγοντες ἀπὸ πολέμου, καὶ πεσοῦνται οὐδενὸς διώκοντος·), ακαθαρσία δια των ηδονών (Προς Ρωμαίους 1,24: Διὸ καὶ παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ Θεὸς ἐν ταῖς ἐπιθυμίαις τῶν καρδιῶν αὐτῶν εἰς ἀκαθαρσίαν τοῦ ἀτιμάζεσθαι τὰ σώματα αὐτῶν ἐν αὐτοῖς), και ραγίζει (Ψαλμός 68,21: ὀνειδισμὸν προσεδόκησεν ἡ ψυχή μου καὶ ταλαιπωρίαν, καὶ ὑπέμεινα συλλυπούμενον, καὶ οὐχ ὑπῆρξε, καὶ παρακαλοῦντας, καὶ οὐχ εὗρον.).

Προσλαμβάνει όμως παρηγοριά, αίσθηση και άνεση (Προς Φιλήμονα 7: χάριν γὰρ ἔχομεν πολλὴν καὶ παράκλησιν ἐπὶ τῇ ἀγάπῃ σου, ὅτι τὰ σπλάγχνα τῶν ἁγίων ἀναπέπαυται διὰ σοῦ, ἀδελφέ. ), ικανή να αισθανθεί μεγάλη εμπιστοσύνη στον Θεό (Ψαλμός 27,7: Κύριος βοηθός μου καὶ ὑπερασπιστής μου· ἐπ᾿ αὐτῷ ἤλπισεν ἡ καρδία μου, καὶ ἐβοηθήθην, καὶ ἀνέθαλεν ἡ σάρξ μου· καὶ ἐκ θελήματός μου ἐξομολογήσομαι αὐτῷ.) και μπορεί να ραγίσει δίπλα στον Κύριο (Ψαλμος 33,19: ἐγγὺς Κύριος τοῖς συντετριμμένοις τὴν καρδίαν καὶ τοὺς ταπεινοὺς τῷ πνεύματι σώσει.), μπορεί να είναι δοχείο πραότητας και ταπείνωσης (Κατά Ματθαίον 11,29: ἄρατε τὸν ζυγόν μου ἐφ᾿ ὑμᾶς καὶ μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ,).

Πέρα λοιπόν από το μεγάλο εύρος συναισθημάτων και αισθήσεων, η καρδιά έχει την υψηλή ικανότητα να αισθάνεται τον Θεό, πράγμα για το οποίο ο Απόστολος Παύλος λέει στον Άρειο Πάγο: ζητεῖν τὸν Κύριον, εἰ ἄρα γε ψηλαφήσειαν αὐτὸν καὶ εὕροιεν, καί γε οὐ μακρὰν ἀπὸ ἑνὸς ἑκάστου ἡμῶν ὑπάρχοντα. (Πράξεις 17,27).

Πολλοί ευσεβείς ασκητές και ιεροί πατέρες μιλούν για την αίσθηση του Θεού ή για τις κατά χάριν επιδράσεις του Πνεύματος του Θεού στην καρδιά. Όλοι τους θα μπορούσαν να αισθάνονται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό αυτό που αισθανόταν ο Εβραίος προφήτης Ιερεμίας: καὶ ἐγένετο ὡς πῦρ καιόμενον φλέγον ἐν τοῖς ὀστέοις μου, καὶ παρεῖμαι πάντοθεν καὶ οὐ δύναμαι φέρειν. (Ιερεμίας 20,9).

Από πού προέρχεται η φωτιά; Ο Άγιος Εφραίμ ο Σύρος, το μεγάλο σκεύος της θείας χάριτος, μας δίνει την απάντηση: «Ακατανόητη στην διάνοια, έρχεται στην καρδιά και μένει μέσα σε αυτήν, και έτσι ο εσώτερος πυρήνας της ακτινοβολίας βρίσκεται μέσα στην καρδιά. Η γη ανυψώνει τα πόδια Του, και η καθαρή καρδιά Τον φέρει μέσα της.». Και εμείς μπορούμε να προσθέσουμε, πως η καρδιά Τον βλέπει χωρίς μάτια σύμφωνα με τον λόγο του Κυρίου:

«μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται.» (Κατά Ματθαίον 5,8). Παρόμοιους στοχασμούς βρίσκουμε στον Ιωάννη της Κλίμακος: «το πυρ του Αγίου Πνεύματος έρχεται στην καρδιά και αναζωογονεί την προσευχή. Αφού η προσευχή αναζωογονήθηκε και ανέβηκε στον Ουρανό, μπορεί να λάβει χώρα η κάθοδος του ουράνιου πυρός στον θάλαμο της καρδιάς.»

Και αυτοί είναι λόγοι του Μακαρίου του Μεγάλου: «Η καρδιά κυβερνά όλα τα όργανα του σώματος, και όταν η χάρις του Θεού πληρώσει όλα τα μέρη της καρδιάς, επικρατεί σε όλους τους λογισμούς του ανθρώπου και σε όλα τα μέρη του σώματος του, καθώς εκεί είναι το πνεύμα και όλοι οι συλλογισμοί της ψυχής…Εκεί είναι που πρέπει να κοιτάξουμε αν η χάρις των νόμων του Πνεύματος είναι γραμμένη.»

Τι εννοούμε όταν λέμε «εκεί»; Εννοούμε το κύριο όργανο, όπου είναι ο θρόνος της χάριτος, και όπου το πνεύμα και η ψυχή και οι συλλογισμοί της ψυχής διαμένουν, την καρδιά δηλαδή.

Συνεχίζεται.