Περί πνεύματος, ψυχής και σώματος 3

Συνέχεια από: Πέμπτη 16 Απριλίου 2020

Αγίου Λουκά Συμφερουπόλεως

Πνεύμα, Ψυχή, Σώμα

Κεφάλαιο 2: Η καρδιά ως όργανο γνώσης τού Υψίστου β

Ας μην παραθέσουμε πάρα πολλά από τα έργα εκείνων που ζουν την βαθύτατη πνευματική ζωή. Πολλά μπορούν να βρεθούν στην «Φιλοκαλία». Όλοι οι άγιοι πατέρες λένε, πως σύμφωνα με την εμπειρία τους, όταν βρίσκονται σε καλή και χαριτωμένη κατάσταση τής ψυχής, αισθάνονται στην καρδιά μια ήσυχη χαρά, βαθιά εσωτερική ειρήνη και θέρμη στην καρδιά, η οποία μεγαλώνει μετά από επίμονη και ένθερμη προσευχή ή καλές πράξεις. Αντιθέτως, η επίδραση τού πνεύματος τού σατανά και τών υπηρετών του προκαλεί στην καρδιά ταραχή, ένα είδος καυτού πόνου, παγωμάρα και ένα αδικαιολόγητο φόβο. Αυτές είναι οι αισθήσεις τής καρδιάς, βάσει των οποίων οι ασκητές συμβουλεύουν να εξετάζει κανείς την πνευματική του κατάσταση, και να διακρίνει μεταξύ τού Πνεύματος τού Φωτός και τού πνεύματος τού σκότους.

Η ικανότητα όμως τής καρδιάς να επικοινωνεί με τον Θεό δεν περιορίζεται σε αυτό το είδος τών κάπως αόριστων αισθημάτων. Δεν έχει σημασία πόσο αμφίβολο μπορεί να φαίνεται αυτό στους άπιστους, εμείς δηλώνουμε πως η καρδιά είναι ικανή να προσλάβει συγκεκριμένες προτάσεις ως άμεσο λόγο τού Θεού. Ακόμα και εγώ, όπως και πολλοί άλλοι, το βίωσα περισσότερες από μια φορές με τεράστια ισχύ και βαθύ συναίσθημα. Διαβάζοντας ή ακούγοντας τις Γραφές, έμενα έκπληκτος μερικές φορές, συνειδητοποιώντας πως οι λόγοι τού Θεού απευθύνονταν σε μένα. Τούς άκουγα σαν βροντή, και διαπερνούσαν το μυαλό και την καρδιά μου σαν αστραπή. Ορισμένες φράσεις, εντελώς απρόσμενα για μένα, στέκονταν έξω από το πλαίσιο τής Γραφής, μέσα σε ένα εκθαμβωτικό φως και γράφτηκαν ανεξίτηλα στον νου μου. Και αυτές οι απαστράπτουσες φράσεις τών λόγων τού Θεού ήταν πάντα εισηγήσεις, οδηγίες ή και προφητείες, ιδιαίτερα σημαντικές και απαραίτητες για μένα σε εκείνες τις στιγμές, οι οποίες επαληθεύονταν σταθερά στο μέλλον.

Η δύναμή τους ήταν μερικές φορές κολοσσιαία, καταπληκτική και ασύγκριτη ως προς την δύναμη κάθε είδους κοινής ψυχικής επίδρασης.

Για κάποια χρόνια, εν μέρει χωρίς να είμαι σε θέση να ελέγξω την κατάσταση, είχα διακόψει την επισκοπική μου υπηρεσία. Μια φορά όμως, κατά την διάρκεια μιας αγρυπνίας, και περιμένοντας το ευαγγελικό ανάγνωσμα, ξαφνικά αισθάνθηκα ρίγος, ένα αόριστο προαίσθημα πως κάτι τρομερό θα συμβεί. Αυτά ήταν τα λόγια τα οποία πολλές φορές διάβασα ήρεμα: «Σίμων Ιωνά, φιλείς με πλείον τούτων;…Βόσκε τα αρνία μου». Τραντάχτηκα τόσο ξαφνικά από την κατηγορία αυτή του Θεού, από την κλήση Του να αναλάβω πάλι την διακονία που είχα αφήσει, ώστε έτρεμα μέχρι το τέλος της αγρυπνίας, δεν μπορούσα να κοιμηθώ το επόμενο βράδυ και για περίπου ενάμιση μήνα τρανταζόμουν από λυγμούς και δάκρυα κάθε φορά που θυμόμουν το εξαιρετικό αυτό γεγονός.

Ας μην νομίσουν οι σκεπτικιστές ότι το αίσθημα αυτό προερχόταν από τις δικές μου λυπηρές αναμνήσεις από την ιερή διακονία την οποία είχα εγκαταλείψει, και πως ήταν κατηγορία από την συνείδηση μου. Το αντίθετο, εκείνη την περίοδο είχα επικεντρωθεί στην ασθένεια μου και την επικείμενη εγχείρηση, και ήμουν σε πολύ καλή διανοητική κατάσταση, πολύ μακριά από κάθε έξαρση (exaltation).

Οι άγιοι προφήτες μπορούσαν να ακούνε απευθείας τον λόγο τού Θεού και να τούς προσλαμβάνουν στην καρδιά τους. «καὶ εἶπε πρός με· υἱὲ ἀνθρώπου, πάντας τοὺς λόγους, οὓς λελάληκα μετὰ σοῦ, λαβὲ εἰς τὴν καρδίαν σου καὶ τοῖς ὠσί σου ἄκουε,» (Ιεζεκιήλ, 3, 10).

«σοὶ εἶπεν ἡ καρδία μου· ἐξεζήτησέ σε τὸ πρόσωπόν μου· τὸ πρόσωπόν σου, Κύριε, ζητήσω.» (Ψαλμός 26, 8)

Ο προφήτης Ιερεμίας χαρακτηρίζει την κλήση άνωθεν ως λόγο που ο Θεός τού απευθύνει άμεσα.

Ο προφήτης Ιεζεκιήλ, αφού έχει περιγράψει το θαυμαστό όραμα τής Δόξας τού Θεού, συνεχίζει: «ὡς ὅρασις τόξου, ὅταν ᾖ ἐν τῇ νεφέλῃ ἐν ἡμέραις ὑετοῦ, οὕτως ἡ στάσις τοῦ φέγγους κυκλόθεν. αὕτη ἡ ὅρασις ὁμοιώματος δόξης Κυρίου· καὶ εἶδον καὶ πίπτω ἐπὶ πρόσωπόν μου καὶ ἤκουσα φωνὴν λαλοῦντος. ΚΑΙ εἶπε πρός με· υἱὲ ἀνθρώπου, στῆθι ἐπὶ τοὺς πόδας σου, καὶ λαλήσω πρὸς σέ. 2 καὶ ἦλθεν ἐπ᾿ ἐμὲ πνεῦμα καὶ ἀνέλαβέ με καὶ ἐξῆρέ με καὶ ἔστησέ με ἐπὶ τοὺς πόδας μου, καὶ ἤκουον αὐτοῦ λαλοῦντος πρός με,» (Ιεζεκιήλ, 1,28-2,2).

Όλοι οι προφήτες μιλάνε εν ονόματι τού Θεού: «Και ο Κύριος ο Θεός είπε προς με», «Τάδε λέγει Κύριος Παντοκράτωρ», «Ο λόγος του Θεού ήρθε προς με». Έλαβαν αποκαλύψεις από τον Θεό μέσω οραμάτων και ονείρων (Ιεζεκιήλ, κεφάλαια 40-48, Το όνειρο του Δανιήλ: κεφάλαιο 7, τα οράματα του: κεφάλαια 8-10, Τα οράματα του Αμώς: κεφάλαια 8-9, Τα οράματα του Ζαχαρία: κεφάλαια 1-6).

Αυτά λοιπόν λένε οι Πατέρες για τους διάφορους τρόπους πρόσληψης τών αποκαλύψεων από τον Θεό.

«Αν κάποιος λέει πως τα οράματα, οι εικόνες και οι αποκαλύψεις είναι έργο τής φαντασίας και έλαβαν χώρα με φυσικό τρόπο, πρέπει να ξέρει πως βρίσκεται μακριά από την αλήθεια και τα ορθά δεδομένα. Γιατί οι προφήτες, αλλά και οι άγιοι ερημίτες που ζουν ακόμα, που έχουν μυηθεί στο ιερό μυστήριο, μπόρεσαν να δουν τις αποκαλύψεις του Θεού όχι σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους, αλλά τους δείχτηκαν και παρουσιάστηκαν με τρόπο υπερφυσικό με την απερίγραπτη δύναμη και χάριν του Αγίου Πνεύματος», όπως λέει ο Βασίλειος ο Μεγάλος, «Οι προφήτες μπόρεσαν να δεχτούν αποκαλύψεις στον νου τους που ήταν καθαρός και απερίσπαστος, με μια ανέκφραστη δύναμη, και άκουσαν τον λόγο του Θεού σαν να ειπώθηκε μέσα τους». Επιπλέον, οι προφήτες μπορούσαν να δουν οράματα με την δράση του Αγίου Πνεύματος, το Οποίο εντύπωνε τις εικόνες μέσα στους ισχυρούς νόες τους. Και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος λέει: «Το Άγιο Πνεύμα έδρασε πρώτα στους αγγέλους και τα ουράνια πλάσματα, έπειτα στους πατέρες και προφήτες, μεταξύ των οποίων μερικοί μπορούσαν να δουν και να γνωρίσουν τον Θεό τους, άλλοι να προβλέψουν το μέλλον, καθώς με τις εικόνες που στέλνονταν στους ισχυρούς τους νόες από το Άγιο Πνεύμα, μπορούσαν να δουν σαν να ήταν παρόντα όσα έβλεπαν» (μοναχοί Κάλλιστος και Ιγνάτιος).

Σε αυτό τους το απόσπασμα ο Κάλλιστος και ο Ιγνάτιος δεν αναφέρονται στην δια της καρδίας πρόσληψη των αποκαλύψεων τού Θεού στους προφήτες, αλλά δια του νου (στο πρωτότυπο um). Αργότερα βέβαια θα καταστήσουμε σαφές, πώς οι Γραφές αποδίδουν στην καρδιά ακριβώς εκείνες τις λειτουργίες, τις οποίες η ψυχολογία αποδίδει στον νου (um στο πρωτότυπο). Η καρδιά αποκαλείται στις Γραφές ως το όργανο γνώσης τού Υψίστου.

Οι Γραφές δεν μιλούν μόνο για την ικανότητα τής καρδιάς να προσλαμβάνει την επίδραση τού Πνεύματος τού Θεού, αλλά θεωρεί την καρδιά ως τον πυρήνα τής πνευματικής ζωής και θεολογίας, την οποία ο ίδιος ο Θεός βελτιώνει και διορθώνει.

Εδώ παρατίθενται ορισμένα χωρία που το δείχνουν ξεκάθαρα.

«καὶ δώσω αὐτοῖς καρδίαν ἑτέραν καὶ πνεῦμα καινὸν δώσω ἐν αὐτοῖς καὶ ἐκσπάσω τὴν καρδίαν τὴν λιθίνην ἐκ τῆς σαρκὸς αὐτῶν καὶ δώσω αὐτοῖς καρδίαν σαρκίνην» (Ιεζεκιήλ 11,19).

«ὅτι διὰ τοῦτο ἔδωκας τὸν φόβον σου ἐπί καρδίαν ἡμῶν τοῦ ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομά σου. καὶ αἰνέσομέν σε ἐν τῇ ἀποικίᾳ ἡμῶν, ὅτι ἀπεστρέψαμεν ἀπὸ καρδίας ἡμῶν πᾶσαν ἀδικίαν πατέρων ἡμῶν τῶν ἡμαρτηκότων ἐναντίον σου.» (Βαρούχ 3,7).

«οἵτινες ἐνδείκνυνται τὸ ἔργον τοῦ νόμου γραπτὸν ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν,» (Προς Ρωμαίους 2,15).

«ἀπορρίψατε ἀφ᾿ ἑαυτῶν πάσας τὰς ἀσεβείας ὑμῶν, ἃς ἠσεβήσατε εἰς ἐμὲ καὶ ποιήσατε ἑαυτοῖς καρδίαν καινὴν καὶ πνεῦμα καινόν·» (Ιεζεκιήλ 18,31)

«ἵνα ὁ Θεὸς τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, ὁ πατὴρ τῆς δόξης, δῴη ὑμῖν πνεῦμα σοφίας καὶ ἀποκαλύψεως ἐν ἐπιγνώσει αὐτοῦ, 18 πεφωτισμένους τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς καρδίας ὑμῶν, εἰς τὸ εἰδέναι ὑμᾶς τίς ἐστιν ἡ ἐλπὶς τῆς κλήσεως αὐτοῦ, καὶ τίς ὁ πλοῦτος τῆς δόξης τῆς κληρονομίας αὐτοῦ ἐν τοῖς ἁγίοις,» (Προς Εφεσίους 1,17-18).

«ἐπαχύνθη γὰρ ἡ καρδία τοῦ λαοῦ τούτου, καὶ τοῖς ὠσὶν αὐτῶν βαρέως ἤκουσαν καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν ἐκάμμυσαν μήποτε ἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ τοῖς ὠσὶν ἀκούσωσι καὶ τῇ καρδίᾳ συνῶσι, καὶ ἐπιστρέψωσι, καὶ ἰάσομαι αὐτούς.» (Ησαΐας 6,10).

«Οτι δέ ἐστε υἱοί, ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸ Πνεῦμα τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τὰς καρδίας ὑμῶν, κρᾶζον· ἀββᾶ ὁ πατήρ.» (Προς Γαλάτας 4,6).

«κατοικῆσαι τὸν Χριστὸν διὰ τῆς πίστεως ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν,» (Προς Εφεσίους 3,17).

«καὶ ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ ἡ ὑπερέχουσα πάντα νοῦν φρουρήσει τὰς καρδίας ὑμῶν καὶ τὰ νοήματα ὑμῶν ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ.» (Προς Φιλιππησίους 4,7).

«θα βάλω φόβο στις καρδιές τους, ώστε να μην με εγκαταλείψουν» (Ιερεμίας 32,40). (στην έκδοση της Αποστολικής Διακονίας είναι σε άλλο σημείο το χωρίο. Το Κεφάλαιο 32 πάει μέχρι στίχο 24. Στα αγγλικά υπάρχει όπως παρατίθεται)

«αὕτη ἡ διαθήκη ἣν διαθήσομαι πρὸς αὐτοὺς μετὰ τὰς ἡμέρας ἐκείνας, λέγει Κύριος· διδοὺς νόμους μου ἐπὶ καρδίας αὐτῶν, καὶ ἐπὶ τῶν διανοιῶν αὐτῶν ἐπιγράψω αὐτούς,» (Προς Εβραίους 10,16).

«…ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἐκκέχυται ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν…» (Προς Ρωμαίους 5,5).

«ὅτι ὁ Θεὸς ὁ εἰπὼν ἐκ σκότους φῶς λάμψαι, ὃς ἔλαμψεν ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν» (Προς Κορινθίους Β 4,6)

Στην παραβολή του σπορέως ο ίδιος ο Κύριος λέει πως ο σπόρος του Λόγου τού Θεού σπείρεται στην καρδιά τού ανθρώπου και διατηρείται στην καρδιά, εάν είναι καθαρή, ή ο σπόρος κλέβεται από τον διάβολο εάν η καρδιά δεν μπορεί ή δεν είναι άξια να Τον κρατήσει.

Οι ύψιστες λειτουργίες τού ανθρώπινου πνεύματος, όπως η πίστη τού ανθρώπου στον Θεό και η αγάπη προς Αυτόν, εκτελούνται από την καρδιά.

«καρδίᾳ γὰρ πιστεύεται εἰς δικαιοσύνην, στόματι δὲ ὁμολογεῖται εἰς σωτηρίαν.» (Προς Ρωμαίους 10,10).

«…καὶ πιστεύσῃς ἐν τῇ καρδίᾳ σου…» (Προς Ρωμαίους 9,10).

«ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου» (Κατά Ματθαίον 22,37).

«ὅτι πειράζει Κύριος ὁ Θεός σου ὑμᾶς εἰδέναι, εἰ ἀγαπᾶτε τὸν Θεὸν ὑμῶν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας ὑμῶν καὶ ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς ὑμῶν.» (Δευτερονόμιο 13,4)

«καὶ ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς δυνάμεώς σου.» (Δευτερονόμιο 6,5).

«Κύριον δὲ τὸν Θεὸν ἁγιάσατε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν,» (Α Επιστολή Πέτρου 3,15).

Προσευχόμαστε με την καρδιά μας, και μια από τις ύψιστες μορφές προσευχής είναι ο άφωνος θρήνος προς τον Θεό. Έτσι προσευχήθηκε η Άννα, η μητέρα του προφήτου Σαμουήλ, για να της δοθεί αυτός ο μεγάλος υιός.

Και στο Όρος Σινά, είπε ο Θεός στον Μωυσή: «τί βοᾷς πρός με;» (Έξοδος 14,15). Και προσευχήθηκε χωρίς λόγια, χωρίς να κινεί τα χείλη του.

Και ο προφήτης Ιερεμίας λέει: «Εβόησε καρδία αὐτῶν πρὸς Κύριον·» (Θρήνοι 2,18).

Συνεχίζεται