Περί πνεύματος, ψυχής και σώματος 4

Συνέχεια από: Κυριακή 19 Απριλίου 2020

Αγίου Λουκά Συμφερουπόλεως

Πνεύμα, Ψυχή, Σώμα

Κεφάλαιο 2: Η καρδιά ως όργανο γνώσης τού Υψίστου γ

Αυτό εκφράζεται καλά στο βιβλίο του Landry «Η Προσευχή»: «Μια μέρα ένας άγγελος είπε σε μια από τις φλογερά προσευχόμενες ψυχές: «Τι κάνεις ακριβώς; Τραντάζεις το παλάτι του ουρανού και τίποτα δεν μπορεί να ακουστεί παρά μόνο οι κραυγές σου». Η ψυχή όμως δεν είπε λέξη, μόνο η καρδιά της φτερούγισε, και αυτή η αόρατη κίνηση ήταν αρκετή για να ταρακουνήσει τα ύψη του ουρανού».

Ο Κύριος Ιησούς Χριστός μας είπε πως η καρδιά είναι δοχείο τόσο του καλού όσο και του κακού: «γεννήματα ἐχιδνῶν, πῶς δύνασθε ἀγαθὰ λαλεῖν πονηροὶ ὄντες; ἐκ γὰρ τοῦ περισσεύματος τῆς καρδίας τὸ στόμα λαλεῖ. 35 ὁ ἀγαθὸς ἄνθρωπος ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ θησαυροῦ ἐκβάλλει ἀγαθά, καὶ ὁ πονηρὸς ἄνθρωπος ἐκ τοῦ πονηροῦ θησαυροῦ ἐκβάλλει πονηρά.» (Κατά Ματθαίον 12, 34-45).

«τὰ δὲ ἐκπορευόμενα ἐκ τοῦ στόματος ἐκ τῆς καρδίας ἐξέρχεται, κἀκεῖνα κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον. 19 ἐκ γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοὶ πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βασφημίαι.» (Κατά Ματθαίον 15, 18-19)

Η καρδιά μας είναι έδρα της συνείδησης μας, που είναι σαν τον φύλακα άγγελό μας: «ὅτι ἐὰν καταγινώσκῃ ἡμῶν ἡ καρδία, ὅτι μείζων ἐστὶν ὁ Θεὸς τῆς καρδίας ἡμῶν καὶ γινώσκει πάντα.» (Α’ Ιωάννου 3,20)

Μιλώντας για μια θαυμαστή ικανότητα της καρδιάς, ο Προφήτης Ελισσαίος είπε στον υπηρέτη του τον Γιεζί: «καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν ῾Ελισαιέ· οὐχὶ ἡ καρδία μου ἐπορεύθη μετὰ σοῦ, ὅτε ἐπέστεψεν ὁ ἀνὴρ ἀπὸ τοῦ ἅρματος εἰς συναντήν σοι; καὶ νῦν ἔλαβες τὸ ἀργύριον, καὶ νῦν ἔλαβες τὰ ἱμάτια καὶ ἐλαιῶνας καὶ ἀμπελῶνας καὶ πρόβατα καὶ βόας καὶ παῖδας καὶ παιδίσκας·» (Β’ Βασιλειών 5, 26). Έτσι και οι καρδιές των μητέρων που αγαπούν βαθιά, ακολουθούν πάντοτε τα παιδιά τους σε όλους τους δρόμους που ακολουθούν, αν και με λιγότερη προφητική διορατικότητα σε σύγκριση με την καρδιά του Ελισσαίου που ακολούθησε τον Γιεζί.

Η καρδιά δεν έχει ως σκοπό μόνο το αίσθημα και την επικοινωνία με τον Θεό. Οι Γραφές υποδεικνύουν πως είναι το σώμα της επιθυμίας, η πηγή της θελήσεως, των καλών και κακών προθέσεων.

«ὥστε μὴ πρὸ καιροῦ τι κρίνετε, ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ Κύριος, ὃς καὶ φωτίσει τὰ κρυπτὰ τοῦ σκότους καὶ φανερώσει τὰς βουλὰς τῶν καρδιῶν, καὶ τότε ὁ ἔπαινος γενήσεται ἑκάστῳ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ.» (Α’ Προς Κορινθίους 4, 5)

«Εξηρεύξατιο ἡ καρδία μου λόγον ἀγαθόν…» (Ψαλμός 44,2)

«ἡ μὲν εὐδοκία τῆς ἐμῆς καρδίας καὶ ἡ δέησις ἡ πρὸς τὸν Θεὸν ὑπὲρ τοῦ ᾿Ισραήλ ἐστιν εἰς σωτηρίαν» (Προς Ρωμαίους 10,1)

«καὶ ἐν παντὶ ἔργῳ, ᾧ ἤρξατο ἐν ἐργασίᾳ ἐν οἴκῳ Κυρίου, καὶ ἐν τῷ νόμῳ καὶ ἐν τοῖς προστάγμασιν ἐξεζήτησε τὸν Θεὸν αὐτοῦ ἐξ ὅλης ψυχῆς αὐτοῦ καὶ ἐποίησε καὶ εὐωδώθη.» (Β’ Παραλειπομένων 31,21)

«δι᾿ ἁμαρτίαν βραχύ τι ἐλύπησα αὐτὸν καὶ ἐπάταξα αὐτὸν καὶ ἀπέστρεψα τὸ πρόσωπόν μου ἀπ᾿ αὐτοῦ, καὶ ἐλυπήθη καὶ ἐπορεύθη στυγνὸς ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ.» (Ησαΐας 57,17) (δεν ταιριάζει προς την παράθεση στο κείμενο)

«τὴν πολλὴν ταύτην ὕβριν, τοὺς μὴ βουλομένους ὑπακούειν τῶν λόγων μου καὶ πορευθέντας ὀπίσω θεῶν ἀλλοτρίων τοῦ δουλεύειν αὐτοῖς καὶ τοῦ προσκυνεῖν αὐτοῖς, καὶ ἔσονται ὥσπερ τὸ περίζωμα τοῦτο, ὃ οὐ χρησθήσεται εἰς οὐθέν.» (Ιερεμίας 13,10)

«ἕως ἂν ποιήσῃ αὐτὸ καὶ ἕως ἂν στήσῃ αὐτὸ ἀπὸ ἐγχειρήματος καρδίας αὐτοῦ·» (Ιερεμίας 23,20)

«κατατρύφησον τοῦ Κυρίου, καὶ δώσει σοι τὰ αἰτήματα τῆς καρδίας σου.» (Ψαλμός 36,4)

«καὶ καρδία τεκταινομένη λογισμοὺς κακοὺς καὶ πόδες ἐπισπεύδοντες κακοποιεῖν.» (Παροιμίες 6,18)

«τῷ δὲ λαῷ τούτῳ ἐγενήθη καρδία ἀνήκοος καὶ ἀπειθής, καὶ ἐξέκλιναν καὶ ἀπήλθοσαν·» (Ιερεμίας 5,23)

«τὴν ἐπιθυμίαν τῆς καρδίας αὐτοῦ ἔδωκας αὐτῷ καὶ τὴν θέλησιν τῶν χειλέων αὐτοῦ οὐκ ἐστέρησας αὐτόν.» (Ψαλμός 20,3)

«ἀεὶ πλανῶνται τῇ καρδίᾳ, αὐτοὶ δὲ οὐκ ἔγνωσαν τὰς ὁδούς μου,» (Ψαλμός 94,10)

«λαλούντων εἰρήνην μετὰ τῶν πλησίον αὐτῶν, κακὰ δὲ ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν.» (Ψαλμός 27,3)

«πολλοὶ λογισμοὶ ἐν καρδίᾳ ἀνδρός, ἡ δὲ βουλὴ τοῦ Κυρίου εἰς τὸν αἰῶνα μένει.» (Παροιμίες 19,21)

Τα κείμενα αυτά καθιστούν με μεγάλη σαφήνεια προφανές πως η ανθρώπινη συμπεριφορά, η επιλογή του δρόμου της ζωής είναι πλήρως καθορισμένη από τις επιθυμίες και φιλοδοξίες της καρδιάς. Θα δούμε αργότερα πως και ο τρόπος σκέψης επίσης καθορίζεται από αισθήματα και επιθυμίες. Η καρδιά όμως δεν καθαρίζει μόνο την σκέψη μας. Αν και αυτό φαίνεται περίεργο σε όλους εκείνους που θεωρούν αδιαμφισβήτητες τις διδασκαλίες της ψυχολογίας του εγκεφάλου ως οργάνου σκέψης και γνώσης. Σύμφωνα με τις Γραφές, η καρδιά είναι αυτή που προσλαμβάνει, σκέφτεται και γνωρίζει. Ας μην κλείσουν βιαστικά το βιβλίο όσοι διάβασαν την πιο πάνω δήλωση, που είναι πράγματι απαράδεκτη σε πολλούς. Ο φιλόσοφος Bergson, που για να είμαστε δίκαιοι πρέπει να θεωρηθεί ως ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές, διακηρύσσει πως η καρδιά έχει σημαντική θέση στην διαδικασία της γνώσης. Ας αναφερθούμε όμως και πάλι στις Γραφές:

«καὶ οὐκ ἔδωκε Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῖν καρδίαν εἰδέναι» (Δευτερονόμιο 29,3)

«πᾶς τις διανοεῖται ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ ἐπιμελῶς ἐπὶ τὰ πονηρὰ πάσας τὰς ἡμέρας,» (Γένεσις 6, 5)

«διεσκόρπισεν ὑπερηφάνους διανοίᾳ καρδίας αὐτῶν·» (Κατά Λουκάν 1,51)

«ὁ δὲ ᾿Ιησοῦς ἰδὼν τὸν διαλογισμὸν τῆς καρδίας αὐτῶν» (Κατά Λουκάν 9, 47)

«να τοὺς διαλογισμοὺς τῆς καρδίας σου γνῷς.» (Δανιήλ 2,30)

«καὶ ἡ μελέτη τῆς καρδίας μου σύνεσιν·» (Ψαλμός 48,4)

«» (Παροιμίες 16,1);

«Ζῶν γὰρ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ καὶ ἐνεργὴς καὶ τομώτερος ὑπὲρ πᾶσαν μάχαιραν δίστομον καὶ διϊκνούμενος ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς τε καὶ πνεύματος, ἁρμῶν τε καὶ μυελῶν, καὶ κριτικὸς ἐνθυμήσεων καὶ ἐννοιῶν καρδίας,» (Προς Εβραίους 4,12)

«ἃ λέγετε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν,» (Ψαλμός 4,5)

«ἵνα τί ὑμεῖς ἐνθυμεῖσθε πονηρὰ ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν;» (Κατά Ματθαίον 9,4)

«τί διαλογίζεσθε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν;» (Κατά Λουκάν 5,22)

«ἦσαν δέ τινες τῶν γραμματέων ἐκεῖ καθήμενοι καὶ διαλογιζόμενοι ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν·» (Κατά Μάρκον 2,6)

«διαλογιζομένων πάντων ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν» (Κατά Λουκάν 3,15)

«καὶ παντὶ συνετῷ καρδίᾳ δέδωκα σύνεσιν,» (Έξοδος 31,6)

«ἐὰν γὰρ ἔλθῃ ἡ σοφία εἰς σὴν διάνοιαν, ἡ δὲ αἴσθησις τῇ σῇ ψυχῇ καλὴ εἶναι δόξῃ,» (Παροιμίες 2,10);

«καὶ οὐκ ἔγνωσαν ἕκαστος οὐδὲ ἔθεντο ἐπὶ ψυχήν.» (Ησαΐας 42,25)  (φαίνεται πως σε κάποια σημεία «ψυχή» μεταφράζεται ως καρδιά)

«καὶ γνώσεσθε τῇ καρδίᾳ ὑμῶν» (Ιησούς του Ναυή 23,14)

«ἐν καρδίᾳ ἀγαθῇ ἀνδρὸς ἀναπαύσεται σοφίᾳ,» (Παροιμίες 14,33)

«καὶ περιφέρεια ἐν καρδίᾳ αὐτῶν ἐν ζωῇ αὐτῶν,» (Εκκλησιαστής 9,3)

«καὶ ἡ καρδία τῶν ἀσθενούντων προσέξει τοῦ ἀκούειν,» (Ησαΐας 32,4)

«ὅπως ἂν ἀποκαλυφθῶσιν ἐκ πολλῶν καρδιῶν διαλογισμοί.» (Κατά Λουκάν 2,35)

«διατί διαλογισμοὶ ἀναβαίνουσιν ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν;» (Κατά Λουκάν 24, 38)

Ας συλλογιστούμε την τελευταία πρόταση. Πως μπαίνουν στην καρδιά οι διαλογισμοί αυτοί; Από πού  έρχονται; Αν ο λογισμός «μπαίνει», σημαίνει πως δεν γεννιέται μέσα στην καρδιά.

Οι Γραφές βέβαια δεν αντιφάσκουν στα αδιαμφισβήτητα φυσιολογικά δεδομένα και δεν αρνούνται τον ρόλο του εγκεφάλου στην σκέψη. Όχι μόνο στην σκέψη, αλλά και σε όλες τις ψυχικές διαδικασίες. Στους πιο πάνω αναφερθέντες λόγους των μοναχών Κάλλιστου και Ιγνάτιου, Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου και του Γρηγορίου του Θεολόγου, οι προφητείες και τα οράματα θεωρείται πως προκαλούνται από την εν χάριτι επίδραση του Αγίου Πνεύματος στον νου (διάνοια) των προφητών, και οι διανοητικές διεργασίες λαμβάνουν χώρα στον εγκέφαλο. Η διαδικασία της σκέψης βέβαια δεν περιορίζεται μόνο στην δραστηριότητα του εγκεφαλικού φλοιού, και λαμβάνει χώρα και σε άλλα σημεία. Γνωρίζουμε ποιες περιοχές του εγκεφάλου είναι υπεύθυνες για τις κινητικές, αισθητηριακές, κινητικές των αγγείων, αναπνευστικές, θερμικές και άλλες λειτουργίες, αλλά δεν υπάρχει περιοχή στον εγκέφαλο υπεύθυνη για τα συναισθήματα. Κανένας δεν μπορεί να βρει στον εγκέφαλο τα κέντρα της χαράς και λύπης, θυμού και φόβου, αισθητικών και θρησκευτικών αισθημάτων.

Αν και όλοι οι αισθητήρες και όλα τα όργανα του σώματος εν γένει είναι ενωμένα με τα εγκεφαλικά κύτταρα μέσω νευρικών ινών, και αυτά είναι τα οπτικά και ακουστικά, οσφρητικά και γευστικά, απτικά και θερμικά, κινητικά και πολλά άλλα αισθητήρια. Αλλά είναι μόνο αισθητήρια. Χωρίς την διάκριση αισθητηρίων και αισθημάτων οδηγούμαστε σε μέγιστα ψυχολογικά σφάλματα.

Αν μπορούσαμε, τρόπος του λέγειν, να σταματήσουμε τις υψηλής ταχύτητας και περίπλοκης δυναμικής διανοητικές διαδικασίες, και να αναλύσουμε τα διάφορα στοιχεία τους σε μια στατική κατάσταση, τότε οι αισθήσεις θα μας εμφανίζονταν ως τα αρχικά εναύσματα για την ανάδυση των σκέψεων, αισθημάτων, επιθυμιών και κινήσεων της θελήσεως. Και μια σκέψη απομονωμένη από τον εγκέφαλο, θα ήταν απλώς ένα ατέλειωτο ωμό υλικό, προορισμένο για μια βαθιά τελική βαφή εντός της καρδιάς, που είναι το χωνευτήριο των συναισθημάτων και της θελήσεως.

Δεν γνωρίζουμε πως ακριβώς μεταδίδεται στην καρδιά μια σκέψη που αναδύεται στον εγκέφαλο, αλλά η σκέψη, που είναι καθαρά ψυχολογική δραστηριότητα σε αντίθεση προς την αίσθηση, που είναι φυσιολογική δραστηριότητα, δεν έχει ανάγκη από ανατομικά μονοπάτια μετάδοσης. Τα αισθήματα που αναδύονται στην καρδιά, και εξαρτώνται από την μια ή την άλλη σκέψη, και που διαμορφώνουν τις σκέψεις αυτές σε μεγάλο βαθμό, επίσης δεν έχουν ανάγκη τα μονοπάτια αυτά.

Η καρδιά προσλαμβάνει τις επεξεργασμένες αυτές σκέψεις και τα αισθητηριακά δεδομένα όχι μόνο από τον εγκέφαλο, αλλά η ίδια η καρδιά έχει την θαυμάσια και σημαντικότατη ικανότητα να προσλαμβάνει εξωγενή αισθήματα της ύψιστης τάξεως από τον πνευματικό κόσμο. Τα αισθήματα αυτά δεν μπορούν να προσληφθούν από τις αισθήσεις.

Και τα αισθήματα αυτά μεταδίδονται από την καρδιά στον εγκέφαλο και σε μεγάλο βαθμό καθορίζουν, κατευθύνουν και διαμορφώνουν όλες τις διανοητικές διαδικασίες, που λαμβάνουν χώρα στην ανθρώπινη διάνοια και το πνεύμα.

Συνεχίζεται