ΧΑΝΣ ΓΙΩΝΑΣ - ΤΕΧΝΙΚΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ - Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ (33)

Συνέχεια από Σάββατο, 6 Νοεμβρίου 2021

HANS JONAS  -  TECHNIK, MEDIZIN UND ETHIK  -  ZUR PRAXIS DES PRINZIPS VERANTWORTUNG

     6.  ΥΠΗΡΕΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟ: ΓΙΑ ΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΕ «ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ»

                     13.  Ο κανόνας τής «φθινούσης σειράς» και τό 

                                    αντι-ωφελιμιστικό του νόημα 

       

Έχουμε θέσει έναν κανόνα, που δεν μπορεί να είναι τόσο ευάρεστος στην «πεινασμένη» αριθμητικά (για αριθμούς) βιομηχανία τής έρευνας. Έχοντας εμπιστοσύνη στη μεταφυσική δυναμική τού ανθρώπου, δεν φοβάμαι ότι η «πηγή» μιας κοινωνίας που δεν αυτο-καταστρέφεται θα «στερέψη» ποτέ – και μόνο σε μια τέτοια κοινωνία «αξίζουν» οι «ευεργεσίες» τής έρευνας. Αυτός ο κανόνας είναι βέβαια «εκλεκτιστικός» (όπως και το ορθώς εννοούμενο εγχείρημα της ίδιας της έρευνας), και οι «εκλεκτοί» είναι εκ φύσεως λίγοι. H εγγενής «συνένωση» κινήτρου και πληροφόρησης, μαζί και η ελευθερία από (οποιαδήποτε) εξωτερική πίεση, καθορίζεται με τέτοια συνήθως κοινωνική ακρίβεια, ώστε η αυστηρή τήρηση των κανόνων θα μπορούσε (πράγματι) να οδηγήση τη λειτουργία τής έρευνας σε «αριθμητική λιμοκτονία». Γι’ αυτό μιλάμε για μια «κατερχόμενη (φθίνουσα) σειρά επιτρεπτικότητας», η οποία επιτρέπει μεν μια χαλάρωση των κανόνων, αλλά η συνείδηση ότι μειώνεται ταυτόχρονα η (όποια) νομιμοποίησή της δεν μένει χωρίς συνέπειες. Ξεκινώντας απ’ τον «καθαρoλογικό» (puristisch) κανόνα, το σημείο αιχμής τής επίκλησης μετατοπίζεται αναγκαστικά απ’ τον ιδεαλισμό προς τη συγκατάβαση, απ’ τη μεγαλοψυχία προς τη συμφωνία, και από την απόφαση (την κρίση ή γνώμη) προς την εμπιστοσύνη. Η «συναίνεση» και η «εκουσιότητα» υφίστανται τυπικά σε όλο αυτό το φάσμα, φτάνουμε όμως σε «ζώνες λυκόφωτος», όπου η αξία τους καθίσταται αμφίβολη, ίσως και απατηλή. Όπως στην περίπτωση ενδεών π.χ. ανθρώπων, όπου υπεισέρχεται και συμβάλλει η χρηματική ανταμοιβή· ή στην περίπτωση εξαρτημένων επαγγελματικά ατόμων, που φοβούνται πως θα χάσουν με ένα Όχι την εύνοια των ανωτέρων τους ή ελπίζουν πως θα την κερδίσουν με ένα Ναι. Ας σκεφτούμε εδώ την ψυχολογία ασθενών τής κοινωνικής πρόνοιας, αλλά και φοιτητών σε σχέση προς τον καθηγητή που προσλαμβάνει «πειραματικά υποκείμενα» για το ερευνητικό του πρόγραμμα. (Οι οποίοι είναι, απ’ την άλλη μεριά, αυτοί ακριβώς που ανταποκρίνονται πολύ καλά στο ζητούμενο της «κατανόησης».)  Ένας ιδιαίτερα εύχρηστος πληθυσμός για πειραματικούς σκοπούς είναι οι έγκλειστοι των φυλακών: οι οποίοι μπορεί να  συγκατατεθούν, χωρίς το οποίο δεν μπορεί ούτε εκεί να «προχωρήση» κάτι, έναντι υποσχέσεως παροχών, ή ακόμα και απαλλαγής απ’ τις ποινές τους, όσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος των πειραμάτων.  Όλα αυτά δεν αποτελούν παρά «ζώνες τού λυκόφωτος», τις οποίες δεν μπορούμε βέβαια να αποσοβήσουμε, πρέπει όμως να προσεγγίζουμε με μεγάλη ηθική περίσκεψη. Το ελάχιστο όριο εδώ είναι να υφίσταται ικανότητα αντίληψης, αλλά και δυνατότητα συγκατάθεσης (άρα και άρνησης) καθεαυτής. Κάτι το οποίο αποκλείει βέβαια τους διανοητικά ανεπαρκείς, όσο και κάθε συνθήκη στρατιωτικής πειθαρχίας. Δεν μπορώ να συναινέσω ωστόσο σε οποιαδήποτε σοφιστική ηθικολογία. Και δεν υποδεικνύω παρά μόνο την «αρχή» που διέπει τη «σειρά προτιμήσεως» , απ’ την αρνητική της ωστόσο τώρα πλευρά: όσο πιο «φτωχή» σε γνώση, σε (αντικειμενικό) κίνητρο και σε ελευθερία απόφασης είναι η ομάδα τών υποκειμένων (κάτι που αφορά  δυστυχώς σε μιαν όλο και ευρύτερη και «διαθέσιμη» ομάδα), τόσο πιο προσεχτικά ή και «αποτρεπτικά» θα έπρεπε να χρησιμοποιείται αυτή η «δεξαμενή» και το «περιθώριο», και τόσο πιο «εξαναγκαστική» πρέπει να είναι γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η «αντισταθμιστική»  δικαιολόγηση μέσω ενός σκοπού.

      Ας προσέξουμε, ότι πρόκειται εδώ για το αντίθετο ενός κοινωνικού «προτύπου ωφελιμότητας», για την αντιστροφή τής τάξης  «διαθεσιμότητας και αναλωσιμότητας»: Τα πιο άξια και λιγοστά, και τα πιο δύσκολα αντικαθιστάμενα «στοιχεία» τού κοινωνικού οργανισμού πρέπει να είναι οι πρώτοι υποψήφιοι προς διακινδύνευση και θυσία. Πρόκειται για το πρότυπο της «ευγένειας που υποχρεώνει» (noblesse oblige)· και αισθανόμαστε, πως αυτό το πρότυπο αποκτά έτσι , παρ’ όλη την τάση του ενάντια στη «χρησιμότητα» και παρ’ όλη τη διαφαινόμενη «κατασπατάλησή» του, την «ορθότητά» του, αλλά και μιαν ανώτερη  «χρησιμότητα», εφ’ όσον η ψυχή μιας κοινωνίας ζή μέσα απ’ αυτό το πνεύμα. Και πρόκειται επίσης για το αντίθετο απ’ αυτό που απαιτεί η καθημερινή «ανάγκη» τής έρευνας, που με τη σειρά του απαιτεί απ’ την επιστημονική κοινότητα να καταπολεμήση τον ισχυρό πειρασμό που εγείρεται μπροστά της, να παραμείνη δηλ. από συνήθεια στην πιο εύκολη γι’ αυτήν πηγή παροχής «υποκειμένων» – τους «υποβαλλόμενους», τους αγνοούντες, τους εξαρτημένους, τους «φυλακισμένους» με μιαν πολλαπλή έννοια. Δεν πιστεύω, πως μια εντονώτερη αντίσταση απέναντι σ’ αυτόν τον πειρασμό πρέπει να παραλύση την έρευνα, κάτι το οποίο θα είναι και ανεπίτρεπτο· μπορεί ωστόσο να την επιβραδύνη «εδώ κι εκεί» περιορίζοντας τον αριθμό τών υποκειμένων που τροφοδοτούν τα διάφορα πειράματα. Ένας πιο αργός ίσως ρυθμός «προόδου» είναι και το αντίτιμο που πρέπει να «πληρωθή», προκειμένου να διατηρηθή το πολύτιμο «κεφάλαιο» μιας «ανώτερης» κοινωνικής ζωής.   

    (συνεχίζεται)

ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΕΜΠΟΔΙΣΕΙ ΤΟΝ ΝΙΚΗΤΗ ΝΑ ΛΑΦΥΡΑΓΩΓΗΣΕΙ ΤΟΝ ΗΤΤΗΜΕΝΟ; ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΤΑΥΤΙΣΜΕΝΟ ΜΕ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΕ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟ; 

ΕΠΕΣΕ ΚΑΙ Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΗ, Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΔΙΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΕ ΚΑΙ Η ΠΟΛΗ.