Συνέχεια από Δευτέρα 15 Νοεμβρίου 2021
On dreams and death
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ
Marie–Louise von Franz
Ο πρώτος νεκρικός γάμος
Στην αλχημεία, η αναγέννηση «των φυτών» (των ορυκτών) μέσω του ποτίσματος γινόταν επίσης κατανοητή σαν ένας γάμος. Το κείμενο του Κομάριου συνεχίζει ως εξής:
10. Αλλά λέω σε εκείνους από εσάς που έχουν μέσα τους καλή διάθεση: όταν διατηρείτε τα φυτά και τα στοιχεία και τα ορυκτά (τις πέτρες) στον κατάλληλο για αυτά τόπο, φαίνονται πραγματικά πολύ όμορφα, αλλά δεν είναι όμορφα όταν δοκιμάζουν την φωτιά. Αργότερα, όταν θα έχουν πάρει την δόξα της φωτιάς και το λαμπερό της χρώμα, τότε θα δεις πως θα έχει αυξηθεί η δόξα τους, σε σύγκριση με την προηγούμενη κατάστασή τους, στο ποσοστό που η επιθυμητή ομορφιά και η υγρή της φύση θα έχουν μεταμορφωθεί σε θεϊκή κατάσταση. Επειδή οι σοφοί τρέφουν τα φυτά με την φωτιά, ακριβώς όπως ένα έμβρυο τρέφεται και μεγαλώνει γρήγορα μέσα στην μήτρα. Αλλά όταν έρθει ο μήνας του τοκετού, τότε το έμβρυο δεν εμποδίζεται από το να βγει στο φως. Η ιερή μας τέχνη (η τέχνη της αλχημείας) προχωράει με τον ίδιο τρόπο. Οι παλίρροιες και τα κύματα που συνεχώς φουσκώνουν, μεταφέρουν τα σώματα στον Άδη και στον τάφο μέσα στον οποίο κείτονται. Αλλά όταν ο τάφος ανοίγει, τότε αυτοί ξεπηδούν από τον Άδη, όπως το παιδί από την μήτρα. Όταν οι σοφοί δουν αυτή την ομορφιά, σαν μια στοργική μητέρα που κοιτάζει το παιδί της, τότε ψάχνουν να βρουν τρόπους, με τους οποίους θα μπορέσουν να θρέψουν το παιδί (το νεκρό σώμα) με την τέχνη τους, δηλαδή με νερό αντί για γάλα. Επειδή η τέχνη μιμείται την γένεση του παιδιού, αφού έχει τη μορφή ενός παιδιού, και όταν ολοκληρώνεται με κάθε τρόπο, θα διακρίνουν οι σοφοί το σφραγισμένο μυστήριο.
11. Τώρα θα σας πληροφορήσω καθαρά για το που βρίσκονται τα φυτά και τα στοιχεία. Αλλά θα αρχίσω με μια παραβολή (στο κείμενο του Κομάριου υπάρχει η λέξη «αίνιγμα», που σημαίνει επίσης «γρίφος»): πήγαινε στο ψηλότερο μέρος στα σκεπασμένα από δάση βουνά, και στην κορυφή θα βρεις μια πέτρα. Πάρε το αρσενικό στοιχείο από την πέτρα και λεύκανέ το με ένα θείο τρόπο(1). Έπειτα κοίταξε στο μεσαίο μέρος του βουνού, κάτω από το μέρος του αρσενικού. Εκεί βρίσκεται η θηλυκή σύντροφος με την οποία θα γίνει ένα, και η οποία του δίνει χαρά. Επειδή η φύση χαίρεται με την φύση˙ αλλιώς δεν γίνεται ένα. Κατέβα στην Αιγυπτιακή θάλασσα, παίρνοντας μαζί σου το στοιχείο το ονομαζόμενο νίτρο, που προέρχεται από την πηγή, που είναι η άμμος. Ένωσέ τα εκεί μαζί, και αυτή η ένωση τότε θα φέρει την πολύχρωμη ομορφιά˙ χωρίς αυτή την ομορφιά, αυτά δεν θα γίνουν ένα. Επειδή οι διαστάσεις του αρσενικού είναι οι ίδιες με αυτές της θηλυκής συντρόφου του. Βλέπεις, η φύση ανταμείβει την φύση, και όταν θα έχεις ενώσει τα πάντα με αρμονία, τότε τα στοιχεία της φύσης ξεπερνούν τα στοιχεία της φύσης, και χαίρονται το ένα με το άλλο.
12. Κοιτάξτε, σοφοί, και καταλάβετε˙ παρατηρείστε την εκπλήρωση της τέχνης μέσα από το συνταίριασμα και την ένωση του γαμπρού και της νύφης. Παρατηρείστε τα φυτά και τις διαφορές τους. Λέω σε εσάς: δείτε και καταλάβετε ότι από την θάλασσα ανεβαίνουν τα σύννεφα, και τα σύννεφα μεταφέρουν τα ευλογημένα νερά, με τα οποία ποτίζουν την γη, και έτσι από την γη φυτρώνουν σπόροι και λουλούδια. Με αυτόν τρόπο το σύννεφό μας που προέρχεται από το στοιχείο μας, μεταφέρει επίσης θεϊκό νερό και ποτίζει τα φυτά και τα στοιχεία, και δεν χρειάζεται τίποτε που να προέρχεται από άλλα μέρη.
13. Παρατήρησε το παράδοξο μυστήριο, αδελφέ, το μεγάλο άγνωστο. Παρατήρησε πόσο φανερή είναι η αλήθεια σε εσένα. Παρατήρησε και πότισε την γη σου, και πρόσεξε πως τρέφεις τους σπόρους σου, έτσι ώστε να μπορέσεις να μαζέψεις τον πιο όμορφο καρπό. Άκουσε τώρα και κατάλαβε και βάλε μέσα σου προσεχτικά όλα όσα λέω. Πάρε από τα τέσσερα στοιχεία το υψηλότερο αρσενικό και το χαμηλότερο, αυτό που ακτινοβολεί λευκό και κοκκινωπό, αρσενικό και θηλυκό, με το ίδιο βάρος, για να τα συνδυάσεις το ένα με το άλλο. Επειδή, ακριβώς όπως ένα πουλί ζεσταίνει και κλωσσάει τα αυγά του με την θερμότητα της επώασης, έτσι και εσύ ζέστανέ τα και λυώσε τα και απελευθέρωσέ τα, ποτίζοντάς τα με θεϊκά νερά στον ήλιο και σε ζεστά μέρη, και θερμαίνοντάς τα σε μαλακή φωτιά μέσα στο γάλα παρθένων γυναικών, και προσέχοντας τον καπνό ώστε να κρατηθεί μακριά από αυτά(2). Δέσε τα, δηλαδή, στην Άδη, και οδήγησέ τα πάλι στο φως, βούτηξέ τα σε Κιλικιανό κρόκο τοποθετώντας τα στον ήλιο και σε ζεστά μέρη, μαγείρεψέ τα μέσα στο γάλα παρθένων γυναικών σε μαλακή φωτιά, κράτησέ τα με ασφάλεια μακριά από τον καπνό, δέσε τα στον Άδη και μετακίνησέ τα με προσοχή μέχρι που η προετοιμασία τους να τα έχει σταθεροποιήσει, και να μην μπορούν να ξεφύγουν πια από την φωτιά. Έπειτα βγάλε τα και όταν η ψυχή και το πνεύμα έχουν γίνει ένα, τότε εφάρμοσε αυτό το ένα πάνω στο σώμα στο αργύρου, και θα έχεις χρυσάφι, τέτοιο που ούτε οι βασιλείς στους θησαυρούς τους δεν έχουν(3).
Ακολουθεί στο κείμενο μετά από αυτή την παράγραφο μια περιγραφή της πραγματικής ανάστασης. Αλλά πρώτα πρέπει να εξετάσουμε μερικά από τα παραπάνω μοτίβα πιο προσεχτικά. Υπάρχει κάτι καινούργιο στο τμήμα 13: η περιγραφή μιας ένωσης των ανώτερων και των κατώτερων στοιχείων με την μορφή του γαμπρού και της νύφης. Στο μοτίβο αυτό γίνεται απλώς υπαινιγμός εδώ, ενώ σε μεταγενέστερα αλχημιστικά κείμενα γίνεται όλο και περισσότερο κυρίαρχο. Παριστάνει την ένωση των ψυχικών αντιθέσεων, μια ένωση που ο Jung έχει περιγράψει στο εκτεταμένο έργο του «Μυστήριο της ένωσης». Αυτός ο «ιερός γάμος» είναι ένας νεκρικός γάμος, που είναι ένα επίσης πλατειά διαδεδομένο αρχετυπικό μοτίβο.
O Jung ο ίδιος είχε μία τέτοια εμπειρία του ιερού γάμου ενώ βρισκόταν κοντά στον θάνατο, που την έχει περιγράψει στα απομνημονεύματά του. Ζούσε μετά από τρεις καρδιακές και πνευμονικές συμφορήσεις, αλλά ακόμη πάλευε ανάμεσα στην ζωή και τον θάνατο:
«Την ημέρα συνήθως αισθανόμουν κατάθλιψη. Ένοιωθα αδύναμος και δυστυχισμένος… Κατά το απόγευμα με έπαιρνε ο ύπνος, και ο ύπνος αυτός διαρκούσε μέχρι τα μεσάνυχτα. Έπειτα ερχόμουν στον εαυτό μου και έμενα ξύπνιος για μία ώρα περίπου, αλλά σε μία εντελώς αλλαγμένη κατάσταση. Ήταν σαν να βρισκόμουν σε έκσταση. Ένοιωθα σαν να έπλεα μέσα στο διάστημα, σαν να ήμουν ασφαλής μέσα στην μήτρα του σύμπαντος – σε ένα τρομακτικό κενό, αλλά γεμάτος με το υψηλότερο δυνατό αίσθημα ευτυχίας…
Κάθε τι γύρω μου φαινόταν μαγεμένο. Αυτή την ώρα της νύχτας η νοσοκόμα μου έφερνε λίγο φαγητό που είχε ζεστάνει – γιατί μόνο τότε μπορούσα να φάω κάτι. Για πολύ καιρό μου φαινόταν πως ήταν μία γριά Εβραία, πολύ μεγαλύτερη από την πραγματική της ηλικία, και ότι ετοίμαζε για μένα ένα τελετουργικό φαγητό με το όνομα Kosher. Όταν την κοιτούσα, μου φαινόταν πως είχε ένα γαλάζιο φωτοστέφανο γύρω από το κεφάλι της. Εγώ ο ίδιος μου φαινόταν πως βρισκόμουν στον Pardes Rimmonim, στον κήπο με τις ροδιές, και γινόταν ο γάμος του Tifereth με την Malchuth (4). Ή άλλοτε ήμουν ο ραββίνος Simon ben Jοchai, του οποίου ο γάμος ετελείτο στην μεταθανάτια ζωή. Ήταν ο μυστικός γάμος όπως εμφανίζεται στην Kαββαλιστική παράδοση… Δεν ξέρω ακριβώς τι ρόλο έπαιζα σ’ αυτόν. Κατά βάθος ήμουν εγώ ο ίδιος. Εγώ ήμουν ο γάμος και η μακαριότητά μου ήταν αυτή ενός ευτυχισμένου γάμου.
Σταδιακά ο κήπος με τις ροδιές θάμπωσε και άλλαξε. Ακολουθούσε ο γάμος του Αρνίου, μέσα σε μία Ιερουσαλήμ γιορτινά στολισμένη… Αυτές ήταν καταστάσεις ανέκφραστης ευτυχίας…
Και αυτό όμως εξαφανίστηκε και ήρθε μία καινούρια εικόνα, το τελευταίο όραμα. Περπατούσα σε μια πλατειά κοιλάδα ως το τέλος της, όπου άρχιζε μία σειρά από χαμηλούς λόφους. Η κοιλάδα τελείωνε σε ένα κλασσικό αμφιθέατρο. Αυτό βρισκόταν σε μία θαυμάσια τοποθεσία μέσα στο πράσινο τοπίο. Και εκεί, σε αυτό το θέατρο, ετελείτο ο ιερός γάμος. Χορευτές και χορεύτριες έρχονταν στην σκηνή, και πάνω σε μία ανθοστολισμένη άμαξα, ο πατέρας των πάντων Ζευς και η Ήρα τελούσαν τον μυστικό γάμο, όπως περιγράφεται στην Ιλιάδα.
Όλες αυτές οι εμπειρίες ήταν λαμπρές. Κάθε νύχτα πετούσα σε μία κατάσταση καθαρότατης ευδαιμονίας, "πολιορκημένης ολόγυρα από εικόνες όλης της δημιουργίας". Λίγο-λίγο, τα μοτίβα συγχέονταν και θάμπωναν. Συνήθως τα οράματα διαρκούσαν για μία περίπου ώρα˙ έπειτα με έπαιρνε πάλι ο ύπνος. Την ώρα που πλησίαζε το πρωί, αισθανόμουνα: Ξαναέρχεται τώρα το γκρίζο πρωινό...»(5).
Για τον Jung η επιστροφή στον καθημερινό κόσμο ήταν κάτι αφάνταστα δύσκολο και καταθλιπτικό. Περιγράφει περισσότερο αυτή την εμπειρία σε ένα γράμμα: «Κατά την διάρκεια της αρρώστιας μου κάτι με μετέφερε. Τα πόδια μου δεν στέκονταν στον αέρα, και είχα την σιγουριά ότι έφτασα σε ασφαλές έδαφος. Ότι και αν κάνεις, αν το κάνεις με ειλικρίνεια, θα γίνει στο τέλος η γέφυρα για την ολοκλήρωσή σου, ένα καλό πλοίο που σε μεταφέρει μέσα από το σκοτάδι της δεύτερης γέννησής σου, που φαίνεται εξωτερικά σαν θάνατος»(6).
Ο άγιος Θωμάς ο Ακινάτης πέθανε σε κατάσταση έκστασης, καθώς ερμήνευε για τους μοναχούς του μοναστηριού της Παναγίας της Fossanova το Άσμα Ασμάτων του Σολομώντα – σίγουρα τον πιο όμορφο συμβολισμό του ιερού γάμου στην δυτική παράδοση. Ο Θωμάς λέγεται ότι πέθανε καθώς φώτιζε η αυγή, στις λέξεις: «Ελάτε, εκλεκτοί γιοι, εξέλθετε στον κήπο»(7).
Η αλχημιστική πραγματεία «Ο ερχομός της αυγής ή Ανατέλλουσα αυγή»˙ προέρχεται πιθανόν από αυτή την ερμηνεία του Άσματος του Σολομώντα από τον Άγιο Θωμά. Στην «αυγή» μιλάει η Νύμφη:
«Δίνω το στόμα μου στον αγαπημένο μου και αυτός πιέζει το δικό του επάνω μου (Άσμα Ασμάτων 1, 2)˙ αυτός και εγώ είμαστε ένα (Ιωάννης 10, 30)˙ ποιος θα μας χωρίσει από την αγάπη; (Προς Ρωμαίους 8, 35-39). Κανείς και τίποτε, επειδή η αγάπη είναι ισχυρή σαν τον θάνατο (Άσμα Ασμάτων 8, 6)»(8).
Ο Νυμφίος απαντάει:
«Ω αγαπημένη, ναι υπέρτατα αγαπημένη, η φωνή σου αντήχησε στα αυτιά μου, γιατί είναι γλυκιά (Άσμα Ασμάτων 2, 14), και η μυρωδιά σου είναι πάνω από όλα τα αρωματικά μπαχαρικά (Άσμα Ασμάτων 4, 10). Ω, πόσο όμορφο είναι το πρόσωπό σου (Άσμα 4, 11), τα στήθη σου είναι πιο ωραία από το κρασί (Άσμα Ασμάτων 4, 10), αδελφή μου, γυναίκα μου, τα μάτια σου είναι σαν τις λίμνες με τα ψάρια της Εσβών (7, 4), τα μαλλιά σου είναι χρυσά, τα μάγουλά σου είναι από φίλντισι, η κοιλιά σου είναι στρογγυλή, σαν ένα κρατήρας που δεν χρειάζεται ποτήρια για να πεις από αυτόν (7, 2), τα ρούχα σου είναι πιο λευκά από το χιόνι, πιο αγνά από το γάλα, πιο λαμπερά από το παλιό ελεφαντόδοντο (θρήνοι Ιερεμία 4, 7), και όλο σου το σώμα είναι υπέροχο και ποθητό σε όλους. Ελάτε, θυγατέρες της Ιερουσαλήμ, και δείτε, και πείτε και κηρύξτε αυτό που είδατε˙ πείτε: τί θα κάνουμε για την αδελφή μας, που είναι μικρή και δεν έχει στήθη, την ημέρα που θα την ζητήσουν σε γάμο; (Άσμα Ασμάτων 8, 8-9). Θα της δώσω την δύναμή μου και θα μαζέψω τους καρπούς της, και τα στήθη της θα είναι σαν τα τσαμπιά με τα σταφύλια (Άσμα 7, 8). Έλα, αγαπημένη μου, και ας πάμε στον αγρό σου, ας μείνουμε στα χωριά σου, ας σηκωθούμε νωρίς για να πάμε στον αμπελώνα γιατί η νύχτα πέρασε και η μέρα πλησίασε (Προς Ρωμαίους 13, 12)˙ ας δούμε αν ο αμπελώνας σου έχει ανθίσει, εάν τα λουλούδια σου έχουν βγάλει καρπούς. Εκεί θα δώσεις τα στήθη σου στο στόμα μου και έχω κρατήσει για σένα όλους τους καρπούς, καινούριους και παλιούς (Άσμα 7, 11-13)… ας χορτάσουμε με ακριβό κρασί και μύρα, και ας μην προσπεράσουμε κανένα λουλούδι με το οποίο να μην στεφανωθούμε… ας αφήσουμε παντού δείγματα χαράς, επειδή αυτό είναι το μερίδιό μας (Σοφία Σολομώντος 2, 5), δηλαδή να ζήσουμε μέσα στην ένωση της αγάπης με την χαρά και την ευθυμία, λέγοντας˙ “Δείτε πόσο καλό και ευχάριστο είναι να κατοικούν δύο μαζί ενωμένοι” (Ψαλμός 132, 1)»(9).
Οι αλχημιστές καταλάβαιναν αυτό το κείμενο σαν μία περιγραφή της εκπλήρωσης του “έργου”. Πάντως, είναι μία περιγραφή της ολοκλήρωσης της πορείας εξατομίκευσης, μίας τελικής ένωσης των αντιθέτων, μία απελευθέρωση από τον εγωκεντρισμό, και μία εκστατική είσοδος σε μία κατάσταση θείας πληρότητας.
Συνεχίζεται
Σημειώσεις
1. Πιθανόν με το ύδωρ θείον, δηλαδή με το “θεϊκό νερό”.
2. Στο κείμενο διαβάζουμε «από τον καπνό», που δεν ταιριάζει με τα συμφραζόμενα καλά. Ο καπνός για τους αλχημιστές, ήταν ένα σύμβολο της εξευγενισμένης ύλης.
3. Berthelot, “Συλλογή”, τόμος 2, σελ. 293 κ.ε., παράγραφοι 10 κ.ε.
4. “Pardes Rimmonim” είναι ο τίτλος μιας παλιάς Καββαλιστικής πραγματείας γραμμένης από τον Moses Cordovero (16ος αιώνας). Κατά την Καββαλιστική διδασκαλία η Malchuth (Μαλχούθ) και ο Tifereth (Τιφαρέθ) αντιπροσωπεύουν την θηλυκή και την αρσενική αρχή μέσα στην θεότητα. (Σημείωση της Anniela Jaffé στο “Αναμνήσεις, Σκέψεις, Όνειρα”, σελ.414, εκδ. ΣΠΑΓΕΙΡΙΑ).
5. “Αναμνήσεις, Σκέψεις, Όνειρα”, σελ.414-416, εκδ. ΣΠΑΓΕΙΡΙΑ.
6. “Επιστολές”, τόμος 1, σσ 358 κ.ε.
7. Σύγκρινε: Σίξτου από τη Σιένα: Biblioteca sancta Venetiis, σελ. 478. Βλέπε επίσης: Martin Grabmann “Τα γνήσια γραπτά του αγίου Θωμά του Ακινάτη”, σελ. 189. Περισσότερα στο έργο της Μ.L. von Franz: “Aurora Consurgens” (Ανατέλλουσα αυγή), passim.
8. Μ.L. von Franz: “Aurora Consurgens”, σ. 145.
9. Αυτόθι σ. 145-147.
Στην αλχημεία, η αναγέννηση «των φυτών» (των ορυκτών) μέσω του ποτίσματος γινόταν επίσης κατανοητή σαν ένας γάμος. Το κείμενο του Κομάριου συνεχίζει ως εξής:
11. Τώρα θα σας πληροφορήσω καθαρά για το που βρίσκονται τα φυτά και τα στοιχεία. Αλλά θα αρχίσω με μια παραβολή (στο κείμενο του Κομάριου υπάρχει η λέξη «αίνιγμα», που σημαίνει επίσης «γρίφος»): πήγαινε στο ψηλότερο μέρος στα σκεπασμένα από δάση βουνά, και στην κορυφή θα βρεις μια πέτρα. Πάρε το αρσενικό στοιχείο από την πέτρα και λεύκανέ το με ένα θείο τρόπο(1). Έπειτα κοίταξε στο μεσαίο μέρος του βουνού, κάτω από το μέρος του αρσενικού. Εκεί βρίσκεται η θηλυκή σύντροφος με την οποία θα γίνει ένα, και η οποία του δίνει χαρά. Επειδή η φύση χαίρεται με την φύση˙ αλλιώς δεν γίνεται ένα. Κατέβα στην Αιγυπτιακή θάλασσα, παίρνοντας μαζί σου το στοιχείο το ονομαζόμενο νίτρο, που προέρχεται από την πηγή, που είναι η άμμος. Ένωσέ τα εκεί μαζί, και αυτή η ένωση τότε θα φέρει την πολύχρωμη ομορφιά˙ χωρίς αυτή την ομορφιά, αυτά δεν θα γίνουν ένα. Επειδή οι διαστάσεις του αρσενικού είναι οι ίδιες με αυτές της θηλυκής συντρόφου του. Βλέπεις, η φύση ανταμείβει την φύση, και όταν θα έχεις ενώσει τα πάντα με αρμονία, τότε τα στοιχεία της φύσης ξεπερνούν τα στοιχεία της φύσης, και χαίρονται το ένα με το άλλο.
12. Κοιτάξτε, σοφοί, και καταλάβετε˙ παρατηρείστε την εκπλήρωση της τέχνης μέσα από το συνταίριασμα και την ένωση του γαμπρού και της νύφης. Παρατηρείστε τα φυτά και τις διαφορές τους. Λέω σε εσάς: δείτε και καταλάβετε ότι από την θάλασσα ανεβαίνουν τα σύννεφα, και τα σύννεφα μεταφέρουν τα ευλογημένα νερά, με τα οποία ποτίζουν την γη, και έτσι από την γη φυτρώνουν σπόροι και λουλούδια. Με αυτόν τρόπο το σύννεφό μας που προέρχεται από το στοιχείο μας, μεταφέρει επίσης θεϊκό νερό και ποτίζει τα φυτά και τα στοιχεία, και δεν χρειάζεται τίποτε που να προέρχεται από άλλα μέρη.
13. Παρατήρησε το παράδοξο μυστήριο, αδελφέ, το μεγάλο άγνωστο. Παρατήρησε πόσο φανερή είναι η αλήθεια σε εσένα. Παρατήρησε και πότισε την γη σου, και πρόσεξε πως τρέφεις τους σπόρους σου, έτσι ώστε να μπορέσεις να μαζέψεις τον πιο όμορφο καρπό. Άκουσε τώρα και κατάλαβε και βάλε μέσα σου προσεχτικά όλα όσα λέω. Πάρε από τα τέσσερα στοιχεία το υψηλότερο αρσενικό και το χαμηλότερο, αυτό που ακτινοβολεί λευκό και κοκκινωπό, αρσενικό και θηλυκό, με το ίδιο βάρος, για να τα συνδυάσεις το ένα με το άλλο. Επειδή, ακριβώς όπως ένα πουλί ζεσταίνει και κλωσσάει τα αυγά του με την θερμότητα της επώασης, έτσι και εσύ ζέστανέ τα και λυώσε τα και απελευθέρωσέ τα, ποτίζοντάς τα με θεϊκά νερά στον ήλιο και σε ζεστά μέρη, και θερμαίνοντάς τα σε μαλακή φωτιά μέσα στο γάλα παρθένων γυναικών, και προσέχοντας τον καπνό ώστε να κρατηθεί μακριά από αυτά(2). Δέσε τα, δηλαδή, στην Άδη, και οδήγησέ τα πάλι στο φως, βούτηξέ τα σε Κιλικιανό κρόκο τοποθετώντας τα στον ήλιο και σε ζεστά μέρη, μαγείρεψέ τα μέσα στο γάλα παρθένων γυναικών σε μαλακή φωτιά, κράτησέ τα με ασφάλεια μακριά από τον καπνό, δέσε τα στον Άδη και μετακίνησέ τα με προσοχή μέχρι που η προετοιμασία τους να τα έχει σταθεροποιήσει, και να μην μπορούν να ξεφύγουν πια από την φωτιά. Έπειτα βγάλε τα και όταν η ψυχή και το πνεύμα έχουν γίνει ένα, τότε εφάρμοσε αυτό το ένα πάνω στο σώμα στο αργύρου, και θα έχεις χρυσάφι, τέτοιο που ούτε οι βασιλείς στους θησαυρούς τους δεν έχουν(3).
Ακολουθεί στο κείμενο μετά από αυτή την παράγραφο μια περιγραφή της πραγματικής ανάστασης. Αλλά πρώτα πρέπει να εξετάσουμε μερικά από τα παραπάνω μοτίβα πιο προσεχτικά. Υπάρχει κάτι καινούργιο στο τμήμα 13: η περιγραφή μιας ένωσης των ανώτερων και των κατώτερων στοιχείων με την μορφή του γαμπρού και της νύφης. Στο μοτίβο αυτό γίνεται απλώς υπαινιγμός εδώ, ενώ σε μεταγενέστερα αλχημιστικά κείμενα γίνεται όλο και περισσότερο κυρίαρχο. Παριστάνει την ένωση των ψυχικών αντιθέσεων, μια ένωση που ο Jung έχει περιγράψει στο εκτεταμένο έργο του «Μυστήριο της ένωσης». Αυτός ο «ιερός γάμος» είναι ένας νεκρικός γάμος, που είναι ένα επίσης πλατειά διαδεδομένο αρχετυπικό μοτίβο.
O Jung ο ίδιος είχε μία τέτοια εμπειρία του ιερού γάμου ενώ βρισκόταν κοντά στον θάνατο, που την έχει περιγράψει στα απομνημονεύματά του. Ζούσε μετά από τρεις καρδιακές και πνευμονικές συμφορήσεις, αλλά ακόμη πάλευε ανάμεσα στην ζωή και τον θάνατο:
«Την ημέρα συνήθως αισθανόμουν κατάθλιψη. Ένοιωθα αδύναμος και δυστυχισμένος… Κατά το απόγευμα με έπαιρνε ο ύπνος, και ο ύπνος αυτός διαρκούσε μέχρι τα μεσάνυχτα. Έπειτα ερχόμουν στον εαυτό μου και έμενα ξύπνιος για μία ώρα περίπου, αλλά σε μία εντελώς αλλαγμένη κατάσταση. Ήταν σαν να βρισκόμουν σε έκσταση. Ένοιωθα σαν να έπλεα μέσα στο διάστημα, σαν να ήμουν ασφαλής μέσα στην μήτρα του σύμπαντος – σε ένα τρομακτικό κενό, αλλά γεμάτος με το υψηλότερο δυνατό αίσθημα ευτυχίας…
Κάθε τι γύρω μου φαινόταν μαγεμένο. Αυτή την ώρα της νύχτας η νοσοκόμα μου έφερνε λίγο φαγητό που είχε ζεστάνει – γιατί μόνο τότε μπορούσα να φάω κάτι. Για πολύ καιρό μου φαινόταν πως ήταν μία γριά Εβραία, πολύ μεγαλύτερη από την πραγματική της ηλικία, και ότι ετοίμαζε για μένα ένα τελετουργικό φαγητό με το όνομα Kosher. Όταν την κοιτούσα, μου φαινόταν πως είχε ένα γαλάζιο φωτοστέφανο γύρω από το κεφάλι της. Εγώ ο ίδιος μου φαινόταν πως βρισκόμουν στον Pardes Rimmonim, στον κήπο με τις ροδιές, και γινόταν ο γάμος του Tifereth με την Malchuth (4). Ή άλλοτε ήμουν ο ραββίνος Simon ben Jοchai, του οποίου ο γάμος ετελείτο στην μεταθανάτια ζωή. Ήταν ο μυστικός γάμος όπως εμφανίζεται στην Kαββαλιστική παράδοση… Δεν ξέρω ακριβώς τι ρόλο έπαιζα σ’ αυτόν. Κατά βάθος ήμουν εγώ ο ίδιος. Εγώ ήμουν ο γάμος και η μακαριότητά μου ήταν αυτή ενός ευτυχισμένου γάμου.
Σταδιακά ο κήπος με τις ροδιές θάμπωσε και άλλαξε. Ακολουθούσε ο γάμος του Αρνίου, μέσα σε μία Ιερουσαλήμ γιορτινά στολισμένη… Αυτές ήταν καταστάσεις ανέκφραστης ευτυχίας…
Και αυτό όμως εξαφανίστηκε και ήρθε μία καινούρια εικόνα, το τελευταίο όραμα. Περπατούσα σε μια πλατειά κοιλάδα ως το τέλος της, όπου άρχιζε μία σειρά από χαμηλούς λόφους. Η κοιλάδα τελείωνε σε ένα κλασσικό αμφιθέατρο. Αυτό βρισκόταν σε μία θαυμάσια τοποθεσία μέσα στο πράσινο τοπίο. Και εκεί, σε αυτό το θέατρο, ετελείτο ο ιερός γάμος. Χορευτές και χορεύτριες έρχονταν στην σκηνή, και πάνω σε μία ανθοστολισμένη άμαξα, ο πατέρας των πάντων Ζευς και η Ήρα τελούσαν τον μυστικό γάμο, όπως περιγράφεται στην Ιλιάδα.
Όλες αυτές οι εμπειρίες ήταν λαμπρές. Κάθε νύχτα πετούσα σε μία κατάσταση καθαρότατης ευδαιμονίας, "πολιορκημένης ολόγυρα από εικόνες όλης της δημιουργίας". Λίγο-λίγο, τα μοτίβα συγχέονταν και θάμπωναν. Συνήθως τα οράματα διαρκούσαν για μία περίπου ώρα˙ έπειτα με έπαιρνε πάλι ο ύπνος. Την ώρα που πλησίαζε το πρωί, αισθανόμουνα: Ξαναέρχεται τώρα το γκρίζο πρωινό...»(5).
Για τον Jung η επιστροφή στον καθημερινό κόσμο ήταν κάτι αφάνταστα δύσκολο και καταθλιπτικό. Περιγράφει περισσότερο αυτή την εμπειρία σε ένα γράμμα: «Κατά την διάρκεια της αρρώστιας μου κάτι με μετέφερε. Τα πόδια μου δεν στέκονταν στον αέρα, και είχα την σιγουριά ότι έφτασα σε ασφαλές έδαφος. Ότι και αν κάνεις, αν το κάνεις με ειλικρίνεια, θα γίνει στο τέλος η γέφυρα για την ολοκλήρωσή σου, ένα καλό πλοίο που σε μεταφέρει μέσα από το σκοτάδι της δεύτερης γέννησής σου, που φαίνεται εξωτερικά σαν θάνατος»(6).
Ο άγιος Θωμάς ο Ακινάτης πέθανε σε κατάσταση έκστασης, καθώς ερμήνευε για τους μοναχούς του μοναστηριού της Παναγίας της Fossanova το Άσμα Ασμάτων του Σολομώντα – σίγουρα τον πιο όμορφο συμβολισμό του ιερού γάμου στην δυτική παράδοση. Ο Θωμάς λέγεται ότι πέθανε καθώς φώτιζε η αυγή, στις λέξεις: «Ελάτε, εκλεκτοί γιοι, εξέλθετε στον κήπο»(7).
Η αλχημιστική πραγματεία «Ο ερχομός της αυγής ή Ανατέλλουσα αυγή»˙ προέρχεται πιθανόν από αυτή την ερμηνεία του Άσματος του Σολομώντα από τον Άγιο Θωμά. Στην «αυγή» μιλάει η Νύμφη:
«Δίνω το στόμα μου στον αγαπημένο μου και αυτός πιέζει το δικό του επάνω μου (Άσμα Ασμάτων 1, 2)˙ αυτός και εγώ είμαστε ένα (Ιωάννης 10, 30)˙ ποιος θα μας χωρίσει από την αγάπη; (Προς Ρωμαίους 8, 35-39). Κανείς και τίποτε, επειδή η αγάπη είναι ισχυρή σαν τον θάνατο (Άσμα Ασμάτων 8, 6)»(8).
Ο Νυμφίος απαντάει:
«Ω αγαπημένη, ναι υπέρτατα αγαπημένη, η φωνή σου αντήχησε στα αυτιά μου, γιατί είναι γλυκιά (Άσμα Ασμάτων 2, 14), και η μυρωδιά σου είναι πάνω από όλα τα αρωματικά μπαχαρικά (Άσμα Ασμάτων 4, 10). Ω, πόσο όμορφο είναι το πρόσωπό σου (Άσμα 4, 11), τα στήθη σου είναι πιο ωραία από το κρασί (Άσμα Ασμάτων 4, 10), αδελφή μου, γυναίκα μου, τα μάτια σου είναι σαν τις λίμνες με τα ψάρια της Εσβών (7, 4), τα μαλλιά σου είναι χρυσά, τα μάγουλά σου είναι από φίλντισι, η κοιλιά σου είναι στρογγυλή, σαν ένα κρατήρας που δεν χρειάζεται ποτήρια για να πεις από αυτόν (7, 2), τα ρούχα σου είναι πιο λευκά από το χιόνι, πιο αγνά από το γάλα, πιο λαμπερά από το παλιό ελεφαντόδοντο (θρήνοι Ιερεμία 4, 7), και όλο σου το σώμα είναι υπέροχο και ποθητό σε όλους. Ελάτε, θυγατέρες της Ιερουσαλήμ, και δείτε, και πείτε και κηρύξτε αυτό που είδατε˙ πείτε: τί θα κάνουμε για την αδελφή μας, που είναι μικρή και δεν έχει στήθη, την ημέρα που θα την ζητήσουν σε γάμο; (Άσμα Ασμάτων 8, 8-9). Θα της δώσω την δύναμή μου και θα μαζέψω τους καρπούς της, και τα στήθη της θα είναι σαν τα τσαμπιά με τα σταφύλια (Άσμα 7, 8). Έλα, αγαπημένη μου, και ας πάμε στον αγρό σου, ας μείνουμε στα χωριά σου, ας σηκωθούμε νωρίς για να πάμε στον αμπελώνα γιατί η νύχτα πέρασε και η μέρα πλησίασε (Προς Ρωμαίους 13, 12)˙ ας δούμε αν ο αμπελώνας σου έχει ανθίσει, εάν τα λουλούδια σου έχουν βγάλει καρπούς. Εκεί θα δώσεις τα στήθη σου στο στόμα μου και έχω κρατήσει για σένα όλους τους καρπούς, καινούριους και παλιούς (Άσμα 7, 11-13)… ας χορτάσουμε με ακριβό κρασί και μύρα, και ας μην προσπεράσουμε κανένα λουλούδι με το οποίο να μην στεφανωθούμε… ας αφήσουμε παντού δείγματα χαράς, επειδή αυτό είναι το μερίδιό μας (Σοφία Σολομώντος 2, 5), δηλαδή να ζήσουμε μέσα στην ένωση της αγάπης με την χαρά και την ευθυμία, λέγοντας˙ “Δείτε πόσο καλό και ευχάριστο είναι να κατοικούν δύο μαζί ενωμένοι” (Ψαλμός 132, 1)»(9).
Οι αλχημιστές καταλάβαιναν αυτό το κείμενο σαν μία περιγραφή της εκπλήρωσης του “έργου”. Πάντως, είναι μία περιγραφή της ολοκλήρωσης της πορείας εξατομίκευσης, μίας τελικής ένωσης των αντιθέτων, μία απελευθέρωση από τον εγωκεντρισμό, και μία εκστατική είσοδος σε μία κατάσταση θείας πληρότητας.
Συνεχίζεται
Σημειώσεις
1. Πιθανόν με το ύδωρ θείον, δηλαδή με το “θεϊκό νερό”.
2. Στο κείμενο διαβάζουμε «από τον καπνό», που δεν ταιριάζει με τα συμφραζόμενα καλά. Ο καπνός για τους αλχημιστές, ήταν ένα σύμβολο της εξευγενισμένης ύλης.
3. Berthelot, “Συλλογή”, τόμος 2, σελ. 293 κ.ε., παράγραφοι 10 κ.ε.
4. “Pardes Rimmonim” είναι ο τίτλος μιας παλιάς Καββαλιστικής πραγματείας γραμμένης από τον Moses Cordovero (16ος αιώνας). Κατά την Καββαλιστική διδασκαλία η Malchuth (Μαλχούθ) και ο Tifereth (Τιφαρέθ) αντιπροσωπεύουν την θηλυκή και την αρσενική αρχή μέσα στην θεότητα. (Σημείωση της Anniela Jaffé στο “Αναμνήσεις, Σκέψεις, Όνειρα”, σελ.414, εκδ. ΣΠΑΓΕΙΡΙΑ).
5. “Αναμνήσεις, Σκέψεις, Όνειρα”, σελ.414-416, εκδ. ΣΠΑΓΕΙΡΙΑ.
6. “Επιστολές”, τόμος 1, σσ 358 κ.ε.
7. Σύγκρινε: Σίξτου από τη Σιένα: Biblioteca sancta Venetiis, σελ. 478. Βλέπε επίσης: Martin Grabmann “Τα γνήσια γραπτά του αγίου Θωμά του Ακινάτη”, σελ. 189. Περισσότερα στο έργο της Μ.L. von Franz: “Aurora Consurgens” (Ανατέλλουσα αυγή), passim.
8. Μ.L. von Franz: “Aurora Consurgens”, σ. 145.
9. Αυτόθι σ. 145-147.
Η ΑΛΧΗΜΕΙΑ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΤΑΙ Η ΝΕΟΦΑΝΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ ΤΩΝ ΠΥΡΑΜΙΔΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΤΑΡΙΧΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΦΑΡΑΩ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΑΤΑΙΗ ΕΛΠΙΔΑ ΟΤΙ ΚΑΠΟΙΑ ΣΤΙΓΜΗ ΤΟ ΔΙΑΤΗΡΗΜΕΝΟ ΣΩΜΑ ΘΑ ΑΝΑΣΤΗΘΕΙ Ή ΟΤΙ Ο ΦΑΡΑΩ ΣΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ Η ΟΠΟΙΑ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΟΠΩΣ Η ΑΝΟΙΞΗ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΟΝ ΧΕΙΜΩΝΑ ΘΑ ΒΡΕΙ ΤΟ ΙΔΙΟ ΣΩΜΑ ΟΠΩΣ ΤΑ ΦΥΤΑ ΦΥΤΡΩΝΟΥΝ ΟΛΟΙΔΙΑ ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ. ΜΙΑ ΒΕΒΑΙΩΣΗ ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΖΩΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΣΩΜΑ. ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΔΙΔΑΞΑΝ ΤΗΝ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΔΙΑ ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ. ΑΥΤΗ Η ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΗΜΕΡΑ ΕΠΙΒΑΛΛΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ, ΤΟΥ ΑΛΗΘΙΝΟΥ ΕΓΩ, ΟΠΩΣ ΜΑΣ ΤΟ ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΣΕ Ο ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΙΤΣΕ:
Στεκόμουν εδώ καί περίμενα - τίποτα, περίμενα,
πέραν τού καλού καί τού κακού, ή τού φωτός,
χαιρόμενος, ή τής σκιάς, όλος ένα απλό παιχνίδι,
καί θάλασσα καί καταμεσήμερο, χρόνος χωρίς σκοπό,
καί ξαφνικά, φίλη! Νά καί τό ΕΝΑ έγινε ΔΥΟ -
καί ο Ζαρατούστρα περνά δίπλα μου.....
πέραν τού καλού καί τού κακού, ή τού φωτός,
χαιρόμενος, ή τής σκιάς, όλος ένα απλό παιχνίδι,
καί θάλασσα καί καταμεσήμερο, χρόνος χωρίς σκοπό,
καί ξαφνικά, φίλη! Νά καί τό ΕΝΑ έγινε ΔΥΟ -
καί ο Ζαρατούστρα περνά δίπλα μου.....
(ποίημα πού στάλθηκε στήν Λού Σαλομέ).
Εντελώς διαφορετικά από ότι συνέβη στό Sils Maria, εδώ έχουμε ένα όραμα. Ένα όραμα, χωρίς αμφιβολία, ξαφνικό καί συγκεκριμένο : «Θά μπορούσα νά πώ τήν ημέρα καί τήν ώρα». Ο Ζαρατούστρα έπεσε πάνω μου, μού επιτέθηκε, θά πεί επίσης. Καί όμως υπάρχει κάτι λιγότερο από τήν εμπειρία τού Sils Maria. Κάτι λιγότερα εκπληκτικό, κάτι πιό προετοιμασμένο. Ο Νίτσε λοιπόν, δέν διαπερνάται μέχρι τά βάθη του από αντιθετικές εντυπώσεις. Πλήρης χαράς δέν νοιώθει κανέναν φόβο. Μάλιστα πρέπει αναμφίβολα νά πούμε πώς αυτό τό όραμα, η ακτινοβολούσα εικόνα τού Ζαρατούστρα, απομακρύνει κάθε ίχνος τρόμου καί τόν στερεώνει στήν χαρά. Τόν υψώνει κάι τόν καθησυχάζει ταυτόχρονα. Νάτος λοιπόν τρέμοντας ολόκληρος από πολύχρωμη χαρά. Ο Ζαρατούστρα είναι τό φωτεινό του διπλό, είναι αυτός ο ίδιος. «Τό ένα έγινε δύο» καί οι δύο κάνουν ένα όλον. Είχε συλλάβει ήδη τήν προσωπικότητα, τό πρόσωπό του, αλλά μόνον μέ ένδυμα λογοτεχνικό καί αυτός ο ίδιος, σέ περιόδους απογοήτευσης, ανάμεσα στούς δύο αισθανόταν περισσότερο τήν αντίθεση παρά τήν αδελφότητα. Αναρωτιόταν μήπως τό κήρυγμα τού ήρωά του, μήπως θά σήμαινε ταυτόχρονα καί τόν εκμηδενισμό του.
Η ΜΕΤΑΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΝΕΩΤΕΡΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΝΑ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΣΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΝ ΕΤΕΡΑ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΓΑΠΩΝΤΩΝ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ. ΜΑΤΑΙΩΝΟΝΤΑΣ (ΑΠΟΒΑΛΛΟΝΤΑΣ) ΤΟΝ ΕΣΩ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟ. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΧΕΙΡΩΝ ΤΟΥ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου