Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ (6)

Συνέχεια από: Σάββατο 17 Φεβρουαρίου 2018

Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ 

ΤΟΥ John M.Rist.

    

      
Ας επιστρέψουμε λοιπόν βιαστικά στον Αυγουστίνο, έναν στοχαστή, ο οποίος σύμφωνα με την ομολογία του, βρίσκεται σε απευθείας γραμμή διαδοχής, ανάμεσα στους άλλους, απο τον Πλωτίνο, και αντιπροσωπεύει την κύρια πηγή, στην Δύση, ενός Χριστιανοποιημένου πλατωνισμού, παρότι δέν είναι άκριτα πλατωνικός! Όπως και οι σύγχρονοι του, τόσο οι Χριστιανοί όσο και οι Εθνικοί, και ο Αυγουστίνος βρίσκει στα έργα τού Πλάτωνος ένα δόγμα σε ενότητα και βλέπει αυτό το πλατωνικό "σύστημα" να αντιπροσωπεύεται απο την πλατωνική παράδοση! Μ'αυτή την έννοια, μπορεί να περιγράψει τον Πλωτίνο σαν έναν ανανεωμένο πλάτωνα (contra Accademicos III 18.41). Αλλά εξετάζοντας τον πλατωνισμό τού Αυγουστίνου πρέπει να αναγνωρίσουμε επίσης ότι η κριτική του απέναντι σε μερικά πλατωνικά θέματα γίνεται όλο και πιό δυνατή με το πέρασμα των χρόνων, όταν πέρασε στο κόσκινο του Χριστιανικού κανόνος της πίστεως εκείνες τις τάσεις οι οποίες κατά την γνώμη του ήταν υπερβολικά πνευματιστικές, για να μήν πούμε ανιστορικές, τής πλατωνικής παραδόσεως! Αυτό σημαίνει, ιδιαιτέρως ότι αναγνώρισε ότι η Ενσάρκωση και η Ανάσταση τού Χριστού έπρεπε να φέρουν μία πολύ πιό θετική αξιολόγηση τού σώματος απο εκείνη που δόθηκε απο τους πλατωνιστές συμπεριλαμβανομένων και των Χριστιανών πλατωνιστών. (Ίσως η εικόνα τού Σωκράτη σαν Σειληνού πληρώνει ένα κενό στις αιθέριες παρατηρήσεις τής Διοτίμας. Μπορούμε να δούμε την ωραιότητα ακόμη και στο εσωτερικό μιας φαινομενικής ή μερικής ασχήμιας). Ο Αυγουστίνος μάς λέει ότι στον ουρανό θα απολαύσουμε-παρότι χωρίς ζευγάρωμα-τα όμορφα σώματα! Δέν πρόκειται φυσικά για φυσικές απολαύσεις αλλά για πνευματικές "χαρές"!

          Η πρόθεσή μας σ'αυτό το πλαίσιο είναι πιό περιορισμένη. Είναι ώς εκ τούτου χρήσιμο να υπολογίσουμε εδώ δύο πλευρές του πλατωνισμού τού Αυγουστίνου και απο αυτές πολύ σύντομα την πρώτη: Τί πράγμα συνεπάγεται η αγάπη μας (amor/Eros) για τον Θεό και τί πράγμα ταυτίζει ο Θεός σαν αγάπη; Όσον αφορά το τελευταίο θέμα, η απάντηση είναι πολύ απλή: μόνον μέσω τού Χριστού μπορούμε να φθάσουμε στον Θεό και στο De Trinitate (XV 20,38) το Άγιο Πνεύμα ταυτοποιείται σαν αγάπη/ έλεος/επιθυμία.

          Έτσι λοιπόν το αντικείμενο τής ερεύνης μας είναι η αγάπη-και τα παράλληλα με την πλατωνική παράδοση δέν απαιτούν περισσότερες εξηγήσεις-ενώ ο οδηγός για την ανάβασή μας είναι ο Θεός, ο οποίος ικανοποιεί επίσης μία απο τις απαιτήσεις τής πλατωνικής θεωρίας! Αλλά ο Αυγουστίνος αντιτίθεται στην πλατωνική ιδέα σύμφωνα με την οποία ο Θεός είναι "επέκεινα τού Είναι" και δέν αφήνει πλέον καμμία αμφιβολία και αβεβαιότητα γύρω απο την ένωσή μας με τον Θεό, εάν δηλαδή η ένωση αυτή θα μπορούσε να καταλήξει στην απώλεια της προσωπικής μας ατομικότητος [ο Θεός προστίθεται και μας διανοίγει]!

          Μ'αυτό φτάσαμε στο δεύτερο σημείο μας, ο Αυγουστίνος ακολουθεί την πλατωνική παράδοση, η οποία όπως έχουμε παρατηρήσει, είχε ήδη γίνει οικεία στον ανατολικό Χριστιανισμό ξεκινώντας απο τον Ωριγένη, όταν αυτός κάνει λόγο, σε μία γλώσσα καθαρά ερωτική για την δική μας έλλειψη τού Θεού και για την ανάγκη μας Αυτού. Στον Αυγουστίνο φυσικά η γλώσσα δέν κυμαίνεται ανάμεσα σε θέματα ετεροφυλόφιλα και ομοφυλόφιλα. Αυτό το διφορούμενο το οποίο είναι παρόν στην ειδωλολατρική παράδοση λαμβάνει τέλος υπέρ της ετεροφυλόφιλης γλώσσας. Μπορούμε να προσθέσουμε ότι αυτό μοιάζει να συμπληρώνει κατά κάποιο τρόπο μία ιδέα η οποία παρουσιάζεται πρωταρχικώς στο Συμπόσιο, όπου ο Πλάτων, όπως ενθυμούμεθα, συγχωνεύει τους ρόλους του αρσενικού και του θηλυκού μιλώντας για μία γέννηση και μία διαιώνιση στο κάλλος: στην επιθυμία η οποία έχει πλήρως πραγματοποιηθεί, του ωραίου, ο Έρως γεννά στο κάλλος!

          Ο πιό πειστικός τρόπος να δείξουμε με πόση βεβαιότητα μιλά ο Αυγουστίνος για την "ερωτική" μας Επιθυμία για τον Θεό είναι να ακούσουμε τις λέξεις του:

          Οι άνθρωποι δηλώνουν ευτυχείς όταν αποκαλβάνουν την αγκαλιά ενός ωραίου σώματος το οποίο έχουν επιθυμήσει με πάθος, τόσο των συζύγων όσο και των ερωμένων (περί Ελευθέρας Βουλήσεως ΙΙ, 13, 55).

          Έχουμε λοιπόν την αλήθεια, διά της οποίας μπορούμε όλοι να την απολαύσουμε εξίσου διότι σ'αυτή δέν υπάρχουν όρια, δέν υπάρχουν ελλείψεις. Οπωσδήποτε δέν δέχεται τούς εραστές της αντιπάλους τον έναν με τον άλλον. Είναι κοινή σε όλους και ταιριάζει με όλους. Δέν λέει στον άλλον "Φύγε για να πλησιάσω κι'εγώ, πάρε τα χέρια σου για να την αγκαλιάσω κι'εγώ". Όλοι είναι ενωμένοι μαζί της, όλοι ακουμπούν το ίδιο αντικείμενο. Η τροφή της δέν σπάει σε μπουκιές, δέν μπορείς να την πιείς χωρίς να μπορέσω κι'εγώ να πιώ. Συμμετέχοντας δεν μεταμορφώνεις κάτι σε ένα ιδιαίτερο δικό σου αντικείμενο, αλλά αυτό που λαμβάνεις παραμένει ένα όλον και για μένα. (ΙΙ, 14,37).

          Και ακόμη (πολύ αργότερα στην καρριέρα τού Αυγουστίνου). Ολόκληρη η Χριστιανική ζωή είναι μία άγια επιθυμία! Σε ένα άλλο χωρίο, όμιος-ένα χωρίο το οποίο πείραζε βαθύτατα τον Πελάγιο-βρίσκουμε κάτι διαφορετικό, το οποίο μάς προκαλεί με διαφορετικό τρόπο:

          Ώ αγάπη που πάντοτε είσαι καυτή....άναψέ με. Δώσε αυτό που διατάζεις και διέταξε αυτό που θέλεις. (Εξομολογήσεις Χ, 29,40).

          Ο Έρως/αγάπη είναι ακόμη η κινητήριος δύναμη, αλλά τώρα δέν είναι κάτι για το οποίο είμαστε εκ φύσεως προικισμένοι, παρότι κάποια φορά, πρίν την πτώση, είμαστε! Τώρα όμως βρισκόμαστε, τρόπον τινά, σε μία διαρκή κατάσταση ακρασίας, η οποία χαρακτηριζεται απο την άγνοια τής αλήθειας και απο την σταθερή αδυναμία να πράξουμε σύμφωνα με την περιορισμένη αλήθεια την οποία γνωρίζουμε τώρα. Έχουμε ανάγκη μιας ειδικής βοήθειας της χάριτος τού Θεού, ή με άλλους όρους, το πρόβλημα του ανθρώπινου κακού είναι πολύ πιό σοβαρό εκείνου που είχαν κατανοήσει οι Πλατωνικοί και μαζί τους, πολλοί άλλοι στην αρχαιότητα. Εάν η ψυχή πρέπει να ενωθεί σαν νύμφη με τον Χριστό (όπως ισχυρίζοντο Ωριγένης και η νέα Θεολογική παράδοση της ιεράς Παρθενίας) με ένα κάποιο είδος ερωτικής επιθυμίας, είναι παρ'όλα αυτά αδύναμη και έχει την ανάγκη τής βοήθειας της χάριτος! Εμείς μπορούμε να δούμε την οδό τής αγάπης, αλλά δέν μπορούμε να την διατρέξουμε χωρίς βοήθεια. Όπως είχε πεί ο Αυγουστίνος σε ένα απο τα πρώτα του έργα, διορθώνοντας συνειδητά την πλατωνική παράδοση, την οποία γνώριζε πολύ καλά και στην οποία είχε αποδόσει έναν σημαντικό ρόλο στην μεταστροφή του: δεν υπάρχει καμμία πιό μεγάλη πρόσκληση να αγαπήσουμε απο την προερχόμενη αγάπη!

          Εδώ βλέπουμε τον Αυγουστίνο να ομιλεί σαν Χριστιανός πλατωνικός, δηλαδή σαν ένας πλατωνικός τού οποίου ο πλατωνισμός μεταμορφώθηκε και διορθώθηκε. Η σημερινή κατάσταση τού ανθρώπου που είναι τέτοια ώστε, όπως λέει στον γέρο πιά δάσκαλό του Sempliciano (I 2,22), έχουμε ανάγκη να μας δείξει ο Θεός κάτι και τελικώς τον εαυτό του, ώστε να καταστούμε ικανοί να χαρούμε με τις μορφές τού Κάλλους: δηλαδή τόσο ώστε να αναγνωρίσουμε το αληθινό κάλλος όσο, σ'αυτή την αναγνώριση, να είμαστε ικανοί να δώσουμε σ'αυτή, την προτεραιότητα απέναντι στις διάφορες ομορφιές που μας κυκλώνουν. "Τακτοποίησε την αγάπη μου μέσα μου, όπως λέγεται στο Άσμα Ασμάτων το οποίο αγαπούσε να αναφέρει ο Αυγουστίνος!

          Αλλά ο σκοπός δέν είναι η απλή αναζήτησή τού αγαπημένου ούτε τού πνευματικού αγαπημένου, ούτε και ένας πνευματικός ευδαιμονισμός. Ο σκοπός τού ανθρώπου, τον οποίο μόνον ο Θεός μπορεί να πραγματοποιήσει, είναι η ικανοποίηση τής επιθυμίας του να γνωρίσει τον Θεό, κάτι το οποίο φυσικά προσφέρει και μία πνευματική ευχαρίστηση! Ο έρως λοιπόν απαιτεί να εκπληρωθεί με την συγκατάθεση τού Θεού η οποία μπορεί να ενεργοποιήσει την ταπεινότητά μας-και με ταπεινότητα ο Αυγουστίνος εννοεί πρωτίστως μία πλήρη παραδοχή όχι μόνον τής κτιστότητός μας, αλλά της πτώσεως τής κτιστότητος μας, χωρίς την αναγνώριση της οποίας δέν μπορούμε να ανυψωθούμε!

          Σύμφωνα με τον Αυγουστίνο οι Πλατωνικοί είχαν δίκαιο αναγνωρίζοντας, παρότι ατελώς, ότι ο Θεός είναι κατά κάποιον τρόπο αγάπη και ότι αγάπη είναι ο Θεός, αλλά πλανήθηκαν γύρω απο την φύση τους! Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η θεωρία τής πτώσεως τού ανθρώπου δέν είναι ένα Θεολογικό a'priori, αλλά είναι μία πρόταση η οποία εξηγεί το εμπειρικό γεγονός ότι η ανθρώπινη κοινωνία-και η ανθρώπινη ψυχή-είναι σε μία κατάσταση ηθικού χάους και ότι το υπόλειμα αγάπης και το κάλλος και για το αγαθό που μας απομένει είναι ακατάλληλο να μας ελευθερώσει απο μόνο του απο τις δυσκολίες μας. Όπως λανθασμένα είχε υποστηρίξει ο Πλωτίνος. Στο μέτρο που διαθέτουμε μία ερωτική επιθυμία για το αγαθό βρισκόμαστε στο σωστό δρόμο, αλλά μία τέτοια αγάπη έχει την ανάγκη τής υποστήριξης απο την αγάπη του Θεού. Καί στο μέτρο κατά το οποίο διαθέτουμε μία τέτοια αγάπη-στο μέτρο που δέν είμαστε δηλαδή εντελώς έκπτωτοι- ο Θεός είναι ικανός όχι να μας καταστρέψει και να μας δώσει, στην ανάσταση, ένα καινούργιο "Εγώ" αλλά να μας καθαρίσει και να τακτοποιήσει τις επιθυμίες μας με έναν τρόπο που θα αντιστοιχούν στις δικές του![Αυτό είναι τό θεμέλιο τού ΠΡΟΣΩΠΟΥ καί η μεγάλη διαμάχη Ανατολής καί Δύσης]

          Τώρα λοιπόν που αυτό το ιστορικό πανόραμα έφτασε στο τέλος του, πρέπει να αναρωτηθούμε εάν, στην περίπτωση που αυτό το μεταφυσικό σχήμα και οι ψυχολογικές αναλύσεις οι οποίες συνδέονται μ'αυτό, είναι ριζικά λανθασμένες, εάν, σ'αυτή την περίπτωση, μπορεί να υπάρξει η ελπίδα ή κάποια αιτία ελπίδος για το ανθρώπινο γένος! Οι εναλλακτικές αυτού του πλατωνικο-Χριστιανικού σχήματος φαίνονται να περιορίζονται στον Hobbes, στον ηδονισμό και στον μηδενισμό και δέν μετρά και πολύ ποιά εναλλακτική απο αυτές θα διαλέξουμε! Εκτός και αν θέλουμε να δούμε στην πρόθεση τής αυτο-απογοήτευσης ή στην ικανοποίηση των αναγκών μας, τα οποία εγείρονται σε μοναδικό κριτήριο επιλογής, μία δυνατότητα πιό ελκυστική!

                           ΤΕΛΟΣ

Αμέθυστος.