Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ (1)

Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ

Τού John M. Rist.

Η επιθυμία είναι ένας όρος γενικός. Φυσιολογικά η σημασία της είναι ξεκάθαρη: αναφέρεται σε μία επιδίωξη, περισσότερο ή λιγότερο έντονη, η οποία στοχεύει στην απόκτηση αυτού που δέν κατέχεται.Απο την στιγμή που πολλές επιθυμίες έχουν την ροπή να γίνουν υπερβολικές πολύ γρήγορα, ο όρος προσλαμβάνει πολύ γρήγορα μία μειωτική σημασία και προσλαμβάνει πολύ συχνά την σημασία τού πόθου, όπως στην περίπτωση τού πόθου τής εξουσίας, τού χρήματος ή τού πόθου τής σεξουαλικής απολαύσεως τού σώματος κάποιου. Αυτό που όλες αυτές οι χρήσεις τού όρου "επιθυμία" φαίνονται να έχουν κοινό είναι το γεγονός ότι προϋποτίθεται, σωστά ή λανθασμένα, ότι η πραγματοποίηση κάθε ιδιαίτερης επιθυμίας,  θα προσφέρει ευχαρίστηση, ενώ η καταπίεσή της θα προκαλέσει έναν κάποιο βαθμό πόνου!

          Απο τήν μεταφυσική οπτική γωνία, η μορφή τής επιθυμίας η οποία ενδιαφέρει περισσότερο τούς Έλληνες και ιδιαιτέρως τήν πλατωνική παράδοση, είναι εκείνη η οποία ορίζεται σαν Έρως: μία επιθυμία δηλαδή γι'αυτό που είναι ωραίο, για το κάλλος! Μία τέτοια "ερωτική" επιθυμία, στην κοινή χρήση τής ελληνικής γλώσσας, μπορεί να κετευθυνθεί πρός οποιοδήποτε αντικείμενο, ακόμη και σ'αυτό που μπορεί να χαρακτηρισθεί με αυτόν τον όρο ακόμη και με μεταφορικό τρόπο όπως για παράδειγμα, η εξουσία ή ένα μπουκάλι κρασί, παρότι σ'αυτές τις περιπτώσεις η βασική σημασία λόγω τής οποίας η "εξουσία είναι ωραία", ή "το κρασί είναι ωραίο" επιτυγχάνεται εμμέσως μέσω τής ιδέας για την οποία αυτό που είναι "ωραίο" είναι κατά κάποιο τρόπο ενδογενώς καλό (κάλλος) : μία ιδέα, η οποία παρότι εκφράζεται μπορεί να καταλήξει α-νοητή, όπως στην περίπτωση τής εξουσίας ή τού κρασιού!

          Ο κύριος σκοπός και στόχος παρ'όλα αυτά τού έρωτος είναι η φυσική ομορφιά τού ανθρωπίνου σώματος, δηλαδή-τουλάχιστον πρωταρχικώς-αυτό που μπορεί να εμπνεύσει κατά κάποιο τρόπο την επιθυμία ενός προσώπου αρσενικού φύλου. Το αντικείμενο μιάς τέτοιας επιθυμίας μπορούσε να είναι τόσο οι γυναίκες όσο και οι άλλοι άνδρες (ή κατά προτίμησιν οι έφηβοι) ενώ ήταν συζητήσιμο εάν, εκτός τής Σαπφούς, οι γυναίκες μπορούσαν να έχουν μία "ερωτική" φύση. Το θέμα αυτό συζητήθηκε ενδελεχώς απο τον Πλούταρχο, τον 2ο αιώνα, ιδιαιτέρως λόγω τού γεγονότος ότι υπήρχε ο ισχυρισμός, ότι οι φιλόσοφοι ήταν, με κάποια θεία σημασία, "ερωτικοί", έτσι ώστε απο την στιγμή που μπορούν και οι γυναίκες να πραγματοποιήσουν την φιλοσοφία, όπως το ισχυρίζεται στην Πολιτεία ο Πλάτων και όπως βιωνόταν στην Ακαδημία του (όπως και αλλού) και αυτές θα έπρεπε να έχουν μία "ερωτική" φύση τουλάχιστον με αυτόν τον μεγαλειώδη τρόπο και για τον Πλούταρχο σε μερικές περιπτώσεις και με την κοινή σημασία. Έτσι ξεπερνώντας τήν "μεσογειακή" συνήθεια, ο Πλούταρχος συμπεραίνει πώς και οι σεβαστές γυναίκες μπορούν να είναι "ερωτικές".

          Ένα σταθερό στοιχείο τής προ ή μή-φιλοσοφικής σημασίας τού έρωτος, όπως αναπαρίσταται τόσο στα κείμενα λογοτεχνίας όσο και στα γκράφιτι που ζωγραφίζονται στα κτίρια των αρχαίων πόλεων όσο και των μοντέρνων, είναι το γεγονός ότι ο έρως δέν είναι μόνον μία Θεία και ανίκητη δύναμις (ανίκατε μάχαν λέει ο χορός τής Αντιγόνης τού Σοφοκλή), αλλά είναι και ένα είδος τιμωρίας που σε χτυπά. Οι Θείες δυνάμεις μπορούν να είναι τόσο επικίνδυνες όσο και δημιουργικές! Εάν ο έρως μπορεί να είναι τρομακτικός, το κάλλος, η ομορφιά την οποία κυνηγά και ψάχνει, είναι όμως μία έμπνευση. Ο Αθηναίος Ρήτωρ του IV αιώνος Υπερίδης αθώωσε μία πανέμορφη πελάτισσά του γδύνοντας την στην αίθουσα τού δικαστηρίου : Ποιός θα μπορούσε να καταδικάσει την Αφροδίτη;

          Αυτό είναι περίπου το πλαίσιο, το βάθος, στο οποίο υπεισέρχεται η φιλοσοφική παράδοση-μία παράδοση η οποία στο μεγαλύτερο μέρος της στηρίζεται στο Συμπόσιο και στον Φαίδρο τού Πλάτωνος, και στην οποία η πιό εκλεπτυσμένη τριμερής ψυχολογία αυτού τού τελευταίου διαλόγου φτάνει να συγχωνευθεί με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία, με την πιό άμεση παρουσίαση τής "ανόδου" τής ψυχής η οποία περιέχεται στον πρώτο διάλογο!

          Αυτό το πεδίο είναι ένα απο τα λίγα στα οποία ο Σωκράτης διεκδικεί στον εαυτό του μία πολύ συγκεκριμένη γνώση, δηλώνοντας ότι είναι "Ερωτικός" και ότι γνωρίζει πραγματικά κάτι γύρω απο τον Έρωτα! Αυτές οι δηλώσεις δέν συναντώνται μόνον στον Πλάτωνα αλλά και στον Αισχύνη, τον Αντισθένη και τον Ξενοφώντα. Ο Σωκράτης πράγματι "αγαπούσε" να γνωρίσει τί πράγμα υπήρχε κάτω απο την επιφάνεια τών πραγμάτων και η αγάπη του για την γνώση προσέφερε στους φίλους του και στους μαθητές του ένα φιλοσοφικό μοντέλο: αυτός είναι ο κεντρικός πυρήνας του εγκωμίου που έκανε ο μεθυσμένος Αλκιβιάδης τού Σωκράτη πρός το τέλος τού Συμποσίου, μέσα απο τον οίκο τής αλήθειας-και αφού οι υπόλοιποι τού συμποσίου είχαν περιγράψει τον έρωτα-ο Αλκιβιάδης δέν εγκωμιάζει τον Σωκράτη μόνον σαν έναν φιλοφικό εραστή-έναν εραστή τής αλήθειας-αλλά αφηγούμενος την προσπάθεια του να τον κατακτήσει, δοκιμάζει με ιδιαίτερο τρόπο, να φανερώσει ότι, παρότι ο Σωκράτης εκτιμά την φυσική ομορφιά, αυτός είναι πάντοτε ικανός να υποτάξει τις σωματικές του επιθυμίες στην αγάπη του για την ψυχή και για το υπερβατικό, το νοητό!

          Υπάρχουν δύο  θεμελιώδεις απαιτήσεις οι οποίες δέν μπορούν να αγνοηθούν σε κάθε θεωρία η οποία επιθυμεί να είναι "πλατωνική". Η πρώτη είναι ότι ο καθημερινός μας κόσμος, ο οποίος γνωρίζεται διά των αισθητηρίων, εξαρτάται για την ίδια του την σημασία και τό νόημα και για την ίδια του την ύπαρξη απο έναν ανώτερο άϋλο κόσμο, ο οποίος γνωρίζεται μόνον απο τον αγαπώντα Νού! Θα λάβουμε σαν δεδομένη, για την συνέχεια, την Πλατωνική θεωρία τής αθανασίας. Η δεύτερη απαίτηση είναι ότι χάρη στην δύναμη τής εμπνεύσεως τού έρωτος,ενός έρωτος ο οποίος είναι στραμμένος πρός το καθαυτό Κάλλος και όχι σε μία οποιαδήποτε μορφή περαστική τής ωραιότητος, αλλά στην ομορφιά η οποία δέν εκλείπει ποτέ και δέν παύει να εμπνέει, που είμαστε ικανοί να προοδεύσουμε απο "αυτόν" τον κόσμο στον "νοητό" κόσμο τού Κάλλους ή του καθαυτού Αγαθού. Μία τέτοια άνοδος (ψυχαγωγία) καθοδηγείται πάντοτε και μπορεί να καθοδηγηθεί μόνον απο έναν κεκαθαρμένο έρωτα!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.