Η ώρα του κόσμου 2

Συνέχεια από: Tρίτη 9 Ιουλίου 2019

Η ώρα του κόσμου

Του Frank Schirrmacher

Εισαγωγή 2

Η κατάκτηση τής σελήνης ή μια ανέκδοτη διήγηση για την βούληση τής τέχνης

Γνωρίζουμε την κοινωνική ενέργεια, που στο τέλος τού τελευταίου αιώνα έλαβε την μορφή επεκτατικής και αποικιοκρατικής πολιτικής. Διστάζει όμως κανείς να μεταφέρει το μοντέλο αυτό στις τέχνες. Η βούληση για κυριαρχία και υποταγή, που από την εποχή του Mallarme αναζητά τον απόλυτο στίχο, την τελειωτική εικόνα, την αξεπέραστη έκφραση, οι ψυχικές και οι φυσικές ενέργειες, οι οποίες παράγουν τον καλλιτέχνη, ο οποίες σαν βρίσκεται υπό κατάληψη, εργάζεται μέχρι αυτοακρωτηριασμού, τα νέα ιδιώματα της εκνομίκευσης, με τα οποία κινούν αγωγή για ηθικές και κοινωνικές απαιτήσεις-όλα αυτά μας δίνουν μια αίσθηση τού μεγέθους και τού κέντρου τής δύναμης μιας συλλογικής προσπάθειας, η οποία, όπως λέει ο κριτικός Harold Bloom, θά ΄πρεπε να καταστήσει τα παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα βωβά και τυφλά, ενώπιον του μεγαλείου τού επιτεύγματος.

Η Παγκόσμια Έκθεση στο Παρίσι το 1889 έλαβε το αποτύπωμα τών ενεργειών. Στο μέσον τής πόλης υψώνεται ο πύργος του Eiffel, στην ψηλότερη, πάνω από την ομίχλη ευρισκόμενη πλατφόρμα τού οποίου, σε λίγο θα εκτελούνταν επιστημονικά πειράματα. Ένα τηλεσκόπιο θα τοποθετηθεί στην κορυφή, ένα αστεροσκοπείο και ένα εργαστήριο αξιολογούν αστρονομικά και μετεωρολογικά δεδομένα. Στην τεράστια έκθεση παρουσιάζονται νέοι χάρτες τής σελήνης και των άστρων, ουράνιες σφαίρες, φωτογραφίες τού σύμπαντος, και ταυτόχρονα- όπως υπέδειξε ο Albert Boime στην ερμηνεία τής «Νύχτας με τα άστρα» τού van Gogh-οι νέες ανακαλύψεις και κατακτήσεις παρουσιάζονται για να τις δει η γη. Γη  και ουρανός εμφανίζονται μαζί στα μάτια τού παρατηρητή, ως παθιασμένος αυτό-έπαινος τής γαλλικής αποικιακής πολιτικής. Η διπλή κατάκτηση, του επιτεύξιμου και τού ακόμα μη επιτευχθέντος, του παρόντος και του μέλλοντος, έχει από την αρχή μια υπερβολική ως προς την κομψότητα και μια αισθητική παραλλαγή. Ο Camille Flammarion (1842-1925, ο εισηγητής τής θέσης, πως η ζωή δεν βρίσκεται αποκλειστικά και μόνο στη γη), ένας από τους σημαντικότερους αστρονόμους τής εποχής του, παρουσιάζει την αστρονομία ως μέσο μιας «καθαρής κατάκτησης», που σε αντίθεση προς τον αποικισμό τής γης, δεν κοστίζει «αίμα και δάκρυα». Η απλή θέα τού έναστρου ουρανού υποσχόταν για χιλιετίες στους ανθρώπους γνώση και κυριαρχία επί του μέλλοντος. Η θέα βρίσκεται τώρα πολύ κοντά, καθώς το μέλλον, που θα είναι ειρηνικό, είχε καταστεί πια κυριολεκτικά προσβάσιμο, και μπορούσε να εισέλθει κανείς μέσα.

Λίγο αργότερα, ο Cecil Rhodes (πρωτεργάτης τής αγγλικής αποικιοκρατίας) θα ομολογήσει μπρος στην θέα τού έναστρου ουρανού: «Ο κόσμος είναι εξ ολοκλήρου χωρισμένος σε οικόπεδα. Ότι έμεινε, μοιράστηκε, κατακτήθηκε και αποικίστηκε. Ας στοχαστούμε τα άστρα, που την νύχτα βλέπουμε από πάνω μας, αυτούς τους τερατώδεις κόσμους, που δε θα φτάσουμε ποτέ. Θα προσαρτούσα τους πλανήτες, αν μπορούσα. Συχνά το σκέφτομαι. Με λυπεί να τα βλέπω τόσο ξεκάθαρα και να είναι τόσο άπιαστα». Μέσα από την παραίτηση πρέπει να διαβάσουμε την ομολογία μιας επιθυμίας που βασίζεται στην ρεαλιστική πολιτική, ώστε να φτάσουμε στον ενεργειακό πυρήνα των συλλογικών φαντασιών επιθυμίας.

Εδώ, στον εκτεθειμένο κόσμο τού 1889, ανήκει η έκφραση κάποιου που γεννήθηκε την χρονιά αυτή, και που ο Hans Blumenberg παραθέτει σε κάποια άλλη συνάφεια, και την παράθεση της οποίας χαρακτηρίζει «σκληρή, αλλά αναπόφευκτη, για την κατασκευή ενός καταλόγου φράσεων». «Έδωσε εντολή», παρατηρεί ο Χίτλερ στις 5 Ιουνίου 1942 στο στρατηγείο του, «να κατασκευαστούν σε όλες τις μεγάλες πόλεις-κατά το δυνατόν-αστεροσκοπεία, καθώς αυτά αποτελούν το καλύτερο μέσο, όπως διδάσκει η εμπειρία, για να μεγαλώσει το κοσμοείδωλο του ανθρώπου, και να προληφθεί με τον τρόπο αυτό ο πνευματικός μαρασμός».

Η ομιλία τού Flammarion για «αίμα και δάκρυα», οι φαντασιώσεις τού Rhodes περί προσαρτήσεως τών πλανητών, τα αστεροσκοπεία του Χίτλερ, που σκοπό είχαν να μεγαλώσουν την εικόνα τού κόσμου, τον οποίο ήθελε να κατακτήσει-βιώνουμε εδώ σε πραγματικό χρόνο την γέννηση μιας φαντασίας μεγαλείου, η οποία ταράζει και σπάει κάθε εικονική και νοητική βούληση που προετοιμάζει το μέλλον.

Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε την θεωρία τών πρόδρομων ιδεών, ώστε ξεκινώντας από την καταστροφή τής Ευρώπης στα μέσα του αιώνα, να συνάγουμε ποιες ήταν οι προβολές τών επιθυμιών γύρω στο 1890. Η ματιά προς τα πίσω όμως δείχνει, πως ο κόσμος τότε, που βρισκόταν τότε στά παιδικά και νεανικά χρόνια μιας γενιάς, ετοιμάστηκε για ένα εξερευνητικό ταξίδι. «Γιατί, διερωτώμαι», σημειώνει ο van Gogh, «οι φωτεινές τελείες στον ουρανό να μας είναι λιγότερο προσβάσιμες από τις σκοτεινές τελείες στον χάρτη της Γαλλίας». Πιστεύει επίσης, πως «όπως παίρνουμε το τραίνο για να πάμε στο Tarascon», πρέπει να πάρει κανείς τον θάνατο, «για να φτάσει σε ένα αστέρι». Η μετατόπιση της κατακτητικής ώθησης είχε ήδη αρχίσει. Η περί τών πλανητών φαντασία προσλαμβάνεται από τους καλλιτέχνες ως εμπειρική πραγματικότητα, και πολύ γρήγορα μετατίθεται από τον χώρο στον χρόνο.

Συνεχίζεται