Η “ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ” ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΜΗ-ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΣ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ. (6)

Συνέχεια από: Δευτέρα 30 Μαρτίου 2020

Η “ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ” ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΜΗ-ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΣ, ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ. 

ΤΟΥ ENRICO BERTI.  

Όλο αυτό κατανοήθηκε καθαρά από τον Aubenque, του οποίου αξίζει τον κόπο να αναφέρουμε την γενική ερμηνεία. Η αριστοτελική μεταφυσική δηλώνει, έχει για αντικείμενο το Είναι σαν Είναι. Αλλά ο τόπος στον οποίο συστήνεται η σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και το Είναι είναι η γλώσσα! Η οποία σημαίνει ακριβώς το είναι. Τώρα, συνθήκη τής σημασίας είναι η ενότης τής σημασίας, δηλαδή η μονοσημαντότης. Ο όρος “είναι” όμως είναι αμφίσημος, όχι επειδή έχει πολλές “σημασίες”, επειδή δηλαδή δείχνει πολλά πράγματα διαφορετικά μεταξύ τους, αλλά επειδή έχει πολλές “σημασίες”, σημαίνει δηλαδή με διαφορετικούς τρόπους, καθόσον είναι διαφορετικοί οι τρόποι στους οποίους τα πράγματα είναι. Οι πολλές σημασίες τού Είναι, είναι όπως είναι γνωστό, οι κατηγορίες. Παρ’όλα αυτά η αμφισημία τού Είναι δεν είναι ολοκληρωτική: και πράγματι εάν μέσω τής γλώσσας κατορθώνουμε να επικοινωνήσουμε και η γλώσσα είναι η έδρα τής σχέσης μας με το Είναι, πρέπει να υπάρχει μία κάποια ενότης με το Είναι, πρέπει να υπάρχει μία κάποια ενότης η οποία επιτρέπει στην γλώσσα να επικοινωνεί με το Είναι. Σύμφωνα με την παραδοσιακή ερμηνεία η ενότης τού Είναι εξασφαλίζεται από την σχέση όλων τών κατηγοριών με την ουσία. Αλλά εάν σαν ουσία εννοείται ακόμη μία κατηγορία του Είναι, όπως είναι η αισθητή ουσία ή κινητή, η ενότης τήν οποία διαθέτει δεν είναι ακόμη αρκετή να δώσει ενότητα στο είναι. Η αισθητή ουσία πράγματι δεν είναι στ’αλήθεια μία, καθότι είναι διαφορετική από τα κατηγορήματά της. Είναι δηλαδή προσβλητέα από τον διαχωρισμό τών κατηγοριών, η οποία φανερώνεται ακριβώς από το γεγονός ότι είναι υποκείμενη στο γίγνεσθαι. Μόνον μία υπεραισθητή ουσία, ή ακίνητη, στην οποία δεν υπάρχει διαφορά καμία ανάμεσα στο υποκείμενο και το κατηγορούμενο, δεν υπάρχει δηλαδή ίχνος τού διαχωρισμού τών κατηγοριών, μπορούμε να την καλέσουμε μία όσον αφορά την σημασία, δηλαδή μονοσήμαντη! Αλλά μία τέτοια ενότης, ακριβώς επειδή υπερβαίνει την πολλαπλότητα τού Είναι, δεν είναι ποτέ σημαινόμενη θετικά από την γλώσσα μας, δεν είναι δηλαδή ποτέ οικειποιημένη, αποκτημένη, αντικείμενο διαίσθησης, αλλά είναι πάντοτε αναζητούμενη, επιθυμούμενη: είναι δηλαδή μία προβληματική ενότης, ιδανική, η οποία χρησιμεύει σαν μοντέλο στην ενότητα τού κόσμου,ο οποίος είναι εξ’αρχής ρυθμιστής στην αναζήτηση τής ενότητος. Η μεταφυσική δεν είναι άλλο από την αναζήτηση αυτής τής ενότητος, είναι δηλαδή ουσιαστικώς θεολογία, αλλά ποτέ θετική θεολογία, παρά μόνον αρνητική θεολογία, προβληματική.

          Η μόνη μας αντίρρηση σ’αυτή την θέση είναι ότι η αρνητική θεολογία, ή η προβληματική, δεν αντιστοιχεί στις προθέσεις τού Αριστοτέλη, αλλά αντιπροσωπεύει μία αποτυχία τής προσπάθειας του να εξηγήσει το Είναι. Αντιθέτως αυτή είναι η μόνη εξήγηση τής πραγματικότητος για τον Αριστοτέλη και δίνει χώρο για μία αυθεντική γνώση!

          Αναφέροντας αυτή την ανάπτυξη στην αρχή της μη-αντιφάσεως, μπορούμε να πούμε πώς μία τέτοια αρχή μάλιστα δε η υπεράσπισή της, εξασφαλίζει ταυτοχρόνως την πολλαπλότητα τού είναι και την απαίτηση μίας υπερβατικής ενότητος! Η υπεράσπιση τής αρχής τής μη-αντιφάσεως συνίσταται, όπως είναι γνωστό, στην επισήμανση ότι και για να τήν αρνηθούμε είναι αναγκαίο να πούμε κάτι, και για να πούμε κάτι είναι ανάγκη να δώσουμε σ’αυτό που λέγεται μία μόνον σημασία (σημαίνειν εν) δηλαδή μία ορισμένη σημασία με την συνέπεια ότι εάν πούμε ένα καθορισμένο πράγμα, αποδεχόμαστε ότι αυτό δεν συγχέεται με όλα τα άλλα, δηλαδή ότι δεν είναι ταυτοχρόνως αυτό που είναι και αυτό που δεν είναι επίσης και επομένως επιβεβαιώνεται η αρχή τής μη-αντιφάσεως. Χωρίς αυτή την αρχή όλα τα πράγματα θα ήταν ένα μόνον (άπαντα έσται εν), και επομένως η αρχή τής μη-αντιφάσεως είναι η ασφάλεια  τής πολλαπλότητος!

          Αλλά η αρχή τής μη-αντιφάσεως εκφράζει επίσης και την ανάγκη τής ενότητος! Διότι πράγματι κάθε πράγμα καθότι δεν συμπίπτει με τα άλλα, δηλαδή με αυτό που δεν είναι, είναι κάτι, δηλαδή κατά κάποιο τρόπο είναι. Όμως οι τρόποι τού Είναι, είναι πολλοί, καθώς το Είναι δεν περιλαμβάνει μόνο αυτό που είναι κοινό ανάμεσα στα διάφορα πράγματα, αλλά και αυτό που είναι διαφορετικό. Για να μπορέσουμε να πούμε ότι αυτοί οι τρόποι είναι τρόποι τού είναι και επομένως ότι τα πράγματα είναι πράγματι, για να μπορέσουμε να επιβεβαιώσουμε την αρχή τής μη-αντιφάσεως, είναι αναγκαίο να έχουν κάποια ενότητα, ο όρος Είναι δηλαδή να μην είναι ολοκληρωτικά αμφίσημος. Εάν λοιπόν μία τέτοια ενότητα δεν υπήρχε, το Είναι δεν θα σήμαινε καθορισμένο, αλλά θα ήταν εντελώς ακαθόριστο και επομένως θα ταυτιζόταν με το μηδέν: ιδού η αντίφαση. Έτσι λοιπόν η α.τ.μ.α., επειδή απαιτεί να έχει μία σημασία και ο λόγος περί τού Είναι, όπως κάθε άλλος, (σημαίνειν έν), απαιτεί αυτό να έχει μίαν ενότητα. Αυτή η ενότητα, όπως είδαμε, δεν μπορεί να είναι ένας από τους πολλούς τρόπους τού Είναι που εμείς σημαίνουμε ακριβώς επειδή είναι πολλοί, αλλά πρέπει να τους υπερβαίνει όλους, να υπερβαίνει δηλαδή το γίγνεσθαι, την εμπειρία. Ακριβώς γι’αυτό όμως, αυτή δεν επιτυγχάνεται θετικώς, αλλά μόνον αρνητικώς, δηλ. σάν κάτι πού δέν διαθέτει η εμπειρία, αλλά κάτι πού δεν μπορεί να τής λείπει. Η μεταφυσική είναι η γνώση τής απουσίας και μαζί τής ανάγκης τής ενότητος, είναι δηλαδή μία προβληματική και διαλεκτική γνώση!

          Αυτή είναι η σημασία τής αναφοράς, τού Αριστοτέλη, σε μία ακίνητη ουσία, σαν ένα επιχείρημα για την υπεράσπιση τής α.τ.μ.α. Ότι δηλαδή ο λόγος για τον οποίο ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος αρνούντο αυτή την αρχή ήταν η έλλειψη αναγνωρίσεως μίας υπεραισθητής ουσίας, αναγνωρίζεται και από τον Αριστοτέλη αμέσως λίγο παρακάτω: “η αιτία αυτής τής γνώμης υπήρξε γι’αυτούς το γεγονός ότι, ναί, ερευνούσαν τήν αλήθεια γύρω από τα όντα, αλλά ισχυρίζοντο ότι τα όντα ήταν μόνον τα αισθητά πράγματα. Σ’αυτά τα πράγματα όμως είναι πλατειά παρόν το ακαθόριστο και εκείνος ο τύπος τού Είναι για τον οποίο ήδη μιλήσαμε” (Μετφ. IV 5, 1010 α 1-4). Εδώ ο Αριστοτέλης θέλει να πεί ότι εάν δεν υπήρχε, το ακαθόριστο, το υπεραισθητό και η δυνατότης θα ήταν απόλυτα και μ’αυτόν τον τρόπο θα καταστρεφόταν η αρχή τής μη-αντιφάσεως.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.