Η παρακμή της Δύσης (1)

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ

Του Θεοφάνη Ράπτη, φυσικού, προγραμματιστή

Επιμέλεια – σημειώσεις: Χρυσούλα Μπουκουβάλα

Καθώς έχουν πλέον περάσει δέκα περίπου χρόνια από την πρώτη εμφάνιση της εργασίας μου με θέμα την τεχνοφεουδαρχία ως πιθανή εξέλιξη του μοντέρνου κόσμου, και καθώς η πρώτη εκείνη προσέγγιση δεν έθετε συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα, κρίνω σκόπιμη και αναγκαία μια προσπάθεια επικαιροποίησης, και μάλιστα από τη στιγμή που οι ίδιες οι εξελίξεις αποδεικνύουν περίτρανα τον ξεκάθαρα εκθετικό χαρακτήρα ανάπτυξης των κρίσιμων αξόνων στους οποίους κινήθηκα τότε.

Ας σημειωθεί ότι η αρχική μελέτη γράφτηκε περίπου ένα χρόνο πριν από την οικονομική κατάρρευση που άρχισε τον αμέσως επόμενο χρόνο (2008) και της οποίας οι συνέπειες είναι ακόμη αισθητές, με επικρεμάμενη την απειλή μιας πολύ μεγαλύτερης, όπως θα αναλύσω αργότερα.

Μια καταστροφή των παλιών πλαισίων μπορεί στην πραγματικότητα να επιταχύνει ορισμένες εξελίξεις υπό το καθεστώς μιας έκτακτης ανάγκης.

Πριν προχωρήσω, πρέπει να προσθέσω ορισμένα λόγια, «κατ’ εντολήν της αρχισυνταξίας», για να γίνει κι από την αρχή κατανοητό το πού ακριβώς το πάω με ένα κείμενο που οπωσδήποτε ―και εν γνώσει μου― θα σας δυσκολέψει. Διότι γράφτηκε με αυτόν ακριβώς τον ειλικρινή σκοπό!

Αυτό, είναι και μια έμμεση καταγγελία όχι τόσο για τους αναγνώστες, αλλά και για το σχολείο, τον δάσκαλο και την πολιτεία, οι οποίοι έχουν ήδη υποκύψει σε ένα τρομακτικό σχέδιο.

Θα αποδείξω τι εννοώ με ένα γνωστό πείραμα: κάποτε, ερευνητές έκλεισαν ποντίκια σε ειδικά κλουβιά που περιείχαν ένα πετάλι, ενώ τους πέρασαν και ένα ηλεκτρόδιο στον εγκέφαλο που στόχευε στο κέντρο ηδονής τους.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι επειδή πατούσαν συνέχεια και με μανία το πετάλι ένιωθαν μονίμως «χορτασμένα», οπότε επήλθε μοιραία το αναπόφευκτο: πέθαναν όλα από πείνα.

Υπάρχει και χειρότερη συνέχεια ανάλογου πειράματος, με αποικία ποντικών που υποδεικνύει το πιθανό μέλλον του «πόπολου» ―εν γνώσει βεβαίως της ελίτ!

Πρόκειται για την περιβόητη Συμπεριφορική Καταβόθρα ¹.

Το γεγονός ότι είναι πλέον αδύνατο να γράψει κανείς ελεύθερα όπως όταν κυριαρχούσε το μελάνι και το χαρτί στον κόσμο, οφείλεται εν μέρει στην κυριαρχία του «ρημάδοφον» (smartphone) ―μέρος κι αυτό του τεχνοδέρματος όπως θα δούμε παρακάτω― που λόγω της περιοριστικής για τον «κλασικό» γραπτό λόγο φύσης του, απαιτεί μικρά και απλοποιημένα κείμενα.

Κατά το άλλο μέρος, οφείλεται στην παντελή αδιαφορία για ο,τιδήποτε υπενθυμίζει ότι πολιτισμός δεν είναι μόνον η τροφοδοσία των σουπερμάρκετ και δεν γεννιέται από τις ευκολίες πληρωμών ή τις κάθε είδους ευκολίες γενικώς!

Για να επανέλθω, οι αφορμές για την αρχική μελέτη είχαν δοθεί ήδη από τις αρχές της πρώτης δεκαετίας του νέου αιώνα, τόσο με το βιβλίο του νεοφουτουριστή Ρέι Κουρτσβάιλ Η μοναδικότητα είναι κοντά (The Singularity Is Near, εκδ. Viking, 2005) για την περιβόητη έλευση μιας τεχνολογικής ιδιομορφίας, όσο κυρίως με την ανάγνωση τριών σημαντικών τεχνικών αναφορών, παραγγελία του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών των ΗΠΑ, όπου πληθώρα ακαδημαϊκών έθετε με μάλλον με υποδόριο τρόπο την πιθανότητα μιας μορφής διανθρωπισμού (transhumanism), όχι ως ιδεολογία, αλλά ως αναπόφευκτη συνέπεια της συνέχισης της ανάπτυξης.

Η ανάλυση αυτή κινήθηκε τότε στους παρακάτω άξονες:

1. Υπάρχει όντως μια πραγματική ανομοιογένεια που υπερβαίνει το κοινωνικό εποικοδόμημα, όσον αφορά τη συνύπαρξη δύο διεργασιών, η πρώτη βιολογική και η δεύτερη τεχνική, αν και όχι αυτόνομη από την πρώτη.

   Η πρώτη, αφορά τον οντογενετικό προσδιορισμό του ανθρώπου ο οποίος, είτε μας αρέσει, είτε όχι, δημιουργήθηκε από μια δαρβινική εξελικτική διαδικασία που δεν είχε και δεν μπορούσε να έχει άλλο περιεχόμενο από εκείνο της παραγωγής ενός βελτιωμένου δίποδου κυνηγού στην στέπα, πριν από περίπου 200.000 χρόνια και ο οποίος μέσω μιας μορφής πρώιμου λόγου και άρα συνεννόησης, μπορούσε να κυνηγά λίγο αποτελεσματικότερα από μια αγέλη λύκων.

   Η επιπλέον ικανότητα μάθησης εκείνου του όντος του επέτρεψε μια περισσότερο ομαδική αυτοβελτίωση με το συνδυασμό λόγου και πρακτικής, η οποία πολύ αργότερα κατέληξε σε πρώιμες μορφές κοινωνιών με τεχνικές δεξιότητες.

2. Ο ιστορικός χρόνος όπως τον αναγνωρίζουμε τουλάχιστον μέσα από τη γραπτή ιστορία, είναι αισθητά μικρότερος από τον γενικό ανθρωπολογικό, και απίστευτα συμπιεσμένος σε σχέση με τον εξελικτικό χρόνο. Επιπλέον, ο δεύτερος δεν είναι γραμμικός, αλλά αλματώδης και διακλαδιζόμενος.

   Ο χρόνος ανάπτυξης της τεχνολογίας αν και επίσης μη γραμμικός, παρουσιάζει μια χαρακτηριστική εκθετική επιτάχυνση, κυρίως μέσα στους τρεις τελευταίους αιώνες που συμπίπτουν με την καθιέρωση ενός καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

3. Η χαρακτηριστική ασυμμετρία μεταξύ ενός εξελικτικά στάσιμου ανθρώπινου όντος και μιας διογκούμενης, αλλά διαρκώς εκλεπτυνόμενης τεχνο-επιστήμης ήδη γίνεται προκλητική, απλά και μόνο από το γεγονός ότι κάθε μοντέλο εκθετικής ανάπτυξης είναι εγγενώς ασταθές και μπορεί να αποσταθεροποιήσει τον ίδιο τον χρήστη με διάφορους τρόπους, λόγω της εγγενούς μη προβλεψιμότητας.

   Θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε μια βίαιη επανεκκίνηση αυτής της ίδιας της δαρβινικής διαδικασίας, καταλύοντας τον προηγούμενο ενιαίο ανθρωποφορέα και διασπώντας τον σε μυριάδες κλάδους, έως ότου χαθεί η κοινή αναφορά σε κάποιο πρώην ανθρωπολογικό υπόβαθρο. Αυτό θα ήταν ταυτόχρονα και το τέλος κάθε έννοιας αστικής κοινωνίας, εφ’ όσον η τελευταία δεν νοείται χωρίς αυτή την κοινή αναφορά.

Ας σημειώσουμε εδώ ότι η πρώτη απόπειρα μιας φιλοσοφίας της τεχνολογίας ανήκει ουσιαστικά στον Γερμανό φιλόσοφο Μάρτιν Χάιντεγκερ (Martin Heidegger, 1889 – 1976) ήδη από το πρώτο μισό του προηγούμενου αιώνα με κυριότερο μαθητή του τον επίσης Γερμανό φιλόσοφο, δημοσιογράφο και ποιητή Γκύντερ Άντερς – (Günther Anders, 1902 – 1992).

Το μνημειώδες έργο του τελευταίου Η Απαρχαίωση του Ανθρώπου (Die Antiquiertheit des Menschen) που παραμένει αμετάφραστο στα ελληνικά, αλλά ήταν ουσιαστικά άγνωστο και στο αγγλόφωνο κοινό μέχρι πολύ πρόσφατα, θέτει ίσως για πρώτη φορά το ζήτημα της τεχνολογίας ως μιας ιδιάζουσας μορφής αλλοτρίωσης.

Μια από τις κύριες έννοιες από τις οποίες ξεκινά ο Άντερς αφορά το λεγόμενο Προμηθεϊκό Άγος, μια μορφή ντροπής, η αίσθηση κατωτερότητας του ανθρώπου απέναντι στα δημιουργήματά του τα οποία φαίνονται στα μάτια του να τον ξεπερνούν σε τελειότητα, έστω και αν αυτό μπορεί να αφορά κάθε φορά μια μερικότητα, έναν ειδικό τομέα.

Θα μπορούσε κανείς να συσχετίσει ως ένα βαθμό, αυτό το χαρακτηριστικό σαν συμπληρωματικό προς τον «φετιχισμό του εμπορεύματος» στην μαρξιστική θεωρία της αλλοτρίωσης, τουλάχιστον στο βαθμό που κάθε τέχνημα (gadget) που εισέρχεται σε μαζική κυκλοφορία στο σύγχρονο κόσμο, το κάνει με τη μορφή του εμπορεύματος, ακόμη και αν πρόκειται για διαδικτυακή υπηρεσία.

Η ανάλυση του Άντερς ωστόσο, προχωρά σε βαθύτερα επίπεδα, όσον αφορά την αδυναμία των ανθρώπων και των κοινωνιών να αντιληφθούν τις απώτερες συνέπειες λόγω αυτού που ονομάζει «έλλειψη φαντασίας» (Εμείς οι Γιοί του Άιχμαν, Επίλογος, εκδ. Εστία, 2005).

Οι τέσσερις άξονες μιας προγραμματισμένης ανατροπής

Για να επανέλθουμε στο αρχικό πλαίσιο στο οποίο κινήθηκε η προηγούμενη ανάλυση του 2007, τα πρώτα συμπεράσματα όσον αφορά τις εξελικτικές προκλήσεις τίθενται από τους τέσσερις άξονες γύρω από τους οποίους στρέφεται η τεχνο-επιστήμη του νέου αιώνα, βάσει των επίσημων οδηγιών τις οποίες εξάλλου είχα και έχω την τύχη να συναντώ σε οδηγίες εκπόνησης ερευνητικών προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πρόκειται για τους άξονες με το ακρωνύμιο Ν.Β.Ι.C. ― το οποίο προκύπτει από τις ελληνολατινικές λέξεις Nano (Νανοτεχνολογία), Bio (Βιοτεχνολογία), Info (Πληροφορική) και Cogno (Γνωσιακές επιστήμες) στους οποίους άλλωστε και το ιστολόγιο «Απεροπία» έχει αναφερθεί εκτενώς.

Το πραγματικό πρόβλημα που θα έπρεπε να τεθεί, και μάλιστα δέκα χρόνια μετά το θεωρώ πολύ οξύτερο, δεν είναι εκείνο της ξεχωριστής τους εξέλιξης και εκλέπτυνσης, αλλά εκείνο της σύγκλισης και του συνδυασμού τους!

Είναι αυτό ακριβώς το σημείο, που τότε δεν μπορούσε ίσως να γίνει τόσο εύκολα κατανοητό, και το οποίο προσιδιάζει άμεσα στον κίνδυνο που επισημάνθηκε παραπάνω.

Για παράδειγμα, τι θα σήμαινε η ταυτόχρονη διείσδυση νανορομπότ, αλγορίθμων ελέγχου των νοητικών διεργασιών, και η άμεση δυνατότητα επαναπρογραμματισμού των γονιδίων;

Ελλείψει καλύτερου όρου, περιέγραψα τότε αυτή την κατάσταση με τον νεολογισμό του τεχνο-δέρματος, μια σταδιακή μεταπήδηση της μηχανής στο ανθρώπινο σώμα, αρχικά επάνω του, κι έπειτα μέσα του!

Σε πόσο σύντομο χρονικό διάστημα θα άρχιζαν τότε τα μέλη της ανθρώπινης φυλής να είναι τεχνο-εξαρτημένα σε βαθμό που η επιβίωσή τους έξω από αυτό το τεχνολογικό κουκούλι να είναι πλέον αδύνατη; Κι από την άλλη, πόσο περίπλοκες νομικές διεργασίες και ανακατατάξεις θα απαιτούνταν για να διατηρήσουμε κάποια απαραβίαστα όρια;

Όλοι γνωρίζουμε πόσο αργά κυλούν τέτοιες νομοθετικές διαδικασίες, ιδίως όταν εμπλέκονται συμφέροντα μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών.

Εξ άλλου, είναι γνωστό ότι οι πρώτοι που θα παραβίαζαν αυτά τα όρια «νόμιμα», θα ήταν οι ίδιες οι στρατιωτικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες ασφαλείας, ακολουθούμενες λίγο μετά από την οργανωμένη Μαφία.

Συνεχίζεται:Η παρακμή της Δύσης – Aperopia