ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ (6)

Συνέχεια από:Σάββατο, 7 Μαρτίου 2015

ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ.

Του Giovanni Reale

ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ.

ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΣΚΕΨΗ.

          Η τύχη του Πρόκλου επαληθεύτηκε ιδίως στον Μεσαίωνα και στην Αναγέννηση και κατά ένα μέρος στους μοντέρνους χρόνους.

          Αυτή η τύχη όμως έχει μία πολύ περίεργη καταγωγή και μάλλον μοναδική στην ιστορία τής σκέψης, διότι γεννήθηκε και καθορίστηκε απο δύο μεγάλες πλαστογραφήσεις.

          α) Η πρώτη πλαστογράφηση χαρακτηρίζεται απο το όνομα ενός Χριστιανού στοχαστού, εάν όχι απευθείας τουλάχιστον πνευματικώς, μαθητού τού Πρόκλου, ο οποίος προσπάθησε μία πολύπλοκη και στιβαρή σύνθεση ανάμεσα στο Χριστιανικό δόγμα και τον Νεοπλατωνισμό τού Πρόκλου. Ακριβώς δέ για να επιβάλλει αυτή την σύνθεση, αυτός ο φιλόσοφος προσέλαβε το όνομα του Διονυσίου Αρεοπαγίτου, δηλαδή το όνομα τού γνωστού προσώπου πού μετεστράφη απο τον Απόστολο Παύλο, σχεδόν πέντε αιώνες πρίν. Αυτό το όνομα θεωρήθηκε αυθεντικό και η αυθεντία αυτού του στοχαστού εξαρτήθηκε ώς επί το πλείστον απο αυτό το γεγονός. Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής ασχολήθηκε γρήγορα μαζί του και τον διόρθωσε σε πολλά σημεία σχολιάζοντάς τον Ο Eriugena τον μετέφρασε στην λατινική γλώσσα όπως και πολλοί άλλοι αργότερα. Όλοι οι μεγάλοι φιλόσοφοι του Μεσαίωνος επομένως θεώρησαν τον Αρεοπαγίτη ένα σημείο αναφοράς, πολύ κοντινό στον Αυγουστίνο, και τον σχολίασαν με υπομονή.

          Και σ' αυτό το σημείο ο Dodds έκανε λάθος στην κριτική του εκτίμηση καθώς ισχυρίσθηκε ότι η σκέψη τού Πρόκλου εισήχθη άγαρμπα διά τού ψευδο Διονυσίου, με Χριστιανικό ένδυμα και μάλλον θα του άξιζε μία καταδίκη για αίρεση αντί τής τύχης που απήλαυσε! Το θέμα όμως είναι πολύ πιό σύνθετο και απόδειξη είναι ότι αυτός ο συγγραφεύς κινεί το ενδιαφέρον ακόμη και σήμερα, όπως δείχνουν οι εκδόσεις του έργου του.

          β) Η δεύτερη πλαστογράφηση συνίσταται απο ένα κείμενο που συνέθεσε ένας άραβας στοχαστής στην βάση μίας μεταφράσεως τού "Στοιχείωσις θεολογική" του Πρόκλου, γύρω στον IXο αιώνα. Αυτή η σύνθεση μεταφράστηκε και διαδόθηκε στο δυτικό λατινικό περιβάλλον με τον τίτλο "Liber de causis" και αποδόθηκε μάλιστα στον Αριστοτέλη, και απο δώ μάλιστα οφείλει και την μεγάλη του διάδοση.

          Αρκεί να σκεφτούμε την προσοχή που αφιέρωσε στο κείμενο ο Alberto Magno και ιδιαιτέρως τον διάσημο σχολιασμό που συνέθεσε ο Θωμάς Ακινάτης, όπως και κάποιες επιρροές που άσκησε στον Δάντη.

          Ο Θωμάς Ακινάτης μάλιστα είχε την τύχη να διαβάσει την αυθεντική μετάφραση τής θεολογικής Στοιχείωσης, του Moerbeke και να επισημάνει ότι ανήκε στον Πρόκλο και όχι στον Αριστοτέλη.

          Ανάμεσα στους συγγραφείς που επηρεάστηκαν απο τον Πρόκλο ας θυμηθούμε ακόμη τον Μάιστερ Έκαρτ και τον Νικόλα Κουζάνο, ο οποίος χρησιμοποίησε επίσης και την Πλατωνική Θεολογία και το σχόλιο στον Παρμενίδη.

          Αλλά αξίζει να θυμίσουμε ιδιαιτέρως τον Πίκο ντέλα Μιράντολα, ο οποίος εμπνεόμενος απο τήν"Θεολογική στοιχείωση" έγραψε 55 θέσεις, που αποτελούσαν μέρος των 900 θέσεων τις οποίες έπρεπε να υπερασπιστεί δημοσίως στην Ρώμη το 1486, στοχεύοντας σε μία μεγάλη σύνθεση ανάμεσα στην Ελληνική σκέψη, την εβραϊκή, την αραβική και την λατινική.

          Και θα θυμίσουμε επίσης και τον Marsilio Ficino του οποίου το σπουδαιότερο έργο έχει τον τίτλο Πλατωνική θεολογία.

          Στους μοντέρνους χρόνους οπωσδήποτε η επιρροή του Πρόκλου μειώθηκε. Αλλά ένας στοχαστής όπως ο Λάϊμπνιτς τον διάβασε και άντλησε πολλά στοιχεία σχετικά με την θεωρία των Μονάδων. Μάλιστα δέ ο J. Trouillard, πρότεινε να ονομάσουμε "Μοναδολογία" ένα ουσιώδες μέρος της μεταφυσικής του Πρόκλου.

          Μία αληθινή έκπληξη όμως μας παρουσιάζει ο ρομαντικός Coleridge, ο οποίος σ' ένα του χωρίο (το οποίο σημείωσε ο Dodds), το οποίο αξίζει να διαβάσουμε, έγραψε : "Η πιό ωραία ανάπτυξη, η πιό τακτοποιημένη, της φιλοσοφίας, η οποία προσπαθεί να εξηγήσει όλα τα πράγματα με μία ανάλυση τής συνειδήσεως(;) και οικοδομεί έναν κόσμο μέσα στο πνεύμα με υλικά που λαμβάνει απο την ίδια την νόηση, βρίσκεται στην Πλατωνική Θεολογία του Πρόκλου.

          O Dodds όμως παραβλέπει και αποφεύγει να αναφέρει τον Hegel ο οποίος υπήρξε ο πρώτος που επανέφερε θεωρητικά τον Πρόκλο, μ' έναν τρόπο πραγματικά στιβαρό, παρότι το μήνυμά του δέν είχε άμεσα αποτελέσαμτα. Στα μαθήματα του "Μαθήματα στην ιστορία της φιλοσοφίας" ο Hegel έγραφε : " Ο Πρόκλος σημαδεύει το απώγειο της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας" και υποστηρίζει δέ και την ακόλουθη θέση: "Ο Πρόκλος είναι πολύ πιό αποφασιστικός απο τον Πλωτίνο και προχώρησε πολύ πέραν αυτού. Μπορούμε να πούμε δέ πώς απο αυτή την άποψη περιέχει ότι καλύτερο και τελειότερο κατόρθωσαν να δώσουν οι Νεοπλατωνικοί!"

          Αυτή η κρίση, η οποία είναι σαφώς υπερβολική στο μέτρο που εξυψώνει τον Πρόκλο πάνω και απο τον Πλωτίνο, γίνεται κατανοητή λόγω του γεγονότος ότι το Τριαδικό διαλεκτικό κυκλικό σχήμα του Χέγκελ έχει μερικές εντυπωσιακές αναλογίες με εκείνο του Πρόκλου. Διότι έτσι όπως κατανοεί ο Hegel τον τριαδικό διαλεκτικό κύκλο, ουσιαστικά σαν "ιδέα εις εαυτή", ιδέα που εξέρχεται εαυτής" και, "ιδέα που επιστρέφει εις εαυτή", ο Πρόκλος κατανοεί ακριβώς το κυκλικό Τριαδικό παράδειγμα σαν "Μονή", "Πρόοδο", "επιστροφή", και όπως και ο Hegel παρομοίως και ο Πρόκλος το εφαρμόζει στην πραγματικότητα σε όλες τις στιγμές μ' έναν ολοκληρωτικό συστηματικό τρόπο.

          Και η συζήτηση σ' αυτό το σημείο θα πρέπει να επεκταθεί περισσότερο, διότι η ίδια η καθολική σύνθεση της κουλτούρας και της προόδου του πνεύματος στην ολότητα του, επιχειρείται απο τον Hegel, με ένα μεταφυσικό σχήμα που έχει μία εντυπωσιακή αναλογία με το σχήμα τού Πρόκλου.

          Ο Φώϋερμπαχ έγραψε πώς ο Χέγκελ δέν είναι ο Γερμανός Αριστοτέλης ή ο Χριστιανός, αλλά είναι ο Γερμανός Πρόκλος. Και πράγματι δέν μπορούσε να βρεί πιό επιτυχημένο παραλληλισμό, ο οποίος παραμένει ακόμη γόνιμος, διότι παράγει πολλούς καρπούς, όπως θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε στην συνέχεια.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.