Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (11)

Συνέχεια από: Τετάρτη 7 Φεβρουαρίου 2018

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 
Τού ADOLF TRENDELENBURG. 

Εισαγωγή τού Giovanni Reale.

          
14. Σχέση ανάμεσα στην ουσία (αισθητή) και τις άλλες κατηγορίες!

          

Αφού λοιπόν διαγράψαμε το πλαίσιο στο οποίο ισχύουν και εργάζονται οι κατηγορίες, οφείλουμε να ανιχνεύσουμε την αμοιβαία τους σημασία σ'αυτό το πλαίσιο!

          Μ'αυτό έρχεται αμέσως στην επιφάνεια η σχέση ανάμεσα στην ουσία (εννοείται η αισθητή ουσία) και τις κατηγορίες. Και σ'αυτό το σημείο ο Αριστοτέλης υπήρξε διαυγής. Στο 7ο βιβλίο τής Μεταφυσικής για παράδειγμα  μάς λέει: "Η ουσία είναι πρώτη με όλες τις σημασίες τού όρου: και ώς πρός την έννοια, και την γνώση και τον χρόνο. Διότι καμμία απο τις κατηγορίες δέν μπορεί να είναι χωρισμένη (να ξεχωρίσει) παρά μόνον η ουσία! (Πάντως η ουσία πρώτον και λόγω και γνώσει και χρόνω. των μέν γάρ άλλων κατηγορημάτων ουθέν χωριστόν, αύτηδε μόνη! (Μετ. 1028 α 32). Τα κατηγορήματα λοιπόν είναι γι'αυτή την ουσία, και δέν υπάρχουν εκτός αυτής!

          Με άλλη τόση διαύγεια, η ίδια έννοια επαναλαμβάνεται στο ένατο βιβλίο: "Περί μέν ούν τού πρώτως όντος και πρός ό πάσας αί αλλαι κατηγορίαι του όντος αναφέρονται είρηται, περί τής ουσίας (κατά γάρ τόν τής ουσίας λόγον λέγεται τάλλα όντα, το τε ποσόν και το ποιόν και τάλλα τα ούτω λεγόμενα. Πάντα γάρ έξει τον της ουσίας λόγον ώσπερ είπομεν εν τοις πρώτοις λόγοις. Μετ. 1045 b 26"!

          Στο δωδέκατο δέ βιβλίο λέγεται, αναφορικά με την ποιότητα και την ποσότητα, ότι οι κατηγορίες δέν είναι, μιλώντας απολύτως, πραγματικότητες, αλλά ιδιότητες και κινήσεις αυτής (Μετ. 1069 α 22).

          Οι κατηγορίες λοιπόν είναι συστατικά, εξαρτώμενες απο την ουσία (είναι εν ουσία, είναι δηλαδή εν υποκειμένω) Κατηγορίαι 5,2 α 34, Μετ. 1029 b 22! Διότι η ουσία ορίζεται ώς το μή καθ'υποκειμένου, αλλά καθ'ού τα άλλα (Μετ. 1029 α 7). Ο Trendelenburg παρατήρησε καθαρά αυτή την επηρεάζουσα θέση τής ουσίας απέναντι στις άλλες κατηγορίες αλλά σ'αυτό βρήκε μίαν αντίφαση! Στην πραγματικότητα όμως δέν υφίσταται καμμία αντίφαση εκτός και αν επιμείνουμε με την βία να καταστήσουμε την ουσία μία κατηγορία όπως οι άλλες, κάτι όμως που δέν έκανε ο Αριστοτέλης!

          Η ουσία απέναντι στις κατηγορίες, έχει χωρίς αμφιβολία μία επηρεάζουσα θέση, αλλά με μία ιδιαίτερη σημασία! Το προϊόν, το ποσόν, το πού ή ο χρόνος (πότε), και αυτό ισχύει και για κάθε άλλη κατηγορία, δέν είναι κατανοητά παρά μίας ουσίας(δηλαδή μίας ύλης, ή οποία καθορίζεται απο μία μορφή). Αλλά αντιστρόφως είναι αληθινό επίσης ότι μία αισθητή ουσία (δηλαδή μία ύλη καθορισμένη απο μία μορφή) δέν μπορεί να υπάρξει-και επομένως ούτε να γίνει νοητή-παρά μόνον πραγματοποιημένη σε ένα ποιόν, ένα ποσόν, στον χρόνο και σε ένα τόπο κ.τ.λ..

          Επιμείναμε λοιπόν ιδιαιτέρως στο αισθητό είναι σαν καθορισμός ύλης και μορφής και θα θέλαμε τώρα να εξηγήσουμε τούς λόγους.

          Η ύλη, καθαυτή, δέν έχει κατηγορίες. Γράφει ο Αριστοτέλης: εννοώ βέβαια ύλη αυτή που καθαυτή ούτε ποσόν ούτε άλλο καθορισμένο λέγεται απο αυτά που ορίζουν το όν, γιατί υπάρχει κάτι επάνω απο όλα, όσα λέγονται ώς κατηγορήματα, το καθένα τών οποίων το Είναι ειναι διαφορετικό απο κάθε κατηγορία (τα μέν γάρ άλλα τής ουσίας κατηγορείται, αυτή δέ τής ύλης), ώστε το έσχατον καθ'αυτό ούτε τί ούτε ποσόν ούτε άλλο ουδέν εστιν. (Μετ. 1029 α 20). Ούτε μπορεί να έχει κατηγορίες το Είδος, σαν καθαρή μορφή, δηλαδή το ουσιώδες, το τί ήν είναι! Αλλά ούτε η ύλη, ούτε η μορφή των αισθητών υπάρχουν σαν καθαυτές πραγματικότητες, ξεχωριστές, αλλά υπάρχουν μόνον στο σύνολο!

          Μόνον στην συνάντηση ύλης και μορφής, δηλαδή στο σύνολο, αποκτούν νόημα οι κατηγορίες και επιβεβαιώνεται λοιπόν πώς για ένα όν το οποίο θα ήταν καθαρή μορφή οι κατηγορίες είναι απολύτως άνευ σημασίας! Παραμένει όμως ταυτοχρόνως, επαναβεβαιωμένο πώς οι κατηγορίες δέν είναι απλά συμβεβηκότα, καθότι δέν μπορούν να μήν είναι. Οι κατηγορίες είναι οι τρόποι με τους οποίους πραγματοποιείται η συνάντηση ύλης και μορφής, καλύτερα, οι τρόποι με τους οποίους αυτή η συνάντηση πρέπει να πραγματοποιηθεί. Κανένα αισθητό λοιπόν, δέν υφίσταται, ούτε νοείται έξω απο την τροχιά τους!

          Εναντίον αυτής τής ερμηνείας η οποία ανυψώνει τις κατηγορίες σχεδόν στην αξία των αρχών, και τις καθιστά τις προϋποθέσεις του αισθητού, θα μπορούσαμε να φέρουμε την αντίρρηση ότι ο Αριστοτέλης παρουσίασε αντιθέτως τις κατηγορίες, απέναντι στην ουσία, σαν συμβεβηκότα, σε περισσότερα σημεία των έργων του!

          Στα αναλυτικά ύστερα διαβάζουμε λοιπόν: "όσα μή ουσίαν δέ...σημαίνει συμβεβηκότα! (Αναλ.83 α 25). Και στο ίδιο γραπτό, στο τέταρτο κεφάλαιο, αντιθέτοντας τα πράγματα που είναι καθαυτά στα συμβεβηκότα, αφού εξήγησε πώς είναι οι ουσίες και αυτό στις οποίες είναι αναγκαίως συνδεδεμένο, συμπληρώνει: όσα δέ μηδετέρως υπάρχει, συμβεβηκότα (Αναλυ. 73 α 3). Και ακόμη στο εικοστό δεύτερο κεφάλαιο λέγεται ότι όλοι οι προσδιορισμοί σύμφωνα με τις διάφορες κατηγορίες είναι τυχαίοι και είναι κατηγορήματα τής ουσίας (Ι. 22,83 b 19).

          Σ'αυτά και σε πολλά άλλα ανάλογα χωρία, θα μπορούσαμε να αντιπαραθέσουμε αριστοτελικές βεβαιώσεις σε καθαρή αντίφαση με αυτά! Για παράδειγμα στο βιβλίο πέντε τής Μεταφυσικής, οι κατηγορίες είναι αντιτιθέμενες σαν καθ'αυτά στα συμβεβηκότα. Και πράγματι αφού καθόρισε το είναι σαν συμβεβηκός γράφει: Καθ' αυτά δέ είναι λέγεται όσαπερ σημαίνει τα σχήματα τής κατηγορίας (Μετ. 1017 α 7). Μ'αυτόν τον τρόπο όμως δέν θα λυνόταν απολύτως τίποτα! (Μετ. 1017 α 22).

          Συμφέρει λοιπόν να εκθέσουμε με συντομία, την σχέση ανάμεσα στην κατηγορία και το συμβεβηκός, ώστε να λυθούν πολλές δυσκολίες.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.