ΤΟ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ (11)

 Συνέχεια από: Τρίτη, 2 Νοεμβρίου 2021

Η Ιεραρχική δομή τού κόσμου σύμφωνα με τόν ψευδο Διονύσιο Αρεοπαγίτη!

του Rene Roques.      

Δεύτερο κεφάλαιο.

Οι χαρακτήρες της ιεραρχικής τάξεως.

    

      

Ας προσπαθήσουμε να εμβαθύνουμε ακριβέστερα τα πρώτα δεδομένα που μας προσέφερε η μελέτη τού κόσμου τού Διονύσιου. Απο μία οπτική γωνία πολύ γενική, όπως είναι ακόμη η δική μας, μοιάζει να υπάρχουν τρία ουσιώδη προβλήματα να υπολογίσουμε: η δομή τού όλου τής ιεραρχικής τάξης, η αληθινή σημασία αυτής της τάξης, οι σχέσεις της με την επιστήμη και η ιεραρχική δραστηριότης.

         
 1. Η δομή του όλου τής ιεραρχικής τάξης!

         
 Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το όραμα τού Διονυσίου συνδέεται με τις πλατωνικές και νεοπλατωνικές παραδόσεις. Με την πλατωνική διά τής αντιθέσεως αισθητού-νοητού, με την νεοπλατωνική διά του Τριαδικού διαχωρισμού καθενός απο τούς δύο κόσμους.

          Πρώτα απ'όλα υπάρχουν δύο κόσμοι: εκείνος των καθαρών νόων και εκείνος των ενσαρκωμένων νόων. Ο πρώτος συστήνει την ουράνιο ιεραρχία, ο δεύτερος την εκκλησιαστική. Αμφότεροι, χωρίς αμφιβολία, μετέχουν τών Θείων δώρων, αλλά με βαθμούς πολύ διαφορετικούς και σύμφωνα με καλά διακεκριμένους τρόπους! Η αντίθεσή τους, η οποία μεταφέρεται σε τελική ανάλυση σε εκείνη τού αισθητού και τού νοητού, θυμίζει κανονικά εκείνη την οποία είχε εγκαθιδρύσει ο Πλάτων ανάμεσα σ'αυτούς τους δύο κόσμους.

          Αλλά ο Διονύσιος, όπως και ο Πλάτων, δέν χωρίζει ανεπανόρθωτα το αισθητό απο το νοητό. Το πρώτο είναι η εικών τού δευτέρου. Και όλη η προσπάθεια τής ψυχής συνίσταται στην επιστροφή και στην ανάβαση μέχρι το δεύτερο, στηριζόμενη στο πρώτο, το οποίο σταδιακά οικειοποιείται.

          Απο την στιγμή που οι δύο κόσμοι δέν είναι απολύτως χωρισμένοι και επειδή ο δεύτερος είναι η εικόνα του πρώτου, φαίνεται νόμιμο να ερευνήσουμε τα κοινά στοιχεία ή τα ανάλογα τουλάχιστον, τής δομής τους. Ο Διονύσιος το πραγματοποίησε. Ας τον παρακολουθήσουμε λοιπόν και ας δούμε πώς εννοεί την Τριαδική διαίρεση τών ιεραρχιών.

          Μία πρώτη διαίρεση, πολύ γενική, η οποία εμφανίζεται μονον στο V κεφάλαιο τής Εκκλησιαστικής ιεραρχίας καθορίζει ώς εξής την τάξη κάθε ιεραρχίας: Και τήν μέν απάσης ιεραρχίας Τριαδικήν διαίρεσιν περιέχει 1ο τας Θειοτάτας ιερουργίας, 2ο τους ενθέους αυτών επιστήμονας και μύστας, 3ο τους υπ'αυτών ιερώς τελουμένους. (Εκ. Ιερ.  Α). Αυτή η διαίρεση εφαρμόζεται αμέσως σε κάθε μία απο τις ιεραρχίας. Η ουράνια ιεραρχία έχει σαν ιερουργία τήν πλήρως άυλη γνώση τού Θεού και την νόησιν των Θείων και την τού Θεοειδούς ολόκληρον και....εις θεομίμητον έξιν! Οι μύστες είναι οι περί Θεού πρώτιστες ουσίες. Οι μυημένοι, οι κατώτερες ουσίες (οι υποβεβηκυίες). Στην Εκκλησιαστική ιεραρχία βρίσκουμε επίσης και τους τρείς όρους. Ιερουργίες ή θυσίες, μύστες και μυημένοι! Η ίδια παρατήρηση ισχύει και για την κατά νόμον ιεραρχίαν. Αυτή η ιεραρχία, πιό υλική, προεικονίζει μέχρι την έλευση του Χριστού, την εκκλησιαστική ιεραρχία. Η λειτουργία της σημαίνει την πρός την πνευματικήν λατρείαν αναγωγή! Οι μύστες είναι ο Μωϋσής και οι ιερείς του, οι μυημένοι είναι ο λαός τού Ισραήλ.

          Αυτή η διαίρεση δέν θα αναλυθεί τώρα, αλλά πρός στιγμήν θα καθορίσουμε τους κανόνες που συνιστούν καθε μιά απο τις ιεραρχίες και τα λειτουργήματα τής καθε μιάς, στο ίδιο το πλαίσιο αυτών τών ιεραρχιών.

          Απο αυτή την οπτική γωνία, βρίσκουμε ακόμη ότι οι τριαδικές διαιρέσεις συνιστούν τον κανόνα τών ιεραρχιών τού Διονυσίου. Η ουράνια ιεραρχία περιέχει τρείς ιεραρχίες οι οποίες αποτελούνται η κάθε μια απο τρείς τάξεις, οι οποίες κάθε μια περιέχει τρείς βαθμούς δυνάμεων, πρώτες, δεύτερες, τελευταίες. Αλλά ακόμη περισσότερο, στο εσωτερικό το ίδιο κάθε ενός απο  αυτούς τους νόες, ξαναβρίσκουμε αυτή την τριαδική διαίρεση! (Ούρ, Ιερ. 273 C). Η Εκκλησιαστική ιεραρχία παρουσιάζει μιά ανάλογη διαίρεση, παρότι αυτή δέν περιέχει παρά μόνον δύο Τριάδες: την ιερατική ιεραρχία, διαιρούμενη σε τρείς βαθμούς, και την ιεραρχία των μυημένων, υπάρχουσα και αυτή σε τρείς βαθμούς. Κάθε ένας απο τους νόες καθεμιάς απο τις ιεραρχικές τάξεις είναι και αυτή η ίδια μία Τριάδα, καθότι φέρει τρείς βαθμούς δυνάμεων: τον πρώτο, τον ενδιάμεσο και τον τελευταίο.

          Θεωρημένη λοιπόν απο την οπτική γωνία τών μελών που την αποτελούν, η ιεραρχία παρουσιάζει μία δομή αυστηρά Τριαδική. Αυτό το χαρακτηριστικό ο Διονύσιος δέν μπόρεσε να το βρεί ούτε στην Π.Δ. ούτε στην Κ.Δ. Τίθεται λοιπόν τοιουτοτρόπως το πρόβλημα τών πηγών του!  

          Χωρίς αμφιβολία πρέπει να ψάξουμε ξανά στον Πλάτωνα τις πρώτες διατυπώσεις αυτής τής αναπαραστάσεως τού κόσμου σε επίπεδα! Αλλά ούτε εδώ είναι δυνατόν να βρούμε στην έννοια τών μεσοτήτων, την Τριαδική συστηματοποίηση η οποία είναι τόσο αγαπητή στον Διονύσιο. Η ίδια παρατήρηση τίθεται και σχετικά με τον Φίλωνα και την Γνώση! Στην Γνώση τα ενδιάμεσα πολλαπλασιάζονται και η έννοια της μεσότητος τής μεσολαβήσεως λαμβάνει μία ασυνήθιστη έκταση! Παρ'όλα αυτά, αυτά τα ενδιάμεσα δέν σχηματίζουν οργανικές ιεραρχίες και τόσο σταθερά οικοδομημένες, με τον τρόπο τών Τριαδικών ομάδων τού Διονυσίου. Και αυτή δέν είναι η μόνη διαφορά ! Τα δόγματά της μάς τοποθετούν σε δύο διαφορετικούς κόσμους. Ο Θεός της γνώσης είναι ένας Θεός αποξενωμένος απο τον κόσμο: ο άλλος, ο έτερος, ο ξένος, ο αλλότριος. Παρά το ότι ο Διονύσιος προσδίδει αυτούς τους χαρακτήρες στον δικό του Υπερβατικό Θεό, αυτός όμως δέχεται τούς νόες σε μία κάποια κοινωνία όπως θα δούμε. Κατά δεύτερο λόγο η Γνώση αποδίδει την κυβέρνηση τού κόσμου σε έναν δημιουργό ο οποίος δέν είναι ο Αγαθός Θεός, είναι άλλος! Στην συνέχεια υπάρχει αντίθεση ανάμεσα στην Αποκάλυψη και στην Σωτηρία απο το ένα μέρος, οι οποίες εμφανίζονται μέσω ξαφνικών και ασυνεχών επεμβάσεων, απο τον Υπερβατικό Θεό και απο το άλλο, απο τον κόσμο και τον νόμο, τα οποία είναι το έργο του Δημιουργού. Με τον ίδιο τρόπο η γνώση όπως τού Μαρκίωνος (γνωστικός του 2ου μ.Χ. αιώνα), αντιθέτει ριζικά την Π.Δ. και την Κ.Δ. Τίποτα απο όλα αυτά δέν υπάρχει στον Διονύσιο.

          Επι πλέον η σταδιακή θεώρηση τών ιεραρχικών τάξεων σύμφωνα με τους κανόνες οι οποίοι είναι κατ'ουσίαν εκείνοι της Χριστιανικής πρακτικής, διακρίνεται καθαρά απο την γνωστική οικονομία τής σωτηρίας.

Συνεχίζεται

 

ΤΟ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ (19)

  https://amethystosbooks.blogspot.com/2020/01/19.html   

2. Οι ουσιώδεις όψεις τής ιεραρχικής δραστηριότητος!

         
Εάν η ιεραρχία επιδιώκει συνεπώς ένα τέλος  ταυτόσημο μέ εκείνο τών νόων, μπορούμε να υποπτευθούμε a’priori ότι οι αντίστοιχες δραστηριότητές τους θα μας χαρίσουν πολύ ισχυρές ομοιότητες. Και πράγματι, τρείς όψεις χαρακτηρίζουν ουσιαστικά τήν ιεραρχική δραστηριότητα, όπως και την δραστηριότητα τών νόων. Αυτή είναι κάθαρσις, φωτισμός και τελειοποίησις (Ουράνια ιεραρχία ΙΙΙ κεφάλαιο). “Η τάξις τής ιεραρχίας είναι ότι οι μεν είναι κεκαθαρμένοι και οι άλλοι καθαίρονται. Ότι οι μεν είναι φωτισμένοι και οι άλλοι φωτίζονται. Ότι οι μέν δέχονται την τελειότητα και οι άλλοι την δίνουν” (Ουράνια Ιεραρχία, 165 B/C).

          Ας σταθούμε σε κάθε μία από αυτές τις όψεις! 
Ο ρόλος τής κάθαρσης είναι να ελευθερώσει τον νού από όλα όσα τον καθιστούν ανόμοιο από τον Θεό (Ουράνια Ιεραρχία 165 D : χρη… τους μέν καθαιρουμένους αμιγείς αποτελείσθαι καθόλου, και πάσης ηλευθερώσθαι τής ανομοίου συμφύρσεως). Αυτή πρέπει να στραφεί στην ιεραρχία μας, στο αισθητό και στο υπεραισθητό, στην ουράνια ιεραρχία, μόνον στην νοητή.

          Ο φωτισμός είναι πιο ευγενής τής κάθαρσης, αλλά την προϋποθέτει. Όταν ο νούς ελευθερώνεται από τα “ετερογενή στοιχεία τα οποία τού κρύβουν τον Θεό, ο φωτισμός τού τό φανερώνει «πρέπει οι φωτισμένοι να πληρώνονται από το Θείο φώς (αποπληρούσθαι τού Θείου φωτός) και ανυψώμενοι με τους αγιωτάτους οφθαλμούς τής νοήσεώς των, στην κατάσταση και μέχρι την θεωρητική δύναμιν (προς θεωρητικήν έξιν και δύναμιν εν πανάγνοις νοός οφθαλμοίς αναγομένους: Ουρ. Ιερ. 165 D Μέχρις ότου αποκτήσουν την δυνατότητα και την θεωρητική δύναμη). Εάν αυτός είναι ο φωτισμός είναι ξεκάθαρο ότι απαιτεί σαν αναγκαίες προϋποθέσεις τίς καθαρκτικές ενέργειες, καθώς το όμοιο μπορεί να επικοινωνήσει μόνο με το όμοιό του και το Θείο φώς δεν θα’πρεπε να συγκατοικήσει με τα ακαθαρτα σκότη! Αλλά ο ιδιαίτερος ρόλος τού φωτισμού είναι να μεταφέρει την επιστήμη τού Θεού και των Θείων πραγμάτων. Γι’αυτό κατευθύνεται στον νού (νούς, πανάγνοις νοός οφθαλμοίς), καθότι δύναμις γνώσεως και θεωρίας, αυτός ο νούς υψώνεται στην κατάσταση και στήν θεωρητική δύναμη. Και αυτή η θεωρία δεν έχει άλλο αντικείμενο από τα Θεία πράγματα. Βλέπουμε λοιπόν πώς ο Διονύσιος εμπιστεύεται στον ιεραρχικό φωτισμό, ο οποίος δεν είναι άλλο από την βαθμιαία μεταφορά τού Θείου φωτός, την πραγματοποίηση τού αρχαίου ελληνικού ιδανικού τής επιστήμης μέσω τής θεωρίας, εννοημένης σαν την αποκορύφωση μίας καθαρκτικής προσπάθειας όσο και γνωσιολογικής αλλά αποκλειστικώς ανθρωπίνων.

          Ο τρίτος ρόλος της ιεραρχικής δραστηριότητος είναι η τελειοποίηση ή η ενοποίηση, η θέωση. Η τελειότης τού νοός χαρακτηρίζεται από την κατοχή τής επιστήμης τήν οποία η θεωρία στο στάδιο τής ελλάμψεως έτεινε να μας βοηθήσει να αποκτήσουμε. Οι τέλειοι αυτοί μετόχους γίγνεσθαι τής τών αποπτευθέντων ιερών τελειωτικής επιστήμης. Ανήκει δε σ’αυτή τήν επιστήμη τών τελείων να μην είναι μία πολλαπλότης διαφόρων γνώσεων αλλά μία ζωντανή ενότης που τούς θεώνει. Είναι μία θεωρία θεόμορφη τών κόσμων τών αισθητών και τών νοητών και ο Θεός είναι το κέντρο αυτής τής προοπτικής. Αυτή η θεωρία προϋποθέτει συνεπώς την σταθερή συνάφεια στον Θεό τής θεωμένης θελήσεως. Επομένως η τελειότης απαιτεί συγχρόνως τήν κάθαρση και τήν έλλαμψη τών οποίων συνιστά την αποκορύφωση και από τις οποίες είναι πρακτικώς αχώριστη!