ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ (15)

Συνέχεια από:Παρασκευή 14 Ιουνίου 2019 

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ 

Και ο Χριστιανός Πλατωνισμός.

Του Salvatore Lilla.

6.2. Διονύσιος και Δαμάσκιος περί του Τριαδικού χαρακτήρος της Ενάδος-μονάδος και περί της ενότητος της Τριάδος!

Συμφωνώντας με τον Γρηγόριο Νύσσης, ο Διονύσιος δηλώνει καθαρά ότι η ενότης τού Ενός περιέχει εις εαυτήν μία «διάκριση» η οποία απεικονίζεται και αντιπροσωπεύεται από τις τρείς υποστάσεις και πώς αυτές οι τρείς υποστάσεις παρότι στενά ενωμένες ή αναμεμειγμένες η μία μέσα στην άλλη δεν δέχονται αμοιβαιότητα μεταξύ τους και διατηρούν την ταυτότητα τους χωρίς να καταστήσουν αδιάκριτες τις συγκεκριμένες ιδιότητές τους. (Θ. Ονομάτων ΙΙ, 3, ΙΙ 4, ΙΙ,5). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η μονάδα-ενάδα τής Θεότητος είναι και μία τριάδα. Από το άλλο μέρος οι τρείς υποστάσεις σχηματίζουν μαζί την πιο υψηλή ένωση και την πιο υπερβατική. Την υπερηνωμένη ενάδα η οποία δεν μπορεί να χωρισθεί. Η Τριάδα την οποία απεικονίζουν κυβερνάται από την αρχή της ενότητος : είναι η εναρχική τριάς.

Μία παρόμοια κατεύθυνση παρατηρείται στην συζήτηση τού Δαμάσκιου στις τρείς αρχές που αντιπροσωπεύονται από το ένα-ολότητα (ή απλότητα, ή πατέρα), από την ολότητα-ένα, (ή πολλαπλότητα ή δύναμη), και από το ενωθέν Είναι (ή το ένα-είναι ή ολότητα ή Πατερικός νούς) ο Δαμάσκιος διακρίνει αυτές τις τρείς αρχές την μία από την άλλη (απλότης-πολλαπλότης-ολότης, πατήρ-δύναμις-Πατερικός νούς).
Το Ενα, το πρώτο μέλος τής Τριάδος είναι τριαδικό: όχι μόνον περιέχει εις εαυτόν τήν Τριάδα, αλλά φανερώνει και την τριπλότητά του γινόμενο μία τριάδα και μπορεί να θεωρηθεί μόνον μαζί με τις άλλες δύο αρχές. Οι μονάδες οι οποίες συστήνουν την Τριάδα δεν είναι απλώς μονάδες, αλλά μονάδες τής Τριάδος. Παρ’όλα αυτά αυτή η τριάδα χαρακτηρίζεται βαθειά από την ενότητα, η οποία αντιπροσωπεύει το κοινό στοιχείο των τριών μελών της. Η φύση της συνίσταται στο ότι είναι ενοποιημένη. Είναι μία μονάδα η οποία είναι η αρχή όλων των μονάδων και είναι μία τριάδα καθότι είναι μία! Αυτή μορφώνει μία ενότητα!
Αλλά τα σημεία συμφωνίας ανάμεσα στον Δαμάσκιο και τον Διονύσιο πηγαίνουν πέραν αυτών τών αναλογιών: ούτε οι τρείς ανώτατες αρχές τού πρώτου, ούτε η Θεότης τού δευτέρου μπορούν να εκφρασθούν αποτελεσματικά από τις δύο έννοιες τής μονάδος και τής τριάδος, οι οποίες παραμένουν κάτω από την αληθινή τους φύση. Οι γλωσσικές αντιστοιχίες ανάμεσα στους δύο συγγραφείς είναι κραυγάζουσες!
Δεν πρέπει όμως να ξεχάσουμε μία σημαντική διαφορά: ενώ ο Διονύσιος, όπως είδαμε, θεωρεί τις τρείς υποστάσεις σάν την έκφραση τής διακρίσεως εντός τής ενότητος, ο Δαμάσκιος αρνείται την παρουσία τής διακρίσεως στο «ενωθέν Είναι» το οποίο είναι η πλήρης έκφραση τής υπέρτατης Τριάδος.

6.3. Οι υποστάσεις του Διονυσίου και οι Ενάδες του Πρόκλου.

Βοηθούμενος, όπως ο Βασίλειος, από δύο χωρία τής πρώτης επιστολής προς τους Κορινθίους (1 Κορ. 8,6,12, 11), ο Διονύσιος αναδεικνύει την ενότητα κάθε υποστάσεως (Θ. Ον. XIII, 3), η οποία είναι ουσιαστικώς μία μονάδα. Σημειώσαμε την παρουσία αυτής της ιδέας στην σύλληψη τού Δαμάσκιου τής πιο υψηλής τριάδος, αλλά δεν είναι άνευ λόγου να ανιχνεύσουμε και έναν παραλληλισμό με τις ενάδες τού Πρόκλου! Η έκφραση «υποστάσεις διευθυνόμενες από την ενότητα» η οποία επαναλαμβάνεται δύο φορές στο δεύτερο κεφάλαιο του κειμένου περί τών Θείων ονομάτων φαίνεται να ευνοεί αυτό το συμπέρασμα. Αλλά αυτό που έχει ενδιαφέρον να θέσουμε πρό οφθαλμών είναι ότι η αρχή της «ενότητος στην διαφορά και της διαφοράς στην ενότητα» κυβερνά όχι μόνον τις αμοιβαίες σχέσεις ανάμεσα στα τρία πρόσωπα τής Τριάδος του Διονυσίου και των Καππαδοκών, αλλά και εκείνες ανάμεσα στις ενάδες του Πρόκλου, όπως αποδεικνύουν καθαρά μερικά παραδείγματα που παρουσιάζονται στις πρώτες σελίδες του VI βιβλίου του σχολίου τού Πρόκλου στον Παρμενίδη. Αναλόγως με τις Ενάδες του Πρόκλου και με την δεύτερη και Τρίτη υπόσταση τού Συνέσιου, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα τού Διονυσίου είναι «βλαστάρια φυτεμένα από τον Θεό, άνθη και φώτα υπερούσια»!

6.4. Ο Πατήρ και ο Υιός τού Διονυσίου και το «Ένα» τού Πλωτίνου και Πρόκλου και ο νούς τού Πλωτίνου!

Για τον Διονύσιο ο Πατήρ είναι η μόνη πηγή της Θεότητος. Αυτή η εικόνα τής «πηγής» χρησιμοποιείται κανονικά από τον Πλωτίνο και από τον Πρόκλο όταν προσπαθούν να φανερώσουν μία από τις μεγαλύτερες ιδιότητες τού «Ενός», εκείνη βάσει τής οποίας απορρέουν όλα τα όντα μέσω τής διάχυσης τής δύναμής της. Όπως το «ένα» του Πλωτίνου και του Πρόκλου, ο Ιησούς, η δεύτερη υπόσταση, θεωρημένος στην υπερβατικότητα τής καταγωγικής του καταστάσεως (την μονή) διαθέτει μερικές ιδιότητες οι οποίες υπογραμμίζουν την ανωτερότητά του: δεν είναι ούτε μέρος, ούτε όλον, είναι χωρίς μορφή και υπεράνω τής μορφής. Είναι το Είναι το οποίο υπερβαίνει όλο το Είναι, είναι το μέτρο τών όντων, είναι υπεράνω τής αιωνιότητος, πλήρως υπερπλήρες άφατο, υπεράνω της νοήσεως τής ζωής και τού Είναι. Θεωρούμενο αντιθέτως στην πρόοδό του, είναι η αρχή τής μορφής, τής φόρμας, το όλον και το μέρος, η αιωνιότης και η πληρότης. Αυτές οι τελευταίες είναι επίσης ιδιότητες οι οποίες ανήκουν στον νού τού Πλωτίνου, η πρόοδος τού «Ενός».

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.