ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΔΥΑΛΙΣΜΩΝ (7)

 Συνέχεια από: Τετάρτη 3 Μαρτίου 2021

ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΔΥΑΛΙΣΜΩΝ 

Από τα γνωστικά συστήματα στον μοντέρνο κόσμο.

Του Ioan P. Couliano.

                                              

Κεφάλαιο πρώτο: Το ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΔΥΑΛΙΣΜΟΥ.

Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΜΥΘΩΝ.

          …2. Συμεών και οι “πρωτογνωστικοί”.

          Ένα από τα ψευδοπροβλήματα, από αυτά πού με πείσμα διατηρούνται στην εξέταση της καταγωγής του γνωστικισμού, συνίσταται στην προσπάθεια εξακριβώσεως εάν στ’ αλήθεια οφείλουμε να αποδώσουμε την πατρότητα όλων των αιρέσεων, στον Συμεών τον Μάγο της Σαμάρειας, σύμφωνα με την διάσημη φράση του Ειρηναίου της Λυών (Ειρην. Ι, 23,2). Εάν απαντήσουμε καταφατικά σ’αυτό το ερώτημα, τότε ο γνωστικισμός θα βλάστηκε από το πρωτόγονο σύστημα το οποίο επεξεργάστηκε ο Συμεών σαν ένα δένδρο με απειράριθμες ρίζες. Επιστρέφοντας σε εικόνες της ιστορίας λιγότερο βοτανικές, πρόκειται να καθορίσουμε εάν στ’ αλήθεια ο Συμεών μπόρεσε να βάλει σε κίνηση έναν μηχανισμό ερμηνείας ικανό να αναπαραχθεί σε χίλιες διαφορετικές μορφές.

          Είναι απαραίτητο λοιπόν σ’αυτό το σημείο να εξετάσουμε εν συντομία την συλλογή του υλικού σχετικά με τον Συμεών. Πρώτα απ’όλα το πρωτότυπο κείμενο που του αποδίδει ο Ιππόλυτος (VI 9.3-18.7), την Μεγάλη Απόφαση (Την Μεγάλη Αποκάλυψη). Πρόκειται για ένα μη-δυαλιστικό κείμενο, στο οποίο ο υπέρτατος Θεός Θεωρείται ο (καλός) δημιουργός του κόσμου. Επι πλέον περιέχει μία αλληγορική ερμηνεία της Πεντάτευχου, χωρίς κάποιο ίχνος αντί-ιουδαϊσμού. Οι αιρεσιολόγοι οι οποίοι παρουσιάζουν τον Συμεών σαν έναν γνωστικό επιμένουν στο γεγονός ότι αποδίδει τον Νόμο στον δεσποτισμό των ουράνιων αγγέλων οι οποίοι κυβερνούν τον κόσμο. Είναι προφανές ότι ο συγγραφεύς της Απόφασης δεν μπορεί να ταυτοποιηθεί με τον αιρεσιάρχη τον οποίο περιγράφουν οι Χριστιανοί συγγραφείς. Επομένως είναι δυνατές τέσσερις λογικές υποθέσεις: Το Απόφασις είναι μία αυθεντική μαρτυρία του δόγματος του Συμεών. Ο Συμεών καθότι πατέρας του Γνωστικισμού δεν μπορεί να είναι ο συγγραφεύς του κειμένου Απόφασις. Ο Συμεών δεν είναι γνωστικός, ούτε και ο συγγραφεύς της Απόφασης. Ο Συμεών γνώριζε μία εξέλιξη η οποία τον οδήγησε από τον Απόφαση στον γνωστικισμό ή αντιστρόφως. Και οι τέσσερις αυτές υποθέσεις αναπτύχθηκαν σε κάθε εποχή από τους μελετητές. Και πιθανώς δεν θα κατορθώσουμε ποτέ μας να βγούμε από αυτή την λογική τετραπλότητα κατά την οποία οι τέσσερις εκδοχές παρουσιάζουν ίσες πιθανότητες. Στην βάση των δεδομένων που έχουμε στην κατοχή μας είναι απολύτως μάταιο να σκεφθούμε σε μία αντικειμενική λύση! Και οι τέσσερις υποθέσεις είναι εξίσου αληθινές ή εξίσου ψεύτικες. Ο Συμωνιασμός είναι μία τυπική περίπτωση ενός άλυτου προβλήματος.

          Πριν προχωρήσουμε ας εξετάσουμε με συντομία το γνωστικό υλικό που σχετίζεται με τον Συμεών. Η πιο σημαντική πληροφορία παραμένει εκείνη του Ειρηναίου, κύρια πηγή των ύστερων αιρεσιολόγων, ίσως μαζί με ένα χαμένο έργο του Ιππόλυτου. Ο Ειρηναίος δεν αποδίδει στον Συμεών την ιδέα ενός δημιουργού κακού. Ο κόσμος εδημιουργήθη από τους αγγέλους και από τις δυνάμεις που προήλθαν από την Έννοια, την σκέψη του αρχέγονου Πατρός. Αυτοί οι Άγγελοι μάχονται μεταξύ τους διεκδικώντας την Εξουσία και γι’αυτό ο κόσμος είναι κακοκυβερνημένος. Οι άγγελοι κυριεύουν την Μητέρα τους και την κρατούν φυλακισμένη “λόγω ζήλειας, επειδή δεν θέλουν να θεωρηθούν δημιουργημένοι από άλλους. Αυτοί της απαγορεύουν να ανέλθει στον ουρανό κοντά στον πατέρα και φτάνουν στο σημείο να την φυλακίσουν μέσα σ’ένα ανθρώπινο σώμα. Η Έννοια περνά από το ένα σώμα γυναίκας σε άλλο. Είναι η ωραία Ελένη της Τροίας η οποία καταλήγει σε ένα πορνείο, όπου ο Συμεών, ο οποίος είναι αυτός ο ίδιος ο πατήρ, η μεγάλη δύναμις, πηγαίνει και την παίρνει. Η ιστορία της απελευθερωμένης πόρνης δεν είναι αναγκαίως μία αλληγορία! Ένας κάποιος πυθαγορικός εσωτερισμός, πολύ αρχαίος, ο οποίος προσπαθούσε να καθορίσει την ταυτότητα του πυθαγόρα μέσω των μετενσαρκώσεων του, ισχυριζόταν ότι η προτελευταία ενσωμάτωση έλαβε χώρα στο σώμα της ωραίας πόρνης Alco. O Συμεών και η σύντροφός του η Ελένη-Έννοια έχουν την δύναμη να ελευθερώσουν τον άνθρωπο από την τυραννία των αγγέλων, οι οποίοι επέβαλαν τον Νόμο. Αυτός είναι τυχαίος και οδήγησε την ανθρωπότητα στην δουλεία, αλλά ο κόσμος στο τέλος θα καταστραφεί και οι οπαδοί του Συμεών θα ελευθερωθούν. Πέραν αυτού του σεναρίου, το οποίο εμφανώς δεν έχει ίχνος Χριστιανισμού, ο Ειρηναίος αφομοιώνει τον Συμεών στον Ιησού Χριστό, σύμφωνα με μία ερμηνεία η οποία ονομάζεται ακόμη, δοκητισμός (ο Χριστός δεν υπέφερε πραγματικά)

          Ο Jarl E. Fossum (1985) συνδέει τον Συμεών με αποκλειστικό τρόπο με τις παραδόσεις των Σαμαρειτών, ξαναπαίρνοντας κριτικά μία κατεύθυνση σπουδών η οποία ξεκίνησε με τον G. Widengren. Για τον Fossum οι Σαμαρείτες Συμεών και Μένανδρος και ο Εβραίος Cerinto είναι οι πρωτογνωστικοί.

          Ο Ειρηναίος παρουσιάζει τον Μένανδρο σαν τον άμεσο διάδοχο του Συμεών. Του αποδίδει την γνώση μερικών μαγικών μέσων ικανών να εξασφαλίσουν στους μαθητές του την νίκη στους αγγέλους, έναν για να δημιουργήσει τον κόσμο και τον άλλον για να δώσει τον Νόμο. Ο Fossum αποδεικνύει ότι το πρώτο από αυτά τα δόγματα υπήρχε στον Ιουδαϊσμό και ισχυρίζεται ότι οι δύο άγγελοι είναι ο Γαβριήλ (ο δημιουργός) και ο Μιχαήλ (του Νόμου).

          Σύμφωνα με τον Ειρηναίο (Ι 24,1…) ο διάδοχος του Μένανδρου υπήρξε κάποιος Σατουρνίνος, ο οποίος ισχυριζόταν ότι ο κόσμος είχε δημιουργηθεί από επτά αγγέλους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Θεός των Εβραίων. Ο άνθρωπος έγινε από τους αγγέλους οι οποίοι μιμήθηκαν μία φωτεινή εικόνα του πατρός. Σαν ένας γαιοσκώληκας ο άνθρωπος κινείται στην γή χωρίς να κατορθώνει να σταθεί στα πόδια του. Τότε ο πατήρ του στέλνει μία σπίθα ζωής και του δίνει την ψυχή. Η σπίθα θα σωθεί (μετά τον θάνατο) αλλά ο υπόλοιπος άνθρωπος θα νεκρωθεί. Εμφανίζονται λοιπόν οι ανθρωπογονικοί μύθοι που βρίσκονται σε πολλά γνωστικά κείμενα! Είναι προφανές λοιπόν ότι στην προσπάθεια να βρεθεί ο πρώτος γνωστικός, εάν αποκλειστεί ο Συμεών, μένει ο Μένανδρος. Διαφορετικά, εάν αποκλειστεί και ο Μένανδρος πρέπει να πάμε στα συστήματα των οφιτών (οφίτες) του Ειρηναίου ή το Απόκρυφο του Ιωάννου. Σ’αυτά τα κείμενα συναντούμε αυτή την λεπτομέρεια, ότι αναφέρονται στον Θεό των Εβραίων σαν έναν από τους αγγέλους και δεν του αποδίδουν ιδιαίτερες δημιουργικές δυνάμεις. Έτσι λοιπόν αναγνωρίζοντας το μάταιο της αναζητήσεως του Πατέρα της αιρέσεως ας μείνουμε στον Συμεών σαν τον πρώτο αιρεσιάρχη!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.