ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΔΥΑΛΙΣΜΩΝ (6)

 Συνέχεια από:Tετάρτη 9 Σεπτεμβρίου 2020

ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΔΥΑΛΙΣΜΩΝ 

Από τα γνωστικά συστήματα στον μοντέρνο κόσμο.

Του Ioan P. Couliano.

                                              

Κεφάλαιο πρώτο: Το ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΔΥΑΛΙΣΜΟΥ.

Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΜΥΘΩΝ.

          1. Μερικά προβλήματα σχετικά με τον ορισμό τού δυαλισμού! Η ανάλυση των γνωστικών μύθων θα μας επιτρέψει ίσως να περικυκλώσουμε το απέραντο τοπίο που καταλαμβάνει ο γνωστικισμός, αυτό το είδος Λερναίας Ύδρας με τις Χίλιες κεφαλές η οποία γέμιζε αγωνία την συνείδηση των πρώτων απολογητών Χριστιανών; Είναι ακριβές να δηλώσουμε ότι αυτοί οι μύθοι περιέχουν μερικά αμετάβλητα σημεία, ικανά να μας βοηθήσουν να αναγνωρίσουμε αμέσως ένα κείμενο σαν γνωστικό κάτω από κάθε περίπτωση; Μία απάντηση σ’αυτές τις ερωτήσεις θα μπορέσουμε να λάβουμε μόνον στο τέλος μιας μεγάλης διαδρομής, κατά την διάρκεια της οποίας θα παρουσιαστούν μπροστά στα μάτια μας διηγήσεις εκπληκτικής ποικιλίας και βάθους!

          Συμφέρει λοιπόν κατ’αρχάς να αναρωτηθούμε πάνω στον χαρακτήρα του γνωστικισμού: είναι αυτός μια αυθεντική και αυτόνομη θρησκεία; Χαρακτηριζόμενη από μερικές λεπτομέρειες πάνω κάτω σημαντικές, ή μήπως πρόκειται μόνον για μία έννοια η οποία χρησιμοποιείται χωρίς καμία προσοχή για να δείξει ομάδες και ομαδούλες της όψιμης αρχαιότητος οι οποίες δεν έχουν στην πραγματικότητα τίποτε κοινό μεταξύ τους; Ο Hans Jonas στην προσπάθεια να ορίσει τον γνωστικισμό μέσω των αμετάβλητων χαρακτηριστικών του, έφτασε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται αληθινά για μία θρησκεία, χαρακτηριζόμενη από αντικοσμικό και αντισωματικό δυαλισμό, από την υπερβατική γένεση του κόσμου και του ανθρώπου. Σ’αυτά τα στοιχεία θα μπορούσαμε να προσθέσουμε το δόγμα του πνευματικού ομοουσίου ανάμεσα στον άνθρωπο και την υπερβατικότητα, η οποία παρουσιάζεται και στον νεοπλατωνισμό. Κατά βάθος εάν αποκλείσουμε τον αντικοσμισμό, όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά του γνωστικισμού επανευρίσκονται και στον νεοπλατωνισμό. Επομένως, εάν ο γνωστικισμός δεν ήταν αντικοσμικός στην ολότητά του, ο ορισμός του Jonas μέσω των αμετάβλητων χαρακτηριστικών θα ήταν ανεπαρκής.

    Ο γνωστικισμός φαίνεται να γνωρίζει τρείς κατηγορίες κειμένων, αντιστοιχούντων σε τρείς “φάσεις”, οι οποίες όμως δεν πρέπει να κατανοηθούν σαν μία χρονολογική συνέχεια! Η “αρχική” φάση, στην οποία η διαμάχη ανάμεσα στους δημιουργούς του κόσμου δεν συνεπάγεται ούτε την βασική τους βαρβαρότητα, ούτε τον κακό χαρακτήρα του κόσμου. Την “Οξεία” φάση, η οποία σηματοδοτείται από τον αντικοσμισμό και από την δαιμονοποίηση του δημιουργού του κόσμου. Και τέλος από την “μετριασμένη” φάση (η οποία δεν είναι αναγκαίως η επόμενη τής δεύτερης), όπου εμφανίζεται η προσπάθεια να πλησιάσουν τα αντίθετα, να δικαιολογηθεί ο Δημιουργός και σε μερικές περιπτώσεις να σώσει τον κόσμο. Σ’αυτή την τελευταία περίπτωση η απόσταση ανάμεσα στον πλατωνισμό και τον γνωστικισμό ελαχιστοποιείται. Η διαφορά συνίσταται μόνον στο γεγονός ότι ο δεύτερος χρησιμοποιεί ορισμένους ειδικούς μύθους. Προχωρώντας όπως κάνει ο Jonas, στην βάση των “ξεχωριστών χαρακτηριστικών” είμαστε αναγκασμένοι αργά ή γρήγορα να συνειδητοποιήσουμε ότι οι διακρίσεις γίνονται πιο λεπτές και οι διαφορές αραιώνουν. Και έτσι φτάνουμε να κρατάμε στα χέρια μας μόνον ένα στοιχείο ικανό να πλαισιώσει ένα κείμενο στο εσωτερικό του γνωστικού παραδείγματος: τον μύθο.

          Πριν προχωρήσουμε ας σταθούμε μια στιγμή στην έννοια της θρησκείας η οποία αποδόθηκε στον γνωστικισμό. Αυτή η έννοια δεν είναι ακριβώς λανθασμένη, με την συνθήκη όμως ότι την τοποθετούμε με ακρίβεια στο πλαίσιο του θρησκευτικού στην εποχή κατά την οποία αναδύθηκαν τα γνωστικά συστήματα! Μία καθαρή διάκριση ανάμεσα σε θρησκεία και επιστήμη δεν ανήκει σ’αυτή την περίοδο, έτσι ώστε θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τον γνωστικισμό σαν μία επιστημονική κίνηση, σοβαρά κριτική απέναντι στο κυρίαρχο παράδειγμα. Έτσι ο γνωστικισμός ορίζεται μέσα στο ιστορικό του πλαίσιο για το ότι ανήκει στην αντικουλτούρα! Το επαναστατικό παράδειγμα το οποίο προτείνει διακρίνεται για μία στάση μιας συγκλονιστικής πρωτοτυπίας απέναντι στον δημιουργό του κόσμου και στην θέση του ανθρώπου στον κόσμο (η ανθρώπινη αρχή). Αλαφιασμένος από το πρόβλημα της ελευθερίας της βουλήσεως, ο γνωστικισμός θέτει αυτό το πρόβλημα στο εσωτερικό ενός διαλόγου “επιστημονικού”: εάν οι ουράνιες δυνάμεις (που αποτελούν το αντικείμενο έρευνας της αστρολογίας) εμποδίζουν την ανθρώπινη ελευθερία αυτό σημαίνει ότι αυτές είναι κακές και υπάρχει ανάγκη να επινοηθούν μέσα για την εκμηδένιση αυτών των αλάθητων αποτελεσμάτων! Τις αστρικές επιρροές. Παρότι δεν ήταν επαγγελματίες αστρολόγοι, οι γνωστικοί χρησιμοποιούν τις γενικές επιστημονικές γνώσεις και τοποθετούνται στο πλαίσιο της κοσμολογίας της εποχής. Όπως και οι ίδιοι οι αστρολόγοι, προσωποποιούν τις αστρικές δυνάμεις, δίνουν περί αυτών περιγραφές τελείως ρεαλιστικές και προσφέρουν λύσεις πρωτότυπες, παρότι  απραγματοποίητες, για την διαφυγή από την Ειμαρμένη η οποία καθορίζεται από τις ουράνιες οντότητες. Η αντιστροφή των σημείων που παράγει ο γνωστικισμός στην κουλτούρα της εποχής παρουσιάζεται με πολλούς τρόπους: θεωρεί γενικώς τον κόσμο κακό, κρίνει τον άνθρωπο ανώτερο από τον δημιουργό του και αντιτίθεται στις επιστημονικές τρέχουσες πρακτικές, όπως η αστρολογία, διεξάγοντας μία άγρια διαμάχη εναντίον κάθε ιδέας προκαθορισμού της ατομικής μοίρας! Στην ιστορία των ιδεών δεν υπάρχει ίσως πιο μαινόμενος υποστηρικτής της ατομικότητος εναντίον του κόσμου. Αυτή η ιδιαίτερη εννοιολόγηση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου καθιστά εντελώς σχετικό τον γνωστικό πεσιμισμό πάνω στον οποίο επέμειναν πολλοί ερευνητές.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.