«Η ευρωπαϊκή ασθένεια ονομάζεται μηδενισμός»

του Marcello Veneziani

Στην εποχή της μετα-αλήθειας και της παγκοσμιοποίησης ο άνθρωπος νιώθει όλο και πιο χαμένος και χωρίς ρίζες. Η μόνη ελπίδα για το μέλλον είναι να ξαναβρούμε την αίσθηση της κοινότητας και τις αξίες του ανήκειν.

(Συνέντευξη σε εφημερίδα της 18ης Απριλίου 2017 αφιερωμένη στους Φιλοσόφους της Ιταλίας)

Ορισμένοι πιστεύουν ότι το βαθύ κακό της Δύσης πρέπει να εντοπιστεί στον μηδενισμό που χαρακτηρίζει την πρόσφατη ιστορία της (και ίσως όχι μόνο). Τι νομίζετε;

Ο μηδενισμός είναι η ασθένεια της Δύσης. Ο θάνατος του Θεού και κάθε ανώτερου προτάγματος, η απουσία σκοπού, η απώλεια του νοήματος και το ανούσιο της ζωής. Όπως σε μια αλυσίδα εφοδιασμού, ο θάνατος του Θεού έγινε τότε ο θάνατος του ανθρώπου ή η αναγωγή του σε υλικό υπό διέλευση, το τέλος της πίστης δεν απελευθέρωσε τη σκέψη αλλά παρέσυρε τη σκέψη μαζί της, το τέλος του μύθου δεν εξύψωσε τον λόγο, αλλά έχει λυγίσει και τους δύο τόσο στον καθαρό όσο και στον απελπισμένο βιταλισμό…

Τι πιστεύετε για τη μαζική κουλτούρα; Είναι πραγματικός πολιτισμός; Έχει κάτι κοινό με τη γνώση και την παραδοσιακά κατανοητή γνώση;

Η λαϊκή κουλτούρα είναι ένας θησαυρός που πρέπει να προστατεύεται και να προβάλλεται. Αυτό που συνήθως αποκαλείται μαζική κουλτούρα είναι απλώς μια μορφή μαζικής κατανάλωσης, δείχνει γούστα και τάσεις, όχι προσανατολισμούς ζωής ή κοσμοθεωρίες. Ένας αληθινός πολιτισμός συνδέει, συνδέει ένα άτομο με μια κοινότητα και το παρόν με το παρελθόν και το μέλλον. Αν περιορίζεται στο να διεγείρει επιθυμίες, να υποκινεί την κατανάλωση και να ζει αγνές εμπειρίες ατομικής και αυτοσχέδιας φύσης, δεν είναι πολιτισμός, και κάτι άλλο. Ας μην δαιμονοποιούμε, παρακαλώ, αλλά υπάρχει διαφορά μεταξύ παράδοσης και διαφήμισης…

Έχετε γράψει ότι «χειρότερο από τον ψεύτικο, υποταγμένο και ψευδόμενο Τύπο είναι μόνο ο ιστός, η αδαής και ανεξέλεγκτη αναρχία του δικτύου, το λαϊκό δικαστήριο» που καταφέρνει «να είναι χειρότερο και από τα ειρηνοδικεία (και δέν είναι εύκολο)». Κατά τη γνώμη σας, θέλετε να μας πειτε τη σχέση μεταξύ δημοκρατίας και αλήθειας, ειδικά σε μια εποχή, αυτή της παγκόσμιας σύνδεσης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, την οποία κάποιος έχει χαρακτηρίσει ως εποχή μετά την αλήθεια και την οποία ο Γάλλος κοινωνιολόγος Gérald Bronner χαρακτήρισε εποχή της «δημοκρατίας των ευκολόπιστων ανθρώπων»;

Στο τελευταίο μου βιβλίο "Υπό το φως του Μύθου" εστιάζω στην αλήθεια και τα υποκατάστατά της. Και υποστηρίζω ότι η μετα-αλήθεια που είναι αχαλίνωτη στον Ιστό είναι ο θρίαμβος της φήμης, της συκοφαντίας, της αλήθειας που ανάγεται στην αντίληψη, στην εντύπωσή μου κ.λπ. Αλλά προσθέτω ότι η μετα-αλήθεια προκύπτει ως απάντηση στα προ-ψεύδη, που συσκευάζονται από εργοστάσια πληροφοριών, τα οποία διαστρεβλώνουν και χειραγωγούν τα γεγονότα και επιβάλλουν τους υποκριτικούς κανόνες της πολιτικής ορθότητας. Έτσι βρισκόμαστε στριμωγμένοι μεταξύ των χονδροειδών πληροφοριών του δικτύου και των ψευδών πληροφοριών του κατεστημένου.

Τι είναι η αλήθεια για σένα (αν υπάρχει) και ποια η σχέση σου μαζί της. Και γιατί οι φιλοσοφικές αλήθειες είναι συχνά αντίθετες με την κοινή λογική και είναι δύσκολα προσβάσιμες από μη ειδικούς;

Η αλήθεια είναι η αντιστοιχία (το ταίριασμα) μεταξύ πραγματικότητας και ευφυΐας (adaequatio rei et intellectus είπε ο Άγιος Θωμάς). Υπάρχουν όμως αλήθειες που μπορεί να φτάσει η νοημοσύνη μας αλλά και άλλες που είναι απρόσιτες, μεγαλύτερες, υπερβατικές, τυλιγμένες στο μυστήριο. Η αλήθεια είναι μεγαλύτερη από εμάς και επομένως κανείς δεν έχει το μονοπώλιο της: είμαστε μέσα στην αλήθεια, αλλά η αλήθεια δεν είναι στα χέρια μας. Μπορούμε να τρέφουμε ένα πάθος για την αλήθεια και μπορούμε να συλλάβουμε κάποιες πτυχές της αλήθειας, γιατί η αλήθεια έχει πολλές πλευρές. Eίναι η «πολυγωνία της αλήθειας» για την οποία μίλησε ο Τζιομπέρτι. Σήμερα η αλήθεια είναι έρμαιο δύο αντίθετων και συνακόλουθων παραλογισμών: του μηδενισμού όσων λένε ότι η αλήθεια δεν υπάρχει αλλά υπάρχουν μόνο απόψεις και του φανατισμού εκείνων που πιστεύουν ότι έχουν το μονοπώλιο της αλήθειας.

Ανάμεσα στις διάφορες ηθικές έννοιες που υπάρχουν στον κόσμο και στην ιστορία, έχουμε ένα καθολικά έγκυρο ορθολογικό κριτήριο για να αποφασίσουμε ποια είναι η καλύτερη;

Κάθε ηθική προέρχεται από μια κουλτούρα, έναν πολιτισμό, μια θρησκευτική παράδοση. Αλλά μπορεί κανείς να προσπαθήσει να φτάσει σε ένα κοινό σημείο εκκίνησης που αντλείται από τις κοινές και έμφυτες συστατικές ανάγκες του ανθρώπου: σεβασμό για την ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια και για τον κόσμο στον οποίο ζούμε, την αποποίηση κάθε βίας, κακοποίησης, απαξίωσης και ούτω καθεξής… Υπάρχει ένα κοινό καθολικό συναίσθημα που μπορεί να είναι η στοιχειώδης προϋπόθεση για την ηθική.

Μπορεί να υποστηριχθεί σε μια λογική, επιχειρηματολογική βάση ότι ένας πολιτισμός είναι ανώτερος από έναν άλλο; Ή ότι μια κουλτούρα είναι ανώτερη από μια άλλη;

Κάθε πολιτισμός έχει κάθε δικαίωμα να πιστεύει εσωτερικά ότι οι δικές του αρχές, οι δικές του μορφές ζωής, ανάπτυξης και πολιτισμού είναι οι πιο δίκαιες και οι πιο κατάλληλες. Αλλά κάθε πολιτισμός θα πρέπει να αποφεύγει να επιβάλλει το όραμά του για τον κόσμο στο εξωτερικό, καθιερώνοντας μια παγκόσμια και απόλυτη πρωτοκαθεδρία του πολιτισμού του. Αυτό σημαίνει να αγαπάς, όχι να οπλίζεις, τις διαφορές και τις ταυτότητες, ξεκινώντας από τη δική σου. Όχι να τις σχετικοποιεί και να τις καταστρέφει εσωτερικά, αλλά να τις εμποδίζει να επικρατήσουν εξωτερικά. Ο διάλογος μεταξύ των θρησκειών θα πρέπει επίσης να βασίζεται σε αυτήν την πεποίθηση.

Δεν πιστεύετε ότι η υφέρπουσα λογοκρισία που χαρακτήρισε τις δεκαετίες κατά τις οποίες η κυρίαρχη κουλτούρα ήταν προνόμιο της αριστεράς εξαρτάται κυρίως από το γεγονός ότι η μαρξιστική σκέψη βασίζεται στον ισχυρισμό τής κατοχής τής απόλυτης αλήθειας και ότι είναι επομένως εκ γενετής μισαλλόδοξη, σε σημείο να θεωρεί την ανοχή υποτίμηση, παρά τις διακηρύξεις ενός προοδευτικού προσανατολισμού που αρέσκεται να γεμίζει το στόμα του με λέξεις όπως «πλουραλισμός», «πολυπολιτισμός», «υποδοχή», «σεβασμός στις μειονότητες»;

Φυσικά, πίστευαν και πιστεύουν οι κληρονόμοι του ότι είναι οι θεματοφύλακες της αλήθειας της ιστορίας, μιας ανώτερης ηθικής, μιας μορφής ηθικού ρατσισμού που γίνεται ανθρωπολογικός. Σε αυτήν την υποτιθέμενη υπεροχή και τήν βεβαιότητα της ενσάρκωσης τής πορείας τής ιστορίας προστίθεται επίσης η θανατηφόρα συσκευή που βρίσκεται στην αρχή του μαρξισμού: η κατάργηση της πραγματικότητας, δηλαδή η πεποίθηση ότι στο όνομα ενός καλύτερου κόσμου και μιας μελλοντικής ανθρωπότητας πρέπει να θυσιαστεί ο παρών κόσμος, η φύση και η ζωντανή ανθρωπότητα με τις ατέλειές της.

Ο Γάλλος φιλόσοφος Alain De Benoist έγραψε ήδη πριν από περίπου είκοσι χρόνια «ότι οι έννοιες «αριστερά» και «δεξιά» είναι, αν όχι εντελώς απαρχαιωμένες-παρωχημένες, σε κάθε περίπτωση πολυσήμαντες. Σε σημείο που αν πει κανείς σήμερα: «Είμαι δεξιός», ή «αριστερός», ακόμα δεν γνωρίζουμε τίποτα για τις συγκεκριμένες απόψεις του». Συμφωνείτε με αυτή τη δήλωση; Τι νόημα έχουν εκφράσεις όπως «δεξιά» και «αριστερά» σήμερα (αν έχουν), όχι μόνο στην Ιταλία;

Οι δύο κατηγορίες τελείωσαν με τον εικοστό αιώνα, ωστόσο έχουν υπολειπόμενη σημασία αν απελευθερωθούν από τα ενδεχόμενα και γίνουν η μία, κουλτούρα συνέχειας, παράδοσης, αίσθησης ορίων και οριζόντων και η άλλη κουλτούρα χειραφέτησης και μετάλλαξης-καταπάτησης της οριακής γραμμής. Σήμερα η δεξιά διαχωρίζεται από τον οικονομικό φιλελευθερισμό στον οποίο περιήλθε στα τέλη του εικοστού αιώνα και αντιπροσωπεύει την πρωτοκαθεδρία της λαϊκής και εθνικής, πολιτικής και κοινωνικής κυριαρχίας έναντι της παγκόσμιας αγοράς. Και η αριστερά χάνει τα λαϊκά χαρακτηριστικά μιας δύναμης που επικεντρώνεται στην υπεράσπιση της εργασίας και των λαών για να αναλάβει το ρόλο μιας δύναμης που προωθεί κάθε μορφή καταπάτησης: των συνόρων, των λαών, των φύλων.

Είναι μια αρκετά κοινή άποψη ότι στον καθένα μας υπάρχει μια αριστερή και μια δεξιά συνιστώσα, προφανώς σε μεταβλητά ποσοστά ανάλογα με το άτομο. Τι είναι αριστερά και τι δεξιά σε εσάς;

Φυσικά, δεξιά και αριστερά δεν είναι γενετικά ελαττώματα, όπως θα ήθελε να πιστεύουμε μια «αριστερή» πλευρά με κάθε έννοια της νευροβιολογίας. Η ανησυχία, η αγάπη για την ελευθερία, η δυσανεξία στη ρουτίνα, η αριστερόχειρη πλευρά είναι μέρος του εαυτού μου: προέρχονται από μια εκ γενετής «αριστερή» συνιστώσα, από το ζώδιό μου ή από τι άλλο; Δεν μπορώ να πω.

Δεν πιστεύετε ότι η «ανοικτή κοινωνία», ακριβώς λόγω της κλήσεώς της να καλωσορίζει όλες τις ιδέες και τα ιδανικά σε ελεύθερο ανταγωνισμό μεταξύ τους, περιέχει τον σπόρο της ίδιας της καταστροφής, αφού ορισμένες ιδεολογίες (βλ. Μαρξισμός) γεννήθηκαν για να επιβεβαιωθούν-επιβληθούν αποκλειστικά  εις βάρος όλων των άλλων;

Προτιμώ να μιλάω για μια ανοιχτή κοινότητα, με την έννοια ότι είναι πρώτα απαραίτητο να αναγνωριστεί και να εδραιωθεί μια εσωτερική κοινωνική συνοχή και μετά να γίνει διάλογος γιά τά σύνορα με άλλους κόσμους και άλλες κοινότητες. Διαφορετικά, η ανοιχτή κοινωνία είναι καθαρό χάος, απόλυτη εναλλαξιμότητα τόπων και μετά των λαών, το τέλος κάθε δεσμού-κρίκου και κάθε ιδιαιτερότητας. Από την άλλη, ο ίδιος υποστηρικτής της ανοιχτής κοινωνίας, ο Πόπερ, πίστευε ότι η κοινωνία ήταν πλατωνικό κατάλοιπο, δεν υπάρχει, υπάρχουν μόνο άτομα... Εξ ου και η επιθυμία για φυλές, δηλαδή κλειστές και εχθρικές κοινωνίες, φυλές, αυτοαναφερόμενες σέχτες.

Σε τι συνίσταται η συντηρητική επανάσταση που πρεσβεύετε;

Εν ολίγοις, είναι ένα όραμα του κόσμου που βασίζεται στην ανάγκη αλλαγής δομών και διατήρησης αρχών, δηλαδή παραγωγής και διακυβέρνησης αλλαγών, μεταρρυθμίσεων, ριζικών ανακαλύψεων, πειραμάτων και μορφών ανάπτυξης και ταυτόχρονα στην εξασφάλιση, ως αντιστάθμισμα, της σταθερής συνέχειας, των παθών της ταυτότητας, της αγάπης για την παράδοση και την πραγματικότητα, του amor fati.

Τι είναι η εξουσία και πώς σχετίζεται με το άτομο;

Η εξουσία είναι ο τόπος όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις λαμβάνοντας υπόψη τρεις βασικούς παράγοντες: την εμπειρία, την ικανότητα και την πλειοψηφία, ή μάλλον τι διδάσκει η παράδοση, τι λένε οι ειδικοί και τι θέλει η πλειοψηφία ενός λαού. Η εξουσία είναι απαραίτητη, είναι πυραμιδική, χρειάζεται αρχηγό, αριστοκρατία, ιεραρχία. Δεν υπάρχει αυτοδιοίκηση των μαζών, η δημοκρατία είναι κυριολεκτικά ένα αστείο, μια παρωδία... οι κακές κυβερνήσεις είναι οι κυβερνήσεις λίγων προς το συμφέρον των λίγων, οι καλές κυβερνήσεις είναι οι κυβερνήσεις λίγων προς το συμφέρον των πολλών.. .

Ποιος είναι ο ρόλος της φιλοσοφίας σήμερα;

Περιθωριακός, αυτοκαταστροφικός, πανηγυρίζει το τέλος της. Και Και όμως παραμένει κεντρική γιατί η ανθρωπότητα χρειάζεται οράματα για τον κόσμο και τη ζωή, και μετά για να ανατρέψουμε τον Μαρξ, έχουμε αλλάξει τον κόσμο μέχρι τώρα, τώρα είναι θέμα να τον κατανοήσουμε. Και η φιλοσοφία εξυπηρετεί, πρέπει να εξυπηρετεί, γι' αυτό.

Παγκοσμιοποίηση, Ανατολή και Δύση, Χριστιανισμός και Ισλάμ, λαϊκισμός, φανατισμός, τρομοκρατία: πώς βλέπετε το μέλλον της Δύσης στην προοπτική που ανοίγουν αυτές οι λέξεις;

Δεν πιστεύω πια ότι πρέπει να μιλάμε ξεκινώντας από τη Δύση: σήμερα οι παράμετροι είναι είτε μεγαλύτερες είτε στενότερες, λέγονται κοινότητα, πατρίδα, πολιτισμός – ευρωπαϊκός και μεσογειακός στην περίπτωσή μας – ο βορράς και ο νότος του κόσμου και πολλά άλλα. Μπορεί να κατάγομαι από την ιταλική Άπω Ανατολή, την Απουλία, αλλά δεν νομίζω ότι η Δύση είναι η πατρίδα μου, αλλά με τη σειρά: η πατρίδα μου (η γενέτειρά μου), η Απουλία, η Ρώμη, η Ιταλία, η Μεσόγειος, η Ευρώπη… Ξεκινώντας από την τριπλή ρίζα της, ελληνική, ρωμαϊκή και χριστιανική.

Τζιανλούκα Μπαρμπέρα

"La malattia europea si chiama nichilismo" (www-marcelloveneziani-com.translate.goog)