ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΡΟΥ
« ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΣ »,
ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ.
ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΡΟΥ « ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΣ ».
Η λέξη « αντίχριστος » στην ορθόδοξη παράδοση έχει τρεις έννοιες149. Δηλώνει :
1.Τον Αντίχριστο των εσχάτων, δηλαδή εκείνο το ανθρώπινο πρόσωπο, που θα εμφανιστεί στο τέλος των καιρών, λίγο πριν τη Δευτέρα παρουσία του Κυρίου, για να αυτοανακηρυχθεί Μεσσίας. Στο πρόσωπο αυτό έχουν αναφερθεί οι προφήτες της Π.Δ., ο ίδιος ο Χριστός, οι Απόστολοι και οι Πατέρες της Εκκλησίας. Για τη διάκρισή του απ’ τους άλλους αντιχρίστους στο γραπτό λόγο έχει επικρατήσει, όταν γίνεται αναφορά στον Αντίχριστο των εσχάτων, το αρχικό γράμμα της λέξης να είναι κεφαλαίο150.
2. Τους ποικίλους αντιχρίστους της κάθε εποχής, δηλαδή διάφορους ανθρώπους που στο πέρασμα των αιώνων διακρίνονται για την αντίθεση και αντιπαλότητά τους προς την Εκκλησία.
3. Τον ίδιο το Σατανά.
α) Ετυμολογία, σύνθεση, έννοια και παράγωγα τής λέξης « αντίχριστος ».
Η λέξη « αντίχριστος » είναι σύνθετη και αποτελείται από την πρόθεση « αντί » και τη λέξη « Χριστός ». Η πρόθεση « αντί » ως πρώτο συνθετικό μπορεί να δηλώνει την έννοια της αντίθεσης, της αναπλήρωσης ή αντικατάστασης, της ομοιότητας, της ισότητας και διάφορα άλλα. Στην προκειμένη περίπτωση δηλώνει κατά κύριο λόγο την έννοια της εναντίωσης. Κατά τον Ιερό Δαμασκηνό ο Αντίχριστος ονομάζεται έτσι διότι θα έρθει εναντίον του Χριστού και των Χριστιανών151. Το κύριο χαρακτηριστικό του θα είναι η αντίθεσή του και το μίσος του προς τον Χριστό152.
Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία τονίζεται το ίδιο σημείο. Υπάρχει άρρηκτη σύνδεση μεταξύ ονόματος και πράγματος. Η λέξη περιγράφει την πραγματικότητα, το όνομα δηλώνει το ποιόν. Όπως, πολύ χαρακτηριστικά, τονίζει ο Ανώνυμος Χριστιανός Συγγραφέας του έργου « Διάλογος προς Ιουδαίον », ο Μεσσίας των Ιουδαίων « ἀντίχριστός ἐστι καί ὀνομάζεται »153. Κατά δεύτερο λόγο, και, ειδικά, για τον Αντίχριστο των εσχάτων η πρόθεση « αντί » στη λέξη Αντίχριστος μπορεί να δηλώνει και την έννοια της αντικατάστασης. Σύμφωνα με τον Ολυμπιόδωρο, ο Αντίχριστος θα έλθει αντί του Χριστού, προκειμένου να τον αντικαταστήσει154.
Αυτή η θέση συναντάται και στην σύγχρονη ορθόδοξη βιβλιογραφία. Καλό είναι, βέβαια, να σημειωθεί πως η έννοια της αντίθεσης είναι ευρύτερη και κυριαρχεί της έννοιας της αντικατάστασης. Θα μπορούσαμε να πούμε πως κατά κάποιο τρόπο την εμπεριέχει, αφού η εναντίωση του αντιχρίστου Σατανά στο Χριστό προκαλεί την επιθυμία του να τον αντικαταστήσει155. Οι δύο έννοιες συνυπάρχουν συμπληρώνοντας η μια την άλλη156.
Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί πως απ’ τη λέξη « αντίχριστος » προήλθε και το ρήμα « ἀντιχριστέω-ῶ »157, το επίθετο « αντιχριστικός »158 καθώς και η λέξη « ἀντιχριστοφορίτης »159.
β) Η χρήση του όρου « αντίχριστος » απ’ τον Ιωάννη τον Θεολόγο.
Η πατρότητα του όρου « αντίχριστος » ανήκει στον Ευαγγελιστή Ιωάννη τον Θεολόγο. Αυτός είναι ο πατέρας και γεννήτωρ του όρου, αυτός που πρώτος χρησιμοποίησε τη λέξη αυτή στις καθολικές επιστολες του160, εισάγοντάς την έτσι στην ελληνική γραμματεία161. Αξιοσημείωτο είναι ότι χρησιμοποιεί τον όρο και με τις τρεις σημασίες που προαναφέραμε.
Χαρακτηριστικότερο είναι το χωρίο 2,18 της πρώτης καθολικής επιστολής του. « Παιδία, ἐσχάτη ὥρα ἐστι και καθώς ἠκούσατε ὅτι ἀντίχριστος ἔρχεται, και νῦν ἀντίχριστοι πολλοί γεγόνασι, ὅθεν γινώσκομεν ὅτι εσχάτη ὥρα ἐστίν ». Με το χωρίο αυτό ο Ιωάννης επιτυγχάνει δύο πράγματα.
Πρώτον, καθορίζει τον όρο « Αντίχριστος » ως τεχνικό όρο – terminus technicus – με τον οποίο δηλώνεται ο Αντίχριστος των εσχάτων. Τόσο στην Παλαιά όσο και στην Καινή Διαθήκη υπάρχουν, βέβαια, αναφορές σε αυτό το πρόσωπο, πουθενά, όμως, δεν συναντάται η λέξη « Αντίχριστος ». Πρώτος λοιπόν ο Ιωάννης χρησιμοποιεί τον όρο « Αντίχριστος », για να δηλώσει αυτό το εσχατολογικό πρόσωπο. Αυτός θα είναι και ο όρος που, τελικά, θα επικρατήσει. Απ’ τον ευαγγελιστή Ιωάννη και εξής ο όρος αυτός καθιερώνεται και το πρόσωπο αυτό ονομάζεται έτσι: Ο Αντίχριστος. Παράλληλα, χρησιμοποιούνται και άλλες λέξεις ή περιφράσεις, όπως « άνομος », « υιός της ανομίας », « άνθρωπος της αμαρτίας », « θηρίον ». Αλλά αυτός ο όρος - « Αντίχριστος » - συναντάται συνηθέστερα από οποιονδήποτε άλλο.
Στο ίδιο χωρίο ο Ευαγγελιστής Ιωάννης μας δίνει και τη δεύτερη έννοια της λέξης « αντίχριστος » κάνοντας σαφή διάκριση μεταξύ του Αντιχρίστου των εσχάτων και των ποικίλων αντιχρίστων της κάθε εποχής. « Και νῦν ἀντίχριστοι πολλοί γεγόνασι ». Σε αντίθεση με τον Αντίχριστο που είναι ένας και η δράση του τοποθετείται στο μέλλον και, πιο συγκεκριμένα, στο τέλος των καιρών, οι αντίχριστοι είναι πολλοί και η δράση τους τοποθετείται απ’ τον Ιωάννη στο παρόν, στο « τώρα », στην εποχή του. Όπως θα δούμε και στη συνέχεια, η δράση των διαφόρων αντιχρίστων της κάθε εποχής τοποθετείται απ’ τους Πατέρες της Εκκλησίας στο εκάστοτε παρόν, το παρόν της κάθε εποχής.
Ποιοι είναι όμως αυτοί οι αντίχριστοι την εποχή του Ιωάννη και κατ’επέκταση σε κάθε εποχή; Η απάντηση βρίσκεται στο 2,22 της Α΄ Ιω. και στο 1.7 της Β΄ Ιω. Σ’ αυτά τα χωρία ως αντίχριστοι ορίζονται όσοι αρνούνταν την πραγματική ενσάρκωση του Λόγου του Θεού162. Ο Ιωάννης, δηλαδή, αναφέρει ως αντιχρίστους τους αιρετικούς της εποχής του. Από τότε έχει επικρατήσει να ονομάζονται αντίχριστοι όσοι αρνούνται τα θεμελιώδη δόγματα της Χριστιανικής πίστεως.
Ωστόσο, η λέξη « αντίχριστος » χρησιμοποιείται για να εκφράσει και μια τρίτη έννοια. Την έννοια του Σατανά. Είναι, βέβαια, γεγονός πως ο Ιωάννης ουδέποτε χρησιμοποίησε αυτήν καθ’ εαυτήν την λέξη « αντίχριστος » για να δηλώσει το Σατανά. Χρησιμοποίησε όμως αντ’ αυτής μια περίφραση που περιέχει τη λέξη. Την περίφραση « τό πνεύμα τοῦ ἀντιχρίστου ». « Καί πᾶν πνεύμα, ὁ μή ὁμολογεῖ τόν Χριστόν ἐν σαρκί ἐληλυθότα…τοῦτο ἐστί τό τοῦ ἀντιχρίστου, ὃ ἀκηκόατε ὃτι ἔρχεται, καί νῦν ἐν τῶ κόσμω ἐστίν ἤδη ». Το « πνεύμα τοῦ ἀντιχρίστου » είναι ένα και η δράση του τοποθετείται απ’ τον Ιωάννη στο παρόν αλλά και στο μέλλον της εποχής του. Στην εποχή του αλλά και στα έσχατα. Θα έρθει και είναι ήδη παρόν. Ενεργεί όχι μόνο στο παρόν ή μόνο στα έσχατα, αλλά πάντοτε. Ενεργεί διαχρονικά.
Αυτό το ίδιο που ενεργούσε την εποχή του Ιωάννη, ενεργεί στο εκάστοτε παρόν της Εκκλησίας και θα ενεργήσει στα έσχατα. Στην πραγματικότητα, αυτό το « πνεύμα του αντιχρίστου » δεν είναι άλλο απ’ τον Σατανά, την πνευματική αυτή ύπαρξη που αντιστρατεύεται τον Χριστό στο διάβα της ιστορίας μέσω των ποικίλων αντιχρίστων, και που θα δώσει την ύστατη μάχη εναντίον του στο τέλος των καιρών, ενεργώντας μέσα απ’ τον Αντίχριστο των εσχάτων.
γ) Η χρήση τού όρου « Αντίχριστος » στην Πατερική Γραμματεία.
Στην πατερική γραμματεία συνεχίζεται η γραμμή που χάραξε ο Ιωάννης της τριπλής έννοιας του όρου. Με τον όρο δηλώνεται:
i) Ο Αντίχριστος τών εσχάτων.
Στην Πατερική γραμματεία ο όρος « Αντίχριστος », δηλώνει, συνήθως, τον Αντίχριστο των εσχάτων. Ο Αντίχριστος των εσχάτων διακρίνεται από τους ποικίλους αντιχρίστους τής Ιστορίας. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός σημειώνει χαρακτηριστικά: « Πᾶς μέν οὖν ὁ μή ὁμολογῶν τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ ἐν σαρκί ἐληλυθέναι… ἀντίχριστός εστιν. Ὅμως ἰδιοτρόπως καί ἐξαιρέτως Ἀντίχριστος λέγεται ὁ ἐπί τῇ συντελεία τοῦ αἰώνος ἐρχόμενος »163. Στην ἐλευσή του αναφέρονται η Διδαχή των 12 Αποστόλων, οι Άγιοι Ιουστίνος, Ειρηναίος Λυώνος, Ιππόλυτος, Μέγας Αθανάσιος, Μέγας Βασίλειος, Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός, και πλείστοι άλλοι, όπως θα δούμε αναλυτικότερα, στη συνέχεια.
ii) Οι αντίχριστοι κάθε εποχής.
Ο χαρακτηρισμός απ’ τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο των αιρετικών της εποχής του ως αντιχρίστων δεν θα μείνει χωρίς συνέχεια. Μετά τον ευαγγελιστή Ιωάννη ο όρος « αντίχριστος » χρησιμοποιείται απ’ την Εκκλησία και για άλλες κατηγορίες αιρετικών. Ο Άγιος Πολύκαρπος Σμύρνης χαρακτηρίζει ως αντίχριστο όποιον δεν ομολογεί ότι ο Χριστός ήρθε ενδεδυμένος την ανθρώπινη φύση164. Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης ονομάζει αντίχριστο τον Ευνόμιο, αφού αυτός αγωνίζεται να αποδείξει τους δικούς του λόγους εγκυρότερους από τους λόγους του Χριστού καί θέλει να αλλάξει την πίστη, μεταλλάσσοντάς την προς την δική του απάτη. Και χαρακτηρίζει την διδασκαλία του μελέτη, προετοιμασία καί προοίμιο της παρουσίας του αντιχρίστου165. Ο Άγιος Εφραίμ ο Σύρος χαρακτηρίζει όλους τους αιρετικούς αντιχρίστους166.
Ο Άγιος Επιφάνιος Σαλαμίνος ονομάζει αντιχρίστους τους Μοντανιστές και τους Αλόγους167. Ο Άγιος Αναστάσιος ο Σιναΐτης αποκαλεί αντίχριστο τον αιρετικό Σεβήρο168. Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης χαρακτηρίζει αντιχρίστους τους « Μοιχειανούς », δηλαδή αυτούς που δεν καταδίκασαν τον παράνομο γάμο του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου169. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης χαρακτηρίζει ως αντιχρίστους όλους τους αιρετικούς170. Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός χαρακτηρίζει αντιχρίστους τους Τούρκους και τον Πάπα171.
Ο ιερός Αυγουστίνος δίνει μια ευρύτερη έννοια στη λέξη « αντίχριστος » συμπεριλαμβάνοντας στην κατηγορία των αντιχρίστων και όλους όσους βρίσκονται στην Εκκλησία αλλά δεν ζουν χριστιανικά. Αναλύοντας το Ιω. 2,19 (172) γράφει πως υπάρχουν πολλοί μες στην Εκκλησία που δεν την έχουν εγκαταλείψει αλλά είναι αντίχριστοι. Πρόκειται γι’ αυτούς που, ενώ με τους λόγους τους ομολογούν τον Χριστό, με τις πράξεις τους τον αρνούνται. Επικαλείται και κάποια σχετικά βιβλικά χωρία, όπως το Τιτ. 1,16 (173) και Μθ.12,34 (174). Απατεώνες, μοιχοί, εκμεταλευτές, άνθρωποι που ασχολούνται με τη μαγεία ή μετέρχονται άλλα είδη κακίας, όλοι αυτοί είναι αντίχριστοι, ακόμη και αν παραμένουν μες στην Εκκλησία. Όποιος μετέρχεται κάτι αντίθετο προς την διδασκαλία του Χριστού, είναι αντίχριστος. Αρνείται όχι με τη γλώσσα αλλά με τη ζωή του· όχι με λόγια αλλά με πράξεις. Και κάθε Χριστιανός θα πρέπει να εξετάζει τη συνείδησή του, μήπως και αυτός είναι αντίχριστος175.
Σύνδεση της λέξης « αντίχριστος » με το στοιχείο της ανηθικότητας συναντάμε και στους Αγίους Αθανάσιο και Αναστάσιο τον Σιναΐτη176. Γενικά, πάντως, στην Ορθόδοξη παράδοση, τους πρώτους τουλάχιστον αιώνες, ως « αντίχριστοι » αναφέρονται, κυρίως, οι αιρετικοί· σπάνια, οι ανήθικοι.
Ο Άγιος Ιερώνυμος δίνει και ένα τρόπο αναγνώρισης των αντιχρίστων αιρετικών. « Αν ποτέ ακούσεις για κάποιους που ονομάζονται Χριστιανοί, να παίρνουν το όνομά τους όχι από τον Κύριο Ιησού Χριστό, αλλά από κάποιον άλλο, όπως π.χ. κάνουν οι Μαρκιωνίτες και οι Ουαλεντινιανοί, μπορείς να είσαι σίγουρος πως αυτοί δεν είναι Εκκλησία του Χριστού αλλά συναγωγή του αντιχρίστου »177 γράφει χαρακτηριστικά.
Και στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία οι αιρετικοί ονομάζονται αντίχριστοι. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς ονομάζει αντιχρίστους τους εγκρατίτες Μαρκιωνιστές178. Στα αμφιβαλλόμενα έργα του Αγίου Ιγνατίου Αντιοχείας χαρακτηρίζονται αντίχριστοι όσοι αρνούνται την ενανθρώπηση του Κυρίου ή απαξιώνουν την Σταυρική του θυσία. « Ὁ τέ τήν ἐνανθρώπησιν παραιτούμενος και τόν σταυρόν ἐπαισχυνόμενος, δι’ ὅν δέδεμαι, οὗτος ἐστιν ἀντίχριστος »179, σημειώνεται χαρακτηριστικά. Αλλά και όποιος « φαυλίζει » τον Μωσαϊκό νόμο ή τους προφήτες, επίσης, χαρακτηρίζεται « αντίχριστος » 180.
iii ) Ο αντίχριστος διάβολος.
Ο όρος « αντίχριστος », συχνά, χρησιμοποιείται και για να δηλώσει τον Σατανά, τον διάβολο. Συνήθως, χρησιμοποιείται σε αντίθεση με τον Χριστό. Π.χ. ο Μέγας Βασίλειος σημειώνει : « Γίνου μιμητής Χριστοῦ και μή ἀντιχρίστου. Θεοῦ καί μή ἀντιθέου. Δεσπότου καί μή δραπέτου »181. Το σχήμα Χριστός – αντίχριστος το συναντάμε αρκετά συχνά στην Πατερική Γραμματεία, συνήθως σε περικοπές που αναφέρονται στην πνευματική ζωή.
Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας χαρακτηρίζει ως έχοντας το πνεύμα του Αντιχρίστου όσους λέγουν πως ο Χριστός δεν είναι αληθινός Θεός και διαιρούν και σμικρύνουν την δόξα του182.
Οι Άγιοι Θεοδόσιος και Σάββας σε επιστολή τους προς τον Φλάβιο Αναστάσιο χαρακτηρίζουν την διδασκαλία του Σευήρου διδασκαλία του αντιχρίστου 183. Ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης ονομάζει μερίδα του αντιχρίστου πολλούς παλαιούς αιρετικούς και τους σύγχρονούς του Βογόμιλους184. Και ο Άγιος Φώτιος σ’ ένα πολύ χαρακτηριστικό χωρίο, ονομάζει αντίχριστο τον διάβολο αλλά και τον αντίχριστο των εσχάτων επισημαίνοντας την μεταξύ τους σχέση. Μάλιστα, για τον διάβολο λέγει πως είναι αντίχριστος ενώ για τον Αντίχριστο των εσχάτων πως θα « χρηματίσει » Αντίχριστος 185· σα να είναι ο διάβολος ο κύριος αντίχριστος που δίνει την ιδιότητα του αντιχρίστου στον Αντίχριστο των εσχάτων.
Στη Λαυσαϊκή ιστορία περιγράφεται πώς ένας μοναχός εξαπατήθηκε και αντί του Χριστού προσκύνησε τον διάβολο. « Ὁ δε ἐξελθών εἶδε παράταξιν λαμπαδηφόρων καί ὡς ἀπό σταδίου τον αντίχριστον, καί πεσών προσεκύνησεν »186. Το κείμενο αναφέρεται, ξεκάθαρα, στο πνεύμα αντίχριστο, τον διάβολο187.
δ ) Η χρήση της λέξης « αντίχριστος » στην σύγχρονη βιβλιογραφία.
Στη σύγχρονη βιβλιογραφία η λέξη « αντίχριστος » χρησιμοποιείται και με τις τρεις έννοιες που προαναφέραμε188.
Έτσι, αντίχριστοι ονομάζονται οι παλαιοί αιρετικοί αλλά και σύγχρονες αιρέσεις και αντιχριστιανικές ομάδες που εμφανίστηκαν πρόσφατα. Ο π. Seraphim Rose ονομάζει μικρούς αντιχρίστους τον Πεντηκοστιανισμό, τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, το Μορμονισμό, τους Ευαγγελικούς και άλλους αιρετικούς189. Ο π. Χαράλαμπος Βασιλόπουλος αναφέρει τους Παπικούς, τους Προτεστάντες, τους Χιλιαστές190, τους Σιωνιστές, τους Μασώνους, τους Ροταριανούς και άλλους191.
Αξίζει, τέλος, να σημειώσουμε πως απ’ τον 18ο αιώνα και μετά παρατηρείται στη Δύση το περίεργο και θλιβερό φαινόμενο άνθρωποι να αυτοπροσδιορίζονται ως « αντίχριστοι ». Ο Φρειδερίκος Νίτσε ονόμασε το ιδεολογικό του μανιφέστο « Ο αντίχριστος » δείχνοντας τον εαυτό του ως τέτοιο. Ο αποκρυφιστής Άλιστερ Κρόουλυ ονόμαζε τον εαυτό του « το θηρίο ». Σήμερα, αυτό παρατηρείται ιδιαίτερα σε κύκλους της σύγχρονης μουσικής που σχετίζονται με τον Σατανισμό.
Κάτι άλλο που δεν είναι άσκοπο να αναφέρουμε είναι πως στην εποχή μας διατυπώνεται μια αμφισβήτηση για την έλευση του Αντιχρίστου των εσχάτων192. Αυτή η αμφισβήτηση είναι, όπως και άλλα Θεολογικά « δεινά » και « περίεργα », σαν την αναζήτηση του Ιστορικού Ιησού193 λ.χ., εισαγόμενη και αποτέλεσμα μιας έμμεσης αμφισβήτησης της Θεοπνευστίας των Ιερών συγγραφέων της Καινής Διαθήκης και των Πατέρων της Εκκλησίας. Όπως και να ΄χει, αυτή η αμφισβήτηση είναι αστήρικτη, έρχεται σε αντίθεση με την Ιερά Παράδοση και, απλά, εκθέτει τους υποστηρικτές της194.
Αυτό, όμως, που πρέπει, οπωσδήποτε, να σημειωθεί, είναι πως η Πατερική Θεολογία έχει περάσει και στην καθημερινή γλώσσα των Ελλήνων αλλά και, γενικότερα, των Χριστιανικών λαών.
Για να δεί κάποιος ποιά είναι η έννοια της λέξης « αντίχριστος » στην Νεοελληνική γλώσσα και πώς χρησιμοποιείται στη σύγχρονη καθημερινή ζωή δεν έχει παρά να ανατρέξει σε κάποιο σχετικό λεξικό και να εξετάσει τα λήμμα « αντίχριστος ». Αυτό ακριβώς κάναμε και εμείς. Το πρώτο πράγμα που διαπιστώσαμε είναι πως και οι τρείς έννοιες της λέξης, στις οποίες ήδη αναφερθήκαμε, υπάρχουν στα πιο ενημερωμένα λεξικά195.
Εκτός αυτού, όμως, είδαμε πως η έννοια της λέξης με την πάροδο του χρόνου έχει κατά κάποιο τρόπο επεκταθεί και έχει συμπεριλάβει και άλλες κατηγορίες ανθρώπων προσλαμβάνοντας γενικότερο χαρακτήρα. Έτσι, χρησιμοποιείται στην καθημερινή ζωή για να δηλώσει γενικά :
1) Αυτόν που είναι εξαιρετικά ασεβής, άπιστος και βλάσφημος ώστε η όλη διαγωγή του να προσβάλλει τον Χριστό ή τον Χριστιανισμό ( αναφορά στο επίπεδο της πίστης, της θεωρίας ).
2) Αυτόν που παρουσιάζει σκληρή και απάνθρωπη συμπεριφορά προς τους υπολοίπους ( αναφορά στο επίπεδο του βίου, της πράξης )196.
Έτσι, στην καθημερινή ζωή, συχνά, χρησιμοποιείται ο όρος απ’ τον οποιονδήποτε για τον οποιονδήποτε.
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί πως υπάρχουν διάφορες χαρακτηριστικές εκφράσεις που περιέχουν την λέξη « αντίχριστος » και χρησιμοποιούνται σε διάφορες περιστάσεις του καθημερινού βίου197. Τέλος, στη σημερινή εποχή χρησιμοποιούνται και κάποια παράγωγα της λέξης « αντίχριστος », οι όροι « αντιχριστισμός »198 και « αντιχριστιανισμός »199 για να δηλώσουν την όλη δραστηριότητα και κίνηση των ποικίλων αντιχρίστων κατά του Χριστιανισμού.
2) Η προετοιμασία τής οδού τού Αντιχρίστου από τους αντιχρίστους
Στην πατερική γραμματεία τα ίδια πρόσωπα που ονομάζονται αντιχρίστοι χαρακτηρίζονται και πρόδρομοι ή τύποι του Αντιχρίστου. Και συνιστά κεφαλαιώδη θέση της πατερικής διδασκαλίας η άποψη πως οι αντίχριστοι πρετοιμάζουν με τις αιρέσεις την έλευση του Αντιχρίστου· ή μάλλον ο αντίχριστος διάβολος προετοιμάζει με τους μικρούς αντιχρίστους την έλευση του Αντιχρίστου των εσχάτων.
Κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό οι αιρέσεις βαδίζουν πριν τον Αντίχριστο ανοίγοντάς του τον δρόμο. Αποτελούν το « μυστήριον της ανομίας » που δρα μέσα στην ιστορία προετοιμάζοντας την απόλυτη αποκάλυψή της στο πρόσωπο του Αντιχρίστου200.
Όλες οι αιρέσεις ανοίγουν τον δρόμο του Αντιχρίστου. Καμία, όμως, από αυτές δεν φτάνει την δυσσέβεια του θηρίου. Άλλες την πλησιάζουν περισσότερο και άλλες λιγότερο. Ο Άγιος Αλέξανδρος Αλεξανδρείας σε επιστολή του που συνυπογράφουν και πολλοί πρεσβύτεροι της Αλεξάνδρειας ονομάζει « αποστασία » και « πρόδρομο του Αντιχρίστου » την Αρειανική διδασκαλία. Και θεωρεί πως οι Αρειανοί πλησίασαν την δυσσέβεια του Αντιχρίστου περισσότερο από άλλες αιρέσεις201. Αλλά και ο Μέγας Αντώνιος χαρακτήριζε τον Αρειανισμό ως « εσχάτη αίρεση » καί πρόδρομο του Αντιχρίστου202.
Ο Άγιος Ιλάριος Πουατιέ βλέπει πίσω από την Αρειανική αίρεση ένα σχέδιο που καθοδηγείται από τον ίδιο το Σατανά και που έχει ως τελική επιδίωξη την έλευση του Αντιχρίστου. Κατά τον Άγιο Ιλάριο η άρνηση της Θεότητας του Υιού απ’ τους Αρειανούς δεν μπορεί να αποδοθεί μόνο σε άγνοια. Υπάρχουν τόσα χωρία που την αποδεικνύουν ώστε πρέπει να αναζητηθεί άλλο κίνητρο. Αυτό είναι το μίσος. Το μίσος που υποβάλλεται στους αιρετικούς απ’ το Σατανά, που το εκφράζει μέσα απ’ τους προφήτες και προδρόμους της έλευσής του. Θα το αρθρώσει ο ίδιος όταν έλθει σαν Αντίχριστος203. Για τον Άγιο Ιλάριο όποιος θεωρεί τον Χριστό κτίσμα, στην ουσία θεωρεί τον Χριστό ως Αντίχριστο καί δέχεται τον Αντίχριστο ως Χριστό204.
Γενικά, όλοι οι αιρετικοί, όπως χαρακτηρίζονται αντίχριστοι, χαρακτηρίζονται και πρόδρομοι του Αντιχρίστου. Οι Άγιοι Ειρηναίος Λυώνος και Επιφάνιος Σαλανίνος ονομάζουν πρόδρομο του Αντιχρίστου τον αιρετικό Μάρκο205. Κατά τον Μέγα Αθανάσιο κάθε αιρετικός είναι πρόδρομος του Αντιχρίστου206. Ο Άγιος Υπάτιος ονόμαζε την αίρεση του Νεστορίου « προετοιμασία του Αντιχρίστου »207. Ο Άγιος Κύριλλος Σκυθοπολίτης χαρακτηρίζει ως πρόδρομο του Αντιχρίστου κάποιο μοναχό Θεοδόσιο που παραπλάνησε την Αυγούστα Ευδοκία συκοφαντώντας την Σύνοδο της Χαλκηδόνος και με τεχνάσματα άρπαξε τον πατριαρχικό θρόνο των Ιεροσολύμων και δημιούργησε πολλά προβλήματα στην Εκκλησία208. Ο Μάρτυς Μιχαήλ χαρακτηρίζει πρόδρομο του Αντιχρίστου τον Μωάμεθ209. Και ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός χαρακτηρίζει ως πρόδρομο του Αντιχρίστου την θρησκεία του Ισλαμισμού210. Γενικότερα, οι μικροί αντίχριστοι ονομάζονται και αυτοί πρόδρομοι του Αντιχρίστου.
Ο Άγιος Νικηφόρος Κωνσταντινουπόλεως χαρακτηρίζει « πρόδρομο του Αντιχρίστου » τον εικονομάχο Αντώνιο προσθέτοντας και άλλες φράσεις που δηλώνουν την ομοιότητα και σχέση του με τον Αντίχριστο των εσχάτων. Για τον Άγιο Νικηφόρο ο Αντώνιος είναι « το βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως, ἡ πρώτη ἀποστασία, ὁ πρόδρομος τοῦ Ἀντιχρίστου, ὁ ἄνθρωπος τῆς ἀνομίας, ὁ υἱός τῆς ἀπωλείας ὁ ἀποκαλυφθείς ἐν τῷ ἐνεστῶτι καιρῷ »211. Ο χαρακτηρισμός γίνεται κατά την διάρκεια ομιλίας του Νικηφόρου στο ορθόδοξο πλήρωμα της Βασιλεύουσας στον Ιερό Ναό της Αγίας Σοφίας, όπου ο εικονομάχος Αντώνιος αναθεματίζεται. Αυτή η φράση δείχνει πώς αντιλαμβανόταν ο Άγιος Νικηφόρος Κωνσταντινουπόλεως τους προδρόμους του Αντιχρίστου. Αλλά και κατά τον Άγιο Θεόδωρο τον Στουδίτοι οι πρόδρομοι του Αντιχρίστου είναι και αντίχριστοι πριν τον Αντίχριστο212.
Προετοιμασία τής οδού του Αντιχρίστου ονομάζεται και ο διωγμός τής Ορθόδοξης Εκκλησίας απ’ την πολιτική εξουσία.
Ο Μέγας Αθανάσιος χαρακτηρίζει τον διωγμό των Ορθοδόξων από την Αρειανή πολιτική εξουσία ως προοίμιο της έλευσης του Αντιχρίστου και λέγει για τον Αυτοκράτορα Κωνστάντιο πως προκατασκευάζει το δρόμο για χάρη του213. Εκτός απ’ την χρήση βίας απ’ την Αρειανική αίρεση ως μέσου επιβολής της ο Μέγας Αθανάσιος τονίζει ιδιαίτερα την παραχώρηση των ναών των Ορθοδόξων στους αιρετικούς214. Οι προηγούμενες αιρέσεις δεν τοποθέτησαν είδωλα στις Εκκλησίες. Αλλά αυτό ακριβώς κάνουν οι αιρέσεις. Αυτό δεν είναι διωγμός αλλά κάτι περισσότερο από διωγμό, προοίμιο και προετοιμασία του Αντιχρίστου215. Ο ιερός Χρυσόστομος ονομάζει τύπο του Αντιχρίστου τον πρώτο Ρωμαίο Αυτοκράτορα που δίωξε τους Χριστιανούς, τον Νέρωνα216.
Κατά τον Άγιο Θεόδωρο το Στουδίτη η οδός του Αντιχρίστου προετοιμάζεται και με την ανοχή της Εκκλησίας στην καταπάτηση των ευαγγελικών νόμων από τους Βασιλείς και τους ισχυρούς της γης. Στα πλαίσια της διαμάχης για τον παράνομο γάμο του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου χαρακτηρίζει αυτήν την ανοχή ως « αντιχριστική προδρομία ». Με το δυνατό του ύφος ο Στουδίτης στηλιτεύει αλύπητα την παρανομία. « Ἴδε ἄλλη αντιχριστική προδρομία… Καί πῶς ἐντεῦθεν οὐ συναναφαίνεται ὁ Ἀντίχριστος ἐπί θύραις εἶναι »217; ερωτά. Εκτός από την οργή του για την « μοιχοζευξίαν » ή « ζευξιμοιχείαν » του Αυτοκράτορα, ο Θεόδωρος εστιάζει την προσοχή του στο ζήτημα της πειθαρχίας των Εκκλησιαστικών ανδρών στο θέλημα της πολιτικής εξουσίας. Εντοπίζει μια αναλογία, μια ομοιότητα ανάμεσα στα γεγονότα της εποχής του και στα γεγονότα της συντελείας. Όπως ο Αυτοκράτορας θέλει να ικανοποιείται το θέλημά του, ότιδήποτε και αν πράττει, έτσι και ο Αντίχριστος θα απαιτήσει, ακριβώς, το ίδιο πράγμα. Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης θεωρεί αυτήν την αίρεση ως την χειρότερη από όλες τις αιρέσεις μέχρι την ανάδειξη του Αντιχρίστου. Και πιστεύει πως αυτή η αίρεση που αρχίζει την εποχή του θα καταλήξει στον Αντίχριστο218.
Στη συνέχεια, κάνοντας μια αναδρομή της πορείας της Εκκλησίας και των επιθέσεων που δέχτηκε από τις αιρέσεις διαπιστώνει μια πρόοδο στο κακό. Στην αρχή, οι αιρέσεις προέρχονταν από χώρους ξένους προς το Ευαγγέλιο. Όταν αποκρούστηκαν αυτές οι αιρέσεις, ο διάβολος επανήλθε με αιρέσεις που γέννησε ο ίδιος και που είχαν ως βάση το ευαγγέλιο. Αυτά ίσχυαν μέχρι την Εικονομαχία. Τότε ο διάβολος αντιλήφθηκε ότι οι άνθρωποι τον ακολουθούν και γύρισε στην πρώτη του τακτική της εναντίωσης προς το Ευαγγέλιο. Έτσι, οι άνθρωποι έρχονται πλέον σε αντίθεση προς το ευαγγέλιο συνειδητά καί έχοντας πλήρη επίγνωση αυτού που πράττουν219.
Σημειώσεις
149. Περισσότερα για τις τρεις έννοιες της λέξης « αντίχριστος » στα πατερικά κείμενα αναφέρουμε σε επόμενη ενότητα, στις σελ. 60-63. Βλ.ολ και Greek Patristic Lexicon, ed. By G.W.H. Lampe, D.D., Oxford, Calendon Press, 2003, ανατύπωση απ’ την έκδοση του 1961, λήμμα αντίχριστος, σελ. 160.
150. Βλέπε και Θεοδώρου Ανδρέα, « Η ώρα του Αντιχρίστου », Εκδόσεις Παρουσία, Αθήνα 1997, σελ. 8.
151. Βλ. Ιωάννου του Δαμασκηνού, Περί Αντιχρίστου, σελ. 442, « Τοῖς Ἰουδαίοις ἐλεύσεται. Οὐχ ὑπέρ Χριστοῦ ἀλλά κατά Χριστοῦ καί τῶν τοῦ Χριστοῦ. Διό καί Ἀντίχριστος λέγεται ». Και Αυγουστίνου, « Ten homilies on the first epistle of John, Homily III, 1 John II, 27 – III,27-18, CCEL, N.York, 1886, σελ. 706 “For Antichrist in our tongue means contrary to Christ. Not, as some take it, that Antichrist is so called because he is to come ante Christum, before him, i.e. Christ to come after him. It does not mean this, neither is it thus written, but Antichristus, i.e. contrary to Christ ”. Αξιοσημείωτο είναι και το ότι ο συγγραφέας του γενικού ετυμολογικού λεξικού αναφέρει τη λέξη « αντίχριστος » ως παράδειγμα χρήσης της πρόθεσης « αντί » ως πρώτου συνθετικού για τη δήλωση του εναντίου. Βλ. Etymologicum genuinum ( ανάβλησις – βώτορες ), ed. F. Lasserre and v. λιναδαρας, Etymologicum magnum genuinum Symeonis etymologicum una cum magna grammatica. Etymologicum magnum anctum, vol.2, Athens:Parnassos, 1992, « αλφα.928 Αντιάνειρα: Ἐπίθετον Ἀμαζόνος, οἱονεί αἱ ἐναντιούμεναι ἀνδράσιν, ἐξ οὗ πολεμικαί. Τό γάρ ἀντί δύο σημαίνει. Το ἴσον, οἷον ἀντίθεος, τουτέστιν ἰσόθεος, καί ἀντίχειρ, ἡ δυναμένη ἴσον τῇ ὅλη χειρί. Σημαίνει δέ καί τό ἐναντίον, οἷον ἀντιάνειρα, ἡ ἐναντιουμένη τοῖς ἀνδράσι τῇ οἰκεία δυνάμει, ὥσπερ ἀντίχριστον φαμεν καί ἀντίπαλον ».
152. Περισσότερα γι’ αυτήν την αντίθεση και αντιπαλότητα του Αντιχρίστου προς τον Χριστό βλ. στις σελ. 191-196.
153. Ανωνύμου Διάλογος Χριστιανού προς Ιουδαίον, Anonymus dialogus cum Judaeis, ( e cod. Vatoped. 236), 13, Corpum Christianorum Series Graeca 30, Turnhout 1994, σελ. 50.
154. Βλ. Ολυμπιοδώρου, Σχόλια στον Εκκλησιαστή, Δ, P.G. 93, 536 « Λέγει δέ τοῦ Ἀντιχρίστου ὅς ἀναστήσεται ἀντ’ αὐτοῦ. Φησίν, ἀντί τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ». Ο Ολυμπιόδωρος γεννήθηκε περί το 485 καί έδρασε κατά το πρώτο ήμισυ του 6ου αιώνος. Υπομνημάτισε βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ σώζονται κάποια αποσπάσματα και από το « Κατά Σεβήρου » έργο του. Βλ. σχετικά Χρήστου Π., Πατρολογία, τ. Ε΄, σελ. 516-7.
155. Βλέπε και Πόποβιτς Ιουστίνου, Αρχιμανδρίτου, Οι τρεις καθολικές επιστολές του Ιωάννου, Παρουσίαση-μετάφραση-εικονογράφηση Μιχαήλ Χρυσανθοπούλου, Εκδόσεις Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 43-44 « Αντίχριστος σημαίνει αντί του Χριστού, εναντίον του Χριστού, αντίθετα με τον Χριστό. Ναι, η αντίχριστη κεφαλαιώδης επιθυμία και ουσία της υπάρξεώς του είναι ν’ αντικαταστήσει τον Χριστό, να καταλάβει τη θέση του. Και αυτό προσπαθεί να το καταφέρει με κάθε μέσο ».
156. Όλα αυτά, βέβαια, για την χρήση της λέξης « αντίχριστος » για τον χαρακτηρισμό προσώπου. Η λέξη δύναται να χρησιμοποιηθεί και για να χαρακτηρίσει κάτι άλλο. Έτσι, ο Ωριγένης π.χ., χρησιμοποιεί τη λέξη « αντίχριστος » ως επίθετο που προσδιορίζει το ουσιαστικό « λόγος ». « Ὁ ἀντίχριστος λόγος ». Βλ. Ωριγένους, « Εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον », ΚΗ΄, Commentariorum series in evangelium Matthaei, Origenes worke, vol. 11, Teubner, Leipzig 1933, σελ. 83.
157. Βλ. Θεοδώρου του Στουδίτου, Επιστολή 154η, Νικήτα Ηγουμένω, Ε.Π.Ε. Φιλοκαλία 18Γ, σελ. 278, « … σύνοδος ἀθετούντων, ἀναθεματισμός τῆς ἐν Νικαία ἁγίας Συνόδου, ἀνάρρησις τῆς πάλαι ἀντιχριστοῦσης ».
158. Θεοδώρου του Στουδίτου, Εὐπρεπιανῷ καί τοῖς σύν αὐτῷ, P.G. 99, 1032 C, « Ἰδε ἄλλη ἀντιχριστική προδρομία ».
159. Βλ. Νικήτα Χωνιάτη, Χρονική Διήγηση, Nicetae Choniatae historia, De Gruyter, Berlin 1975, σελ. 293.
160. Βλ. Α΄ Ιω 2,18.22 και 4,3 και Β΄ Ιω.στιχ. 7.
161. Βλ. Ιωάννου Καραβιδοπούλου, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, σελ. 95-96, « Παράλληλα, δημιουργούνται καινούριες λέξεις για να εκφράσουν το περιεχόμενο της νέας πίστης, δημιουργούνται δηλαδή καινούριοι λεκτικοί ασκοί που γεμίζουν με τον οίνο της νέας εποχής …αντιμισθία, αντίχριστος, ευαγγελίζεσθαι, καρδιογνώστης … ».
162. Βλ. Α΄ Ιω. 2,22, « Τίς ἐστιν ὁ ψεύστης εἰ μή ὁ ἀρνούμενος ὅτι Ἰησοῦς οὐκ ἔστιν ὁ χριστός; Οὗτός ἐστιν ὁ ἀντίχριστος, ὁ ἀρνούμενος τόν πατέρα καί τόν υἱόν » και Β΄ Ιω. 1,7, « ὅτι πολλοί πλάνοι εἰσῆλθον εἰς τόν κόσμον, οἱ μή ὁμολογοῦντες Ἰησοῦν Χριστόν ἐρχόμενον ἐν σαρκί. Οὗτός ἐστιν ὁ πλάνος καί ὁ ἀντίχριστος ».
163. Ιωάννου του Δαμασκηνού, Περί Αντιχρίστου, σελ. 440. Βλ. και Νικοδήμου του Αγιορείτου, Ερμηνεία εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 113-114.
164. Βλ. Πολυκάρπου Σμύρνης, Επιστολή προς Φιλληπισίους, Ζ΄, P.G. 5, 1012, και ΕΠΕ 4, σελ. 346, « Πᾶς γάρ ὅς ἄν μή ὁμολογῇ Ἰησοῦν Χριστόν ἐν σαρκί ἐληλυθέναι ἀντίχριστός ἐστιν ».
165. Βλ. Γρηγορίου Νύσσης « Κατά Ευνομίου », P.G. 45, 884 Λόγος ΙΑ΄, και Κατά Ευνομίου του τρίτου λόγου, Θ΄, Ε.Π.Ε. 3, σελ. 446-7 « Οὔπω λογίζεσθε ὅτι μελέτη καί παρασκευή καί προοίμιον τῆς τοῦ Ἀντιχρίστου παρουσίας τό ἄθεον τοῦτο παρά τοῦ διαβόλου προκαταβέβληται κήρυγμα; Ὁ γάρ τῶν τοῦ Χριστοῦ λόγων κυριωτέρας τάς ἰδίας φωνάς ἀποδεῖξαι φιλονεικῶν καί μεταλλάξαι τήν πίστιν ἀπό τῶν θείων ὀνομάτων καί τῶν μυστικῶν ἐθῶν καί συμβόλων ἐις τήν ἰδίαν ἀπάτην, τί ἄν ἄλλο κυρίως καί οὐχί ἀντίχριστος λέγοιτο; ». Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης, ενώ δεν αναφέρεται εκτενώς στην περί Αντιχρίστου διδασκαλία της Εκκλησίας, αναλύει σε έργα του άλλες πτυχές της Ορθόδοξης εσχατολογίας. Βλ. σχετικά στην αξιολογώτατη εργασία του Αναστασίου Γ. Μαρά, Η εσχατολογία του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, Φιλοσοφικές και θεολογικές πηγές, δευτέρα Παρουσία, παράδεισος, κόλαση, αποκατάσταση, Εκδόσεις Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη 2002.
166. Βλ. Εφραίμ, Ερωτήσεις και Αποκρίσεις, Έργα Αγίου Εφραίμ, Εκδόσεις « Το περιβόλι της Παναγίας », τ. 6, σελ. 234.
167. Βλ. Επιφανίου Σαλαμίνος Κύπρου, Πανάριον Β, ΜΗ΄, ΒΕΠΕΣ 75, σελ. 193 και ΝΑ΄, σελ. 215.
168. Βλ. Αναστασίου Σιναΐτου, Οδηγός, Ζ΄, P.G. 89, ……. και Ε.Π.Ε. Φιλοκαλία 13Α, σελ. 122 και 132.
169. Βλ. Θεοδώρου του Στουδίτου « Ευπρεπιανώ καί τοις συν αυτώ », P.G. 99, 1033 D « Οὗτος κατά τούς Μοιχειανούς, μᾶλλον δέ ἀντιχρίστους … ».
170. Βλ. Νικοδήμου Αγιορείτου, Ερμηνεία εις τας καθολικάς επιστολάς, Ορθόδοξη Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 493-497 και 561-565.
171. Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός χαρακτήριζε τον Πάπα και τους Τούρκους αντιχρίστους αλλά ταυτόχρονα έλεγε ότι στο τέλος των καιρών θα έρθει ο Αντίχριστος. Βλ. Αυγουστίνου Καντιώτου, Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, σελ. 286-7. 340, « Ο προφήτης Ηλίας είναι ζωντανός και τον έχει ο Θεός χιλιάδες χρόνους. Και λέγει ο Θεός να στείλη τον Προφήτην Ηλίαν, να διδάξη όλον τον κόσμον, καί ύστερα να έλθη ο Αντίχριστος. Και θέλει θανατώσει τον προφήτην Ηλίαν και τότε θέλει να χαλάση όλος ο κόσμος… Ο αντίχριστος είνε: ο ένας είνε ο Πάπας και ο έτερος είνε αυτός οπού είνε εις το κεφάλι μας, χωρίς να ειπώ το όνομά του ».
172. Α΄ Ιω. 2,19 « Ἐξ ἡμῶν ἐξῆλθον, ἀλλ’ οὐκ ἦσαν ἐξ ἡμῶν. Εἰ γάρ ἐξ ἡμῶν ἦσαν, μεμενήκεισαν ἄν μεθ’ ἡμῶν. ἀλλ’ ἵνα φανερωθῶσιν ὅτι οὐκ εἰσίν πάντες ἐξ ἡμῶν ».
173. Τιτ. 1,16 « Θεόν ὁμολογοῦσιν εἰδέναι, τοῖς δέ ἔργοις ἀρνοῦνται, βδελυκτοί ὄντες καί ἀπειθεῖς καί προς πᾶν ἔργον ἀγαθόν ἀδόκιμοι ».
174. Μθ. 12,34 « γεννήματα ἐχιδνῶν, πῶς δύνασθε ἀγαθά λαλεῖν πονηροί ὄντες ». Πρβλ. και Μρ. 7,6.
175. Βλ. Αυγουστίνου, Homily III on the first epistle of John, 1 John II, 27 – III,8l. Homily III-IV, 1 John III,19,IV.3 « St. Augustine, Lectures or tractates on the Gospel according to St. John, Ten homilies on the first epistle of John, CCEL, N. York, 1886, σελ. 702-714. 741-745. O Αυγουστίνος αναφέρεται σ’ αυτό το θέμα και στα πλαίσια της συζήτησης για το αν θα πρέπει να βαπτίζονται οι αιρετικοί που αποφασίζουν να εισέλθουν στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Στο επιχείρημα του Κυπριανού Καρχηδόνος και άλλων επισκόπων ότι το βάπτισμα των αιρετικών είναι άκυρο αφού οι « αντίχριστοι » δεν μπορούν να βαπτίζουν στο όνομα του Χριστού, όπως και ο αντίχριστος διάβολος δεν μπορεί να δώσει τη Θεία Χάρη, ο Αυγουστίνος απαντά πως και πολλοί κληρικοί είναι αντίχριστοι αφού με τις πράξεις τους αρνούνται τον Χριστό και μ’ αυτή τη λογική ούτε αυτοί πρέπει να βαπτίζουν. Πάντως, πρέπει να σημειώσουμε πως ο Αυγουστίνος στόχευε μ’ αυτή του τη στάση στη διευκόλυνση της προσέλευσης των αιρετικών στην Εκκλησία. Βλέπε σχετικά St. Augustine: The writings against the Manichaeans and against the Donatists, CCEL. N. York, 1890, σελ. 456-7, 473-4, 483-4, 488 κ.α..
176. Βλ. Μεγάλου Αθανασίου Περί των γεγενημένων παρ’ Αρειανών, 62, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 31, σελ. 275 και Ε.Π.Ε. 9, σελ. 336, « … καί θηρίων ἀγριότεροι τυγχάνουσιν οἱ Ἀρειανοί… οἱ δέ θεωροῦντες ἔξωθεν αὐτούς, λοιπόν δέ καί οἱ Ἕλληνες βλέποντες ὡς ἀντιχρίστους, ὡς δημίους κατηρῶντο », και Αναστασίου του Σιναΐτου, Λόγος περί της Αγίας Συνάξεως, P.G. 89, …. Και Ε.Π.Ε. Φιλοκαλία 13Α, σελ. 408 « Ὁ οὖν κρίνων πρό τῆς τοῦ Χριστοῦ παρουσίας, ἀντίχριστός ἐστιν, ὅτι τό ἀξίωμα τοῦ Χριστοῦ ἁρπάζει ».
177. Βλ. Ιερωνύμου, The dialogue against the Luciferians, St. Jerome: The principal works of St. Jerome, CCEL, N. York, 1892, σελ. 334.
178. Βλ. Κλήμεντος Αλεξανδρείας, Στρωματείς, Λόγος τρίτος, ΣΤ΄, P.G. 8, 1148-1149 και Ε.Π.Ε. 3, σελ.. 382-385.
179. Ιγνατίου Αντιοχείας, Αμφιβαλλόμενα, Επιστολή προς Αντιοχείς, Ε΄, P.G. 5, 901 και Ε.Π.Ε. Αποστολικοί Πατέρες 4, σελ. 296.
180. Βλ. Ιγνατίου Αντιοχείας, Αμφιβαλλόμενα, Επιστολή προς Ηρωνα, Β΄, P.G. 5, 912 και Ε.Π.Ε. Αποστολικοί Πατέρες 4, σελ. 304-5, « Εἴ τις φαυλίζει τον νόμον ἤ τους προφήτας, οὕς ὁ Χριστός παρών ἐπλήρωσεν, ἔστω σοῖ ὡς ὅ ἀντίχριστος ».
181. Μ. Βασιλείου, Λόγος ασκητικός και παραίνεσις περί αποταγής βίου και τελειώσεως πνευματικής, Ι΄, P.G. 31, 648. Πρβλ. και Ευαγρίου του Ποντικού, Σχόλια στις παροιμίες Σολομώντος, Expositio in proverbia Salomonis, Leipzig 1860, σελ. 120, « Βασιλεύς δίκαιος ἀνίστησι χώραν. Ὁ μέν Χριστός ἀνίστησι την φύσιν τήν λογικήν. Ὁ δέ ἀντίχριστος κατασκάπτει ».
182. Βλ. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Προσφωνητικός ταῖς εὐσεβεστάταις Βασιλίσσαις, P.G. 76, 1285 Β, « Ὁ τοίνυν οὐ λέγων Θεόν εἶναι ἀληθῶς τόν Χριστόν, διαιρῶν δέ καί κατασμικρύνων τήν δόξαν αὐτοῦ, τό τοῦ Ἀντιχρίστου πνεῦμα ἔχων ἀλώσεται ».
183. Βλ. Κυρίλλου Σκυθοπολίτου, Βίος Σάββα, Vita Sabae, , ed. E. Schwartz, Kyrillos von Skythopolis, [ Texte und Untersuchungen 49,2. Leipzig:Hiurichs, 1939]:85-200.( Cod:29,190:Hagiogr.), « Πῶς οὖν μετά πεντακόσια και περαιτέρω τῆς τοῦ Χριστοῦ παρουσίας οἱ Ἱεροσολυμίται πίστιν μανθάνομεν; ὅθεν ἀσφαλῶς ἔστιν γνῶναι ὅτι ἡ ἐπαγομένη δῆθεν νυνί τῆι προτέραι κατά Χριστόν πίστει διόρθωσις οὐ τοῦ ἀληθινοῦ Χριστοῦ, ἀλλά τοῦ ἀντιχρίστου καθέστηκεν διδαχή τοῦ τήν ἕνωσιν καί εἰρήνην τῶν ἐκκλησιῶν τοῦ θεοῦ συγχέειν σπουδάζοντος και ταραχῆς καί ἀκαταστασίας τά πάντα πληρώσαντος ».
184. Βλ. Συμεών Θεσσαλονίκης, Κατά πασών των αιρέσεων, κεφ. Α΄, Άπαντα Συμεών Θεσσαλονίκης, Εκδόσεις Ρηγοπούλου, σελ. 17.
185. Βλ. Φωτίου, Εις το κατά Ιωάννην, Η΄, Johannes-Kommentare aus der griechischen kirche, Berlin, 1966, σελ. 59 και Ε.Π.Ε. 14, σελ. 149-150, « … ὅτι ὁ ἀντίχριστος, ὅταν μέλλη ἔρχεσθαι, ὅς ἐστι καί διάβολος… δῆλον δ’ ὅτι ὁ τοιοῦτος τρισάθλιος ἄνθρωπος, ἐν ὧ οἰκήσει ὁ διάβολος, καί ὅς χρηματίσει ἀντίχριστος… ».
186. Παλλαδίου Ελενοπόλεως, Λαυσαϊκή Ιστορία, ΛΑ΄, “ Περί Ουάλεντος ”, P.G. 34, 1090 και Ε.Π.Ε. Φιλοκαλία 6, σελ. 196.
187. Σε αυτό το σημείο δεν είναι άσκοπο να επισημάνουμε και τη συγγένεια των λέξεων « Σατανάς » και Αντίχριστος. Η λέξη « Σατανάς » σημαίνει « ο αντικείμενος », αυτός που αντίκειται, εννοείται, στον Χριστό. Στην ουσία, οι δύο λέξεις είναι συνώνυμες.
188. Βλ. και Πόποβιτς Ιουστίνου, Αρχιμανδρίτου, « Οι τρεις καθολικές επιστολές του Ιωάννου, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 42-46 και 137-8 και Χαραλάμπους Βασιλοπούλου, Αρχιμανδρίτου, Ο Αντίχριστος, ο.π., σελ. 24-30.
189. Βλ,. Seraphim Rose, “ Contemporary signs of the Εnd of the World ”. O μοναχός Seraphim Rose έγραψε ένα άρθρο με τον τίτλο « Contemporary Signs of the End of the World » το οποίο δημοσίευσε στο περιοδικό Orthodox Word [ Βλ. Orthodox Word, 87 ( 1976 ), σελ. 6-9 ]. Ωστόσο, πιο εκτεταμένα αναφέρθηκε σ’ αυτό το θέμα σε μια ομιλία του στο « University Religious Center » του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στη Santa Cruz στις 14 Μαΐου του 1981. Αυτή η ομιλία είχε, επίσης, τον τίτλο « Contemporary Signs of the End of the world ». Η απομαγνητοφωνημένη ομιλία δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο απ’ όπου την πήραμε και εμείς. ( αποσπάστηκε από τον δικτυακό τόπο www.apostle1.com/pascha_2006/contemporary_signs_of_the_end_times_seraphim_rose1.htm ). Αυτό το απομαγνητοφωνημένο κείμενο είναι απ’ τα αξιολογότερα σύγχρονα περί Αντιχρίστου ορθόδοξα κείμενα που διαβάσαμε. Και αυτό χρησιμοποιήσαμε, καθώς είναι σαφώς μεγαλύτερο και πληρέστερο απ’ το άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Orthodox Word. Λόγω του ότι το κείμενο είναι ηλεκτρονικό δεν αναφέρουμε σελίδες, όταν παραπέμπουμε σ’ αυτό. O π. Seraphim Rose υπήρξε ο πρώτος εκ καταγωγής Αμερικάνος Ορθόδοξος Θεολόγος που άρθρωσε σύγχρονο και ουσιαστικό θεολογικό λόγο στην Αμερική. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός πως στο πρόσωπό του συνδέθηκαν η Αμερικανική με την Ρωσική Ορθόδοξη παράδοση. Ο Ιερομόναχος Σεραφείμ έχοντας ως πνευματικό του πατέρα τον Επίσκοπο Σικάγο Άγιο Ιωάννη Μαξίμοβιτς έτρεφε βαθύτατο σεβασμό προς την Ρωσική Ορθοδοξία. Απ’ την άλλη τα βιβλία του π. Σεραφείμ έγιναν ανάρπαστα στην Ρωσία και τον έκαναν εξαιρετικά δημοφιλή. Η συνάντηση της Αμερικής με το αντίπαλο δέος της στο πρόσωπο του π. Σεραφείμ Ρόουζ, αναμφισβήτητα, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον.
190. Βλ. Seraphim Rose, Contemporary Signs of the End of the World.
191. Βλ. Χαραλάμπους Βασιλοπούλου, Αρχιμανδρίτου, « Ο Αντίχριστος », ο.π., σελ. 28 κ.εξ.. Ειδικά, ο Χιλιασμός είναι μια αίρεση που, ουσιαστικά, περιμένει την έλευση του Αντιχρίστου. Δίνει μια καθαρά εγκόσμια διάσταση στη βασιλεία του Χριστού, τον οποίο περιγράφει με πολλά απ’ τα χαρακτηριστικά που εμείς αποδίδουμε στον Αντίχριστο. Για τη σχέση Χιλιασμού – Σιωνισμού βλ. Ψαρουδάκη Νικολάου, Αντίχριστος 666 καί ΕΚΑΜ, Εκδόσεις Μήνυμα, Αθήνα 1987, σελ. 99-103.
192. Αυτή η αμφισβήτηση εκφράζεται κυρίως ως άρνηση της έλευσης του Αντιχρίστου ως προσώπου. Ο Αντίχριστος θεωρείται ως προσωποποίηση της κακίας και του αντιχριστιανισμού. Όμως, όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Νewman, το γεγονός πως οι προτυπώσεις του Αντιχρίστου είναι συγκεκριμένα πρόσωπα σημαίνει πως και η απόλυτη εκπλήρωση της σχετικής προφητείας θα είναι, επίσης, κάποιο πρόσωπο. « Further, that by Antichrist is meant some one person, is made probable by the anticipations, which have already occurred in history, of its fulfillment in this way. Individuals have arisen actually answering in a great measure to the above descriptions. And this circumstance creates a probability, that the absolute and entire fulfillment which is to come will be in an individual also… he will be one person, not kingdom, power or the like ». Βλ. Newman, The patristic idea of Antichrist, No 83 of Tracts for the times, by members of the University of Oxford, vol. v, 1838-40, London, 1840, σελ. 8-10. Βλ. και Ευθυμίου Κ. Στύλιου, Μητροπολίτου Αχελώου, Το μυστήριον της ανομίας, Ορθόδοξη και Θεολογική θεώρηση του κακού, Αθήνα 2005, σελ. 137-138.
193. Αν ο Ιησούς της Ιστορίας είναι διαφορετικός από τον Ιησού της Πίστης τότε η πίστη είναι ανιστόρητη, ένα ψέμα. Οπότε ή δεν πιστεύεις ή είσαι σχιζοφρενής που πιστεύεις. Ο C. S. Lewis παρουσιάζει πολύ έξυπνα την θεωρία του ιστορικού Ιησού ως σατανικό εφεύρημα στο έργο του Τακτική του διαβόλου, Μετάφρασις Αντωνίου Γαλίτη, Επιμέλεια Γεωργίου Γαλίτη, Εκδόσεις Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 113-117.
194. Βλ. Θεοδώρου Ανδρέα, Η περί Αντιχρίστου ιδέα, Θεολογία 1970, σελ. 234, « δέον να αποκλεισθή και η εκδοχή του Αντιχρίστου ως συλλογικής εκφοράς των αντιθέων δυνάμεων… Μόνον ως συγκεκριμένον άτομον ο Αντίχριστος δύναται να νοηθή ως ο εντολοδόχος του Σατανά επί της γης ». Παλαιότερα, ο Νικόδημος Αγιορείτης απέρριπτε μια παρόμοια άποψη που ταύτιζε τον Αντίχριστο με συγκεκριμένο έθνος ή βασίλειο. Βλ. Νικοδήμου Αγιορείτου, Ερμηνεία εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 113-114, « … ὁ Ἀντίχριστος εἶναι ἕνα ἄτομον ἀνθρώπου, καί ἕνας ἄνθρωπος μερικός, ὡς καί οἱ ἐρμηνευταί τοῦ Ἀποστόλου λέγουν, καί ὄχι ἕνα γένος ὁλόκληρον ἀνθρώπων καί ἕνα βασίλειον. Κενολογοῦν καί ματαιολογοῦν οἱ λέγοντες, ὅτι ὁ πολυθρύλλητος Ἀντίχριστος, εἶναι τό δεῖνα γένος καί τό βασίλειον … ».
195. Βλ. Μπαμπινιώτη Γ. « Λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας », Β΄ έκδοση, Κέντρο Λεξικολογίας Αθήνα 2002 , λήμμα « αντίχριστος », σελ. 214 και Εμμ. Κριαρά, « Νέο Ελληνικό λεξικό » , Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1995, λήμμα « αντίχριστος », σελ. 127.
196. Βλ. Μπαμπινιώτη ο.π., και Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής, Α.Π.Θ., Ι.Ν.Σ. ίδρυμα Μ. Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 2001, λήμμα « αντίχριστος », σελ. 147.
197. Βλ. Δημ. Σ. Λουκάτου, αντίχριστος, στη Θ.Η.Ε. τ. 2ος, 950, λήμμα αντίχριστος-λαογραφία.
198. Βλ. Θεοδώρου Ανδρέα, Η ώρα του Αντιχρίστου, Παρουσία, Αθήνα 1997, σελ. 8-9.
199. Βλ. Azkoul Michael, αντιχριστιανισμός, ο νέος αθεϊσμός, Εκδόσεις Πέτρου Μπότση, Αθήνα 1985.
200. Βλ. Ιωάννου Δαμασκηνού, Ερμηνεία εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Β΄, P.G. 95, 924 και Ε.Π.Ε. 12, σελ. 282, « Μυστήριον ἀνομίας τάς τῶν αἰρέσεων διδασκαλίας εἶναι φησί, καί τά ψευδῆ αὐτῶν δόγματα. Ἐκείνου γάρ προβαδίζουσιν ὁδοποιοῦντες αὐτῷ, καί καιρόν ἀπάτης παρεχόμενοι ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία, πολύ χαρακτηριστικά, εκθέτει αυτήν την διδασκαλία και ο Θεόδωρος Μοψουεστίας. Βλ. Θεοδώρου Μοψουεστίας, Σχόλια εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Β΄, P.G. 66, 934, « Ταύτας γάρ τάς πλάνας κατά μέρος συνεστήσατο ο διάβολος, ἀφιστῶν τοῦ Θεοῦ καί ἠρέμα τήν ἑαυτοῦ προσκύνησιν ἀντεισάγων, ἵν’ ὅταν μετά ταῦτα ἔλθῇ προητοιμασμένα, εὑρηκώς καί πεπλανημένους τούς ἀνθρώπους καί ἐκτός ὄντας τοῦ Θεοῦ τῆς βοηθείας, εὐχερῶς ἑαυτῷ δόξῃ κατορθοῦν τό σπουδαζόμενον, τουτέστι τό προσκυνηθῆναι αὐτόν παρά πάντων ἀνθρώπων. Ὡς γάρ ὑποσκευή ἀψῖδος, οὕτως αἱ αἱρέσεις, αἱ τέ παρ΄ Ἕλλησι καί αἱ παρά τοῖς Χριστιανοῖς τῷ διαβόλῳ. Ὥσπερ δέ ἁψῖδος σφιγγείσης και λαβούσης τήν οἰκείαν κατασκευήν, ἡ ὑποσκευή αἵρεται, μένει δέ μόνη ἡ ἁψίς στερρά, οὕτως ὁ διάβολος τάς αἰρέσεις τάς πολλάς καί τάς τῆς πλάνης ὁδούς ἀντί ὑποσκευῆς ὑπέθηκεν, ὥσπερ ἁψῖδα μεγίστην τήν ἑαυτοῦ προσκύνησιν προπαρασκευάζων, ἵν’ ὅταν ἔλθη ἐκδικῶν πάσας τάς αἱρέσεις καί αὐτός καταργῆ, γυμνήν τήν ἑαυτοῦ προσκύνησιν εἰσάγων ἀνθρώποις. Διά τοῦτο δείκνυσιν ὅτι τήν εἰδωλολατρείαν, ἥν ὁ διάβολος συνεστήσατο, αὐτός ἐλθών ἀνατρέπει, καί πᾶσαν αἵρεσιν, ἥν ἀντέθηκε τῷ λόγῳ τῆς ἀληθείας, αὐτός ἐλθών παραλύει, ἵνα καί ἐν τοῦτῷ τό κρίμα ἔχωσιν οἱ ἄνθρωποι, ὅτι τά ἐφ’ οἷς ἐπλανήθησαν οὐκ αὐτοί κάθεῖλον, ἀλλ’ ὁ πλανῶν αὐτούς ».
201. Βλ. Αλεξάνδρου Αλεξανδρείας, Επιστολή εγκύκλιος, P.G. 18, 572B, «Τοῖς ἀγαπητοῖς καί τιμιωτάτοις συλλειτουργοῖς τοῖς ἁπανταχοῦ τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας Ἀλέξανδρος ἐν κυρίῳ χαίρειν… Ἐν τῇ ἡμετέρα τοίνυν παροικίᾳ ἐξήλθον νῦν ἄνδρες παράνομοι καί χριστομάχοι διδάσκοντες ἀποστασίαν, ἥν εἰκότως ἄν τις πρόδρομον τοῦ ἀντιχρίστου ὑπονοήσειε καί καλέσειεν … Πολλαί γοῦν αἱρέσεις πρό αὐτῶν γεγόνασιν, αἵτινες πλέον τοῦ δέοντος τολμήσασαι πεπτώκασιν εἰς ἀφροσύνην. Οὖτοι δέ διά πάντων ἑαυτῶν τῶν ρηματίων ἐπιχειρήσαντες εἰς ἀναίρεσιν τῆς τοῦ λόγου θεότητος ἐδικαίωσαν ἐξ ἑαυτῶν ἐκείνας ὡς ἐγγύτεροι τοῦ ἀντιχρίστου γενόμενοι ». Βλ. και Μ. Αθανασίου, Κατά Αρειανών Λόγος Α΄, 1, P.G. 26, 13 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 28, « Ἐπειδή δέ ἡ μία τῶν αἰρέσεων ἡ ἐσχάτη, καί νῦν ἐξελθοῦσα πρόδρομος τοῦ Ἀντιχρίστου, ἡ Ἀρειανή καλουμένη, δόλιος οὖσα καί πανοῦργος… » και P.G. 26, 25 « ὁτι καί χριστομάχος ἐκλήθη, καί πρόδρομος ἐλογίσθη τοῦ Ἀντιχρίστου », και Μεγάλου Αθανασίου, Περί των εν Αριμίνω και Σελευκεία συνόδων, 5, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 31, σελ. 293 και Ε.Π.Ε. 10, σελ. 158 « Καί οἱ μέν ἀπό τῆς Συρίας ἐπείσθησαν, τήν δέ ἀρειανήν αἵρεσιν ἀπεφήναντο πρόδρομον τοῦ ἀντιχρίστου και κατ’ αὐτῆς γράψαντες ἐκδεδώκασι καλῶς ».
202. Βλ. Μεγάλου Αθανασίου, Βίος και πολιτεία του Οσίου Αντωνίου, 69, P.G. 26, 941 και ΕΠΕ 11, σελ. 132, « …αἵρεσιν ἐσχάτην λέγων εἶναι ταύτην, καί πρόδρομον τοῦ Ἀντιχρίστου ».
203. Βλ. Ιλαρίου, De Trinitate, VI, Hilary of Poitiers, John of Damascus, CCEL, Edinburg, 1898, σελ. 114-5 “ I can conceive of no other motive for this denial than hatred… It is the suggestion of that Evil One, uttered now through these prophets and fore runners of his coming. He will utter it himself hereafter when he comes as Antichrist ”. Βλ. και Εφραίμ, Περί μετανοίας, Έργα Αγίου Εφραίμ, Εκδόσεις « Το περιβόλι της Παναγίας », τ. 6, σελ. « Οὐκούν λύεται – ὁ διάβολος - ὅταν ἔλθῃ ἐν τῷ Ἀντιχρίστῳ ».
204. Ιλαρίου, De Trinitate, VI, Hilary of Poitiers, John of Damascus, CCEL, Edinburg, 1898, σελ. 114-5 « For they who hold that Christ is but a creature, must regard Christ as Antichrist, since a creature cannot be God’ s own Son, and therefore He must lie in calling Himself the Son of God. Hence also they who deny that Christ is the Son of God must have Antichrist for their Christ ». Δεν είναι τυχαίο ότι οι σημερινοί Αρειανοί, δηλαδή οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, δέχονται ένα εσχατολογικό σχήμα που θα τους οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια στην αποδοχή του Αντιχρίστου.
205. Βλ. Ειρηναίου, Έλεγχος και ανατροπή της ψευδωνύμου γνώσεως, Α, ΧΙΙΙ, 1, ΒΕΠΕΣ 5, σελ. 120 και Επιφανίου Σαλαμίνος, Πανάριον, Α΄, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 75, σελ. 14.
206. Βλ. Μεγάλου Αθανάσιου, Πίστις τῶν τριακοσίων δέκα καί ὀκτώ ἁγίων Θεοφόρων Πατέρων τῶν ἐν Νικαία καί διδασκαλία πάνυ θαυμαστή καί σωτήριος περί τῆς ἁγίας Τριάδος, P.G. 28, 1641, « Καί εἰρήνευε μετά πάντων, χωρίς αἱρετικῶν. Ὁ γάρ αἱρετικός λύκος ἐστί τῆς τοῦ Χριστοῦ ποίμνης, καί τοῦ Ἀντιχρίστου πρόδρομος ».
207. Καλλινίκου Βιογράφου, Βίος Αγίου Υπατίου, ed. G, J. M. Bartelink, Callinicos. Vie d’ Hypatios [ Sources Chretiennes Paris, 1971, 62-298, 39.2-3, « Ὅ δέ προς αὐτούς ἔλεγεν. Εἰ ἔστι καιρός τοῦ Ἀντιχρίστου, δεῖ Νεστόριον ἐλθεῖν ἐν Κωνσταντίνου πόλει, εἰ δέ καιρός οὐκ ἔστιν τοῦ Ἀντιχρίστου, οὐδέ Νεστορίου τοῦ ελθεῖν ἐν Κωνσταντίνου πόλει. Ἡ γάρ διδαχή Νεστορίου προετοιμασία τοῦ Ἀντιχρίστου ἐστίν ».
208. Βλ. Κυρίλλου Σκυθοπολίτου, Βίος Ευθυμίου, 12, Vita Euthymii, Cyrillos von Skythopolis, Hinrichs, Leipzig 1939, σελ. 41 και Ε.Π.Ε. Φιλοκαλία 5, σελ. 96: « Τῆς δέ φήμης διαδραμούσης λεγόντων ὅτι ἐδέξατο ὁ Μέγας Εὐθύμιος τόν ἐν Χαλκηδόνι ἐκφωνηθέντα περί τῆς πίστεως ὅρον ἤμελλον ἅπαντες οἱ μοναχοί, εἰ μή ἐκώλυσεν Θεοδόσιός τις σχήματι μέν μοναχός, τοῦ δέ Ἀντιχρίστου πρόδρομος, ὅστις ἐλθών ἐν Παλαιστίνηι συναρπάζει μέν τήν αὐγούσταν Εὐδοκίαν τότε παροῦσαν, ὑπάγεται δέ ἅπαν το μοναχικόν τῆς ἐν Χαλκηδόνι καταβοῶν συνόδου ὡς τήν ὀρθήν ἀνατρεψάσης πίστιν και τό Νεστορίου δόγμα κυρωσάσης… ».
209. Βλ. Βασιλείου Εμέσσης, Βίος Θεοδώρου Αρχιεπισκόπου Εδέσσης, Μ.Σ.Ο.Ε., 5η έκδοση, Αθήνα 1976, ΙΘ Ιουλίου, σελ. 356 « Καί σύ, Ιουδαίε, γνώριζε πως ήλθεν ο Χριστός εις τόν κόσμον, γεννηθείς εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Αειπαρθένου. Λοιπόν μή εκδέχεσαι πλέον δευτέραν γέννησιν, αλλά γίνωσκε βέβαια, ότι εκείνος όπου περιμένεις είναι ο παμμίαρος Αντίχριστος, του οποίου ωνομάσθη ο απατεών Μωάμεθ πρόδρομος ».
210. Βλ. Ιωάννου Δαμασκηνού, Περί Αιρέσεων, ΡΑ΄, P.G. 94, 764, και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 306, « Ἔστι δέ καί ἡ μέχρι τοῦ νῦν κρατοῦσα λαοπλανής θρησκεία των Ισμαηλιτῶν πρόδρομος οὖσα τοῦ Ἀντιχρίστου ».
211. Ιωάννου του Δαμασκηνού, Επιστολή εις τον Αυτοκράτορα Θεόφιλο περί ιερών εικόνων, P.G. 95, 373, « Ὁ οὖν μέγας ἀρχιερεύς ὁ θεοφάντωρ Νικηφόρος… φησίν… Ἀντώνιος ὁ νέος Ἄρειος δεδεμένος ἐστίν ἐν τῷ νῦν αἰώνι καί ἐν τῷ μέλλοντι… τῶν ἱερέων τό μῦσος, τῶν πατριαρχῶν ὁ ἐξάγιστος, τό βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως, ἡ πρώτη ἀποστασία … ».
212. Πρβλ. και Θεοδώρου του Στουδίτου, Επιστολή ΟΕ΄, Στεφάνω Ασηκρήτις, P.G. 99,1312 και Ε.Π.Ε. Φιλοκαλία, 18Γ, σελ. 62 « … το προεισόδιον τοῦ Ἀντιχρίστου… τί γέγονεν ἐν Γραικοῖς· πρό τοῦ Ἀντιχρίστου ἀντίχριστος ».
213. Βλ. Μεγάλου Αθανασίου, Περί των γεγενημένων παρ’ Αρειανών, 46, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 31, σελ. 268 και ΕΠΕ 9, σελ. 308 « Οὐ γάρ δι’ ἐγκλήματα γεγόνασιν αἱ συσκευαί οὐδέ διά κατηγορίαν ἕκαστος ἐξωρίσθη, ἀλλ’ ἐπανάστασις ἐστι τῆς ἀσεβείας κατά τῆς εὐσεβείας, καί σπουδή μέν ὑπέρ τῆς ἀρειανῆς αἱρέσεως, προοίμια δέ τῆς τοῦ ἀντιχρίστου παρόδου Κωνσταντίου ταύτην προκατασκευάζοντος ἐκείνῳ ».
214. Βλ. Μεγάλου Αθανασίου, Περί των γεγενημένων παρ’ Αρειανών, 70, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 31, σελ. 286 και ΕΠΕ 9, σελ. 350, « ἰδού γάρ καί νῦν πάλιν ἐτάραξε τάς ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ἐκκλησίας καί τάς ἐν Αἰγύπτῷ καί Λιβύαις πάσας, καί φανερῶς προσέταξε τούς μέν τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας καί τῆς εὐσεβείας ἐπισκόπους ἐκβάλλεσθαι τῶν ἐκκλησιῶν, τοῖς δέ τά τοῦ Ἀρείου φρονοῦσι πάσας αὐτάς παραδίδοσθαι. Τοῦτο τέ ποιεῖν ὁ στρατηλάτης ἤρξατο. Καί λοιπόν ἐπίσκοποι δέσμιοι… καί βλεπόντων τήν τοῦ ἀντιχρίστου παρασκευήν καί τά ἴδια ἀπ’ αὐτῶν μέν ἀρπαζόμενα, τοῖς δέ αἱρετικοῖς ἐκδιδόμενα ταῦτα ».
215. Βλ. Μεγάλου Αθανασίου, Περί των γεγενημένων παρ’ Αρειανών, 71, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 31, σελ. 286 και Ε.Π.Ε. 9, σελ. 350, « Πότε οὖν ἠκούσθη τοσαύτη παρανομία; Πότε τι τοιοῦτον κἄν ἐν διωγμῷ γέγονε κακόν; Ἕλληνες γεγόνασιν οἱ πρότερον διώξαντες, ἀλλ’ οὐκ εἰς τάς ἐκκλησίας εἰσήνεγκαν τά εἴδωλα. Ἰουδαία ἦν Ζηνοβία καί Παύλου προέστη τοῦ Σαμοσατέως, ἀλλ’οὐ δέδωκε τάς ἐκκλησίας τοῖς Ἰουδαίοις εἰς συναγωγάς. Καινόν ἐστι τοῦτο μύσος. Οὐκ ἔστιν ἁπλῶς διωγμός, ἀλλά διωγμοῦ μέν πλέον, προοίμιον δέ καί παρασκευή τοῦ Ἀντιχρίστου ».
216. Βλ. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Δ΄, Α΄, P.G. 62, 485, « Νέρωνα ἐνταῦθά φησιν, ὡσανεί τύπον ὄντα τοῦ Ἀντιχρίστου ».
217. Θεοδώρου του Στουδίτου, Ευπρεπιανώ καί τοις συν αυτώ, P.G. 99, 1032 CD.
218. Βλ. Θεοδώρου του Στουδίτου, Ευπρεπιανώ καί τοις συν αυτώ, P.G. 99, 1033 A, « Καί ἴδε εἰσήλθεν εἰς τόν λόγον αὐτῶν ὁ Ἀντίχριστος. Βασιλεύς γάρ ὤν κἀκεῖνος, τοῦτο μόνον ἐπιζητήσοι, ὅ θέλει καί λέγει γίνεσθαι… Τί δέ ταύτης τῆς αἰρέσεως χεῖρον ἔσται, ἕως ἀναδείξεως αὐτῆς τοῦ Ἀντιχρίστου; Ἐγώ οὕπω δοκῶ εἶναι. Ἀλλ’ αὐτήν ταύτην εἰς πέρας ἀρξαμένην ἐκ τοῦ δεῦρο τῷ τότε καιρῷ ἀπολῆξαι ».
219. Βλ. Θεοδώρου του Στουδίτου « Ευπρεπιανώ καί τοις συν αυτώ », P.G. 99, 1036 CD, « … Ἐνταῦθα δέ φανερά ἔκπτωσις πίστεως. Οὐ περί τόν νοῦν σφαλλόμενοι ἀλλά λέγοντες Καί εἴπεν ὁ Χριστός οὕτω, κἄν νόμος ἔχη τάδε, ἐπί τῶν βασιλέων οὕτως γίνεσθαι, νικᾶσθαι το Εὐαγγέλιον. Σκόπησον πῶς τῇ ἀρχῇ τό τέλος ἀκολουθεῖ. Ἀπό Χριστοῦ ἐνανθρωπήσεως ἤρξαντο ἔξωθεν τοῦ Εὐαγγελίου αἱ αἰρέσεις. Εἷτα ἀποκρουσθείς ὁ διάβολος διά τῆς κατά μικρόν προκοπῆς τῆς χάριτος, ὑπεισῆλθε λανθανόντως ἐξ αὐτοῦ τοῦ Εὐαγγελίου. Γεννᾶ τάς αἱρέσεις μέχρι τῶν Εἰκονομάχων, ἀπό Γραφῆς καί τῶν κειμένων αὐτῶν ὑποδούμενος τό δέλεαρ. Καί ἐπάν ἤσθετο εὐηκόους αὐτῷ τούς ἀνθρώπους ὑπάρχειν, συνελαύνοντος καί τοῦ καιροῦ τῆς συντελείας, ἤρξατο ἐκ τοῦ δεῦρο ὡς τό ἀπ᾿ ἀρχῆς, κατ᾿ αὐτοῦ τοῦ Εὐαγγελίου ἀνάπτειν τόν φόνον, ὅπως καταντήση εἰς τον Ἀντίχριστον εὐθέτως, ἐφ᾿ ὅν κατοικήσει, καί ἐν ᾦ ἀποκαλυφθήσεται ἡ πᾶσα αὐτοῦ πικρία καί ἀποστασία … ».
ΣΗΜΕΡΑ ΤΗΝ ΘΕΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΤΗΝ ΑΡΝΕΙΤΑΙ Ο ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ ΦΤΑΝΟΝΤΑΣ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΑ ΣΤΗΝ ΜΕΓΙΣΤΗ ΥΒΡΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΑΘΙΣΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΠΙΣΚΟΠΟ ΧΟΡΗΓΟ ΤΩΝ ΧΑΡΙΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ.
ΔΙΠΛΑ ΤΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ Ο ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΑ ΤΗΝ ΘΕΟΤΟΚΟ ΚΑΙ ΧΕΙΡΙΖΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΟΚΟΥΝ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΤΑΠΑΤΩΝΤΑΣ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ, ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΜΙΜΗΘΕΙ ΤΟΝ ΠΑΠΑ ΚΑΙ ΝΑ ΦΑΝΕΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ, ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΟ ΕΠΙ ΤΗΣ ΓΗΣ. ΚΑΤΑΡΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου