Χαιρετισμός του Αλ. Κατσιάρα στο Συνέδριο με κεντρικό θέμα: «Η ορθόδοξη Θεολογία εν πορεία στην “άυλη πραγματικότητα” της ύστερης νεωτερικότητας»,

                                                            Εἰσαγωγικὲς σκέψεις

                                     τοῦ Ἀλεξάνδρου Κατσιάρα, 

Διευθυντοῦ Συντάξεως τοῦ περ. Θεολογία στὴν τελετὴ ἔναρξης τοῦ Διεθνοῦς Συνεδρίου τῆς Ἱερᾶς Συνόδου γιὰ τὰ 100 χρόνια τοῦ περ. Θεολογία (Ἱερὸς Μητροπολιτικὸς Ναὸς Ἀθηνῶν, 11.10.2023)

                                        Ἐξοχωτάτη, Παναγιώτατε, 

Ζοῦμε σὲ μιὰ ἐποχή, ποὺ εἶναι βαθιὰ ὑλιστική, κι ὅμως μετατρέπει τὰ πάντα σὲ ἄυλες εἰκόνες. Αὐτὸ δείχνει ἡ συστηματικὴ προώθηση τῆς ἀσώματης ἐπικοινωνίας. Ἡ ψηφιακὴ τεχνολογία δημιουργεῖ ἕνα εἰκονικὸ περιβάλλον, ὅπου ἡ ἐπικοινωνία προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ σώματος, ὄχι ὅμως ὡς παρουσία, ἀλλὰ ὡς ἐργαλεῖο. Τὸ σῶμα χρησιμεύει ἁπλῶς γιὰ νὰ χειρίζεται τὴ μηχανή, διὰ τῆς ὁποίας θὰ συντελεστεῖ ἡ ἐπικοινωνία. Ὁ ρόλος του σταματᾶ ἐκεῖ.

 Γιὰ παράδειγμα, τὸ Διαδίκτυο, ἂν καὶ γοητευτικό, εἶναι κατὰ βάσιν ἀντικοινωνικό, σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὴ φυσικὴ παρουσία. Γιατί, διευκολύνοντας τὴν ἄμεση ἐπικοινωνία, διαστρεβλώνει τὴν πραγματικότητα, ἀφοῦ  παρακάμπτει ὅ,τι πιὸ ρεαλιστικό, τὴ φυσικὴ διαμεσολάβηση τοῦ ὑλικότατου ἀνθρωπίνου σώματος. Ἡ τεχνολογικὴ πρόοδος δίνει τὴν ἐντύπωση ὅτι τὸ σῶμα μπορεῖ νὰ ὑπερβαίνει τὰ ὅρια τοῦ τόπου καὶ τοῦ χρόνου, ταυτόχρονα ὅμως μᾶς ἀπομακρύνει ἀπὸ τὴν πραγματικότητα ὅτι εἴμαστε ὄντα ἐν σώματι. Καταλήγουμε νὰ κινούμαστε ὅσο τὸ δυνατὸ λιγότερο. Ἀλλὰ ὅσο λιγότερο κινούμαστε, τόσο περισσότερο ξεχνοῦμε ὅτι εἴμαστε ὄντα μὲ σῶμα.

 Καί, νομίζουμε ὅτι πλέον μποροῦμε νὰ τὰ κάνουμε ὅλα λὲς καὶ εἴμαστε πανταχοῦ παρόντα πνεύματα. Ἐδῶ ριζώνει ὁ ναρκισσισμὸς καὶ ἡ αὐτοαναφορικότητα. 

Ἡ ἄρνηση τοῦ σώματος καὶ κατ᾽ ἀκολουθίαν τῆς ὕλης δὲν εἶναι κάτι καινούργιο. Ὁ Πλάτων τοποθετεῖ τὸ εἶναι τοῦ ἀνθρώπου ἀποκλειστικὰ στὴν ἄυλη ψυχή. Δὲν ἦταν τυχαία ἡ ἀντίδραση τῶν Ἀθηναίων, ὅταν ὁ Ἀπόστολος Παῦλος τοὺς μίλησε γιὰ τὴν ἀνάσταση τῶν σωμάτων. Αὐτὸ σχετίζεται, ἐν πολλοῖς, μὲ τὸ ὅτι τὸ σῶμα ὑπενθυμίζει μιὰ ψυχολογικὴ καὶ κυρίως μιὰ ὑπαρξιακὴ πραγματικότητα: ὅτι δὲν ἔχουμε ἔλεγχο στὰ πάντα, πρᾶγμα ποὺ προκαλεῖ τὸν ἄνθρωπο. Τὸ σῶμα μας ἀλλάζει, ἐρήμην τῆς θελήσεώς μας, μέσα ἀπὸ τὶς ἀναπόφευκτες μεταβολὲς  τῆς ἡλικίας, ποὺ ξεκινοῦν μὲ τὴ γέννησή μας. Ὁ δὲ θάνατος μᾶς θυμίζει μὲ τὸν πλέον ἀπόλυτο τρόπο ὅτι τὸ σῶμα δὲν μᾶς ἀνήκει. Ὁ φόβος τῆς φθορᾶς, ποὺ ὁδήγησε τὸν Φάουστ στὴν ἀνοίκεια ἀνταλλαγὴ τῆς ψυχῆς του μὲ τὴν αἰώνια νεότητα, εἶναι ἀκόμη πιὸ ἔντονος στὶς μετανεωτερικὲς κοινωνίες. Γι᾽ αὐτό, μέσῳ τῆς  εἰκονικῆς πραγματικότητας προσπαθοῦμε νὰ ζήσουμε τὴ φαντασίωση τῆς παντοδυναμίας, τὴν ὁποία τὸ σῶμα ἀποδομεῖ. 

Τὸ σῶμα ἀφηγεῖται μιὰ ἀναπόδραστη ἱστορία: ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ γεννήσουμε τὸν ἑαυτό μας. Προήλθαμε ἀπὸ μιὰ κοινὴ σωματικότητα, ἐκείνη τῆς μητέρας-βρέφους. Εἴμαστε πλάσματα τῆς ἀπόφασης καὶ τῆς ἐπιθυμίας τοῦ ἄλλου. Καλούμαστε νὰ αὐτονομηθοῦμε, ἀλλὰ ποτὲ δὲν μποροῦμε νὰ διαγράψουμε ὁριστικὰ τὸ ἀποτύπωμα τοῦ ἄλλου. 

Ἀπὸ ὅποια ἄποψη κι ἂν προσεγγίσουμε τὸ θέμα –θεολογική, φιλοσοφική, πολιτική, ψυχολογική, κλπ.– ἡ ἀνθρωπότητα παλεύει διαρκῶς νὰ διαχειριστεῖ ὅτι εἴμαστε ἐν σώματι καὶ ἐξαρτημένοι ἀπὸ τὴν παρουσία τοῦ ἄλλου. Τὸ σῶμα καὶ ὁ ἄλλος θέτουν περιορισμούς, ποὺ συντρίβουν ἐν τέλει κάθε φαντασίωση αὐτοδημιουργίας. Αὐτὸ ὅμως  δὲν ἀντιμετωπίζεται μὲ φαντασιώσεις, οὔτε μὲ ἐνδοσκοπήσεις καὶ αὐτοβελτιώσεις. Πῶς εἶναι δυνατόν, μὲ τέτοιους τρόπους ὁ ἄνθρωπος νὰ ἀντιμετωπίσει τὴ θνητότητά του, θνητὸς ὤν; 

Θεολογικά, ὁ ἄνθρωπος φέρει τὸ ἀνεξίτηλο ἀποτύπωμα τοῦ Ἄλλου, ἀφοῦ ἐπλάσθη κατ’ εἰκόνα Θεοῦ. Ἡ ἀποτυχία τοῦ Ἀδὰμ νὰ διαχειριστεῖ αὐτὴν τὴν πρόκληση-πειρασμὸ ἔγινε ἀντιληπτὴ μέσῳ τοῦ σώματός του. Τότε συνετρίβη ἡ φαντασίωση τῆς ἰσοθεΐας. 

Αὐτά, μεταξὺ ἄλλων, συνέβαλαν ὥστε ἡ προβληματικὴ τοῦ συνεδρίου νὰ μὴν ἀναλωθεῖ στὴν τετριμμένη συζήτηση περὶ καλῆς καὶ κακῆς χρήσης τῆς τεχνολογίας ποιμαντικοῦ τύπου, καὶ νὰ δομηθεῖ πάνω σὲ μιὰ ἐπισήμανση καὶ τοῦ Ἕλληνα φιλοσόφου Σπύρου Κυριαζόπουλου, ὅτι ἀπὸ τὴ νεωτερικὴ ἐποχὴ ἡ τεχνικὴ δὲν εἶναι μόνο μιὰ ἰδιότητα τοῦ τεχνίτη, ἀλλὰ μιὰ στάση τοῦ ἀνθρώπου ἀπέναντι στόν κόσμο, ποὺ ὁρίζει τὴ σκέψη καὶ τὴ συμπεριφορά του. 

Στὸ πλαίσιο τοῦ Συνεδρίου θὰ διερευνήσουμε πῶς αὐτὴ ἡ στάση ζωῆς ἐπηρεάζει ὄχι μόνο τὴν πολιτική, τοὺς θεσμούς, τὴν κοινωνία, τὰ ἤθη, ἀλλὰ καὶ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὶς θρησκεῖες, τὰ πάντα δηλαδὴ ὅπως τὰ  ξέραμε. Καὶ ἂν ἰσχύει ὅτι ἡ τεχνολογία δημιουργεῖ περισσότερα προβλήματα ἀπὸ ὅσα λύνει. Κι ἂν ὅλα αὐτὰ ἔχουν τὴ ρίζα τους στὸν ἀτομικισμό. 

Τίποτα δὲν μπορεῖ νὰ μείνει ἀλώβητο, διότι ἡ ἀπο-ιεροποίηση τοῦ κόσμου δὲν περιορίζεται στὶς θρησκεῖες, ἀλλὰ ὁδηγεῖ στὴν ἀκύρωση τοῦ συμβολικοῦ νοήματος ἀκόμη καὶ τῶν κοσμικῶν θεσμῶν, εἰσάγοντας τὴν ἀτομικὴ ἀξία ὡς ἀπόλυτο κριτήριο.

 Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Θεολογία, τὸ σῶμα εἶναι ὅ,τι σπουδαιότερο ἔχει ὁ ἄνθρωπος. Αὐτὸ ὀνοματίστηκε «Ναὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Πάντα θὰ τὸ φέρουμε, ἀφοῦ θὰ ἀναστηθεῖ. Καὶ θὰ διηγεῖται τὴ σχέση μας μὲ τὴν ὑλικότητα καὶ τὴν κτιστότητά μας, καὶ ἐν τέλει τὴ σχέση μας μὲ τὸ ἀποτύπωμα τοῦ Ἄλλου, τοῦ Θεοῦ, ἀκόμη καὶ μετὰ τὴν ἀνάστασή μας. 

Η Ιερά Σύνοδος περί της ενάρξεως του Συνεδρίου για τα 100 χρόνια από την έκδοση του περιοδικού ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Η ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΣ ΤΗΝ ΗΜΙΜΑΘΕΙΑ. ΙΚΑΝΗ ΟΜΩΣ ΝΑ ΨΑΡΩΝΕΙ ΤΟΥΣ ΑΜΟΡΦΩΤΟΥΣ ΑΡΧΙΕΡΕΙΣ.  

 Η ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΔΙΑΚΡΙΝΕΙ ΑΣΚΗΤΙΚΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΣΑΡΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΩΜΑ. ΚΑΘΟΤΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΠΡΟΣΕΛΑΒΕ ΜΟΝΟ ΤΑ ΑΔΙΑΒΛΗΤΑ ΠΑΘΗ.  ΕΤΣΙ ΤΥΦΛΩΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟ ΤΗΣ ΜΕΝΟΣ, Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΑΥΤΗ ΣΥΓΧΕΕΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΕ ΤΗΝ ΦΥΣΗ, ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΝΣΤΙΚΤΟ. 

ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΝΟΥ, ΤΗΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ, ΤΗΝ ΝΟΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΚΥΡΙΑΡΧΕΙ ΣΤΑ ΠΑΘΗ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΤΟ ΩΡΑΙΟ, ΤΟ ΚΑΛΛΟΣ, ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΤΑΝΟΗΤΗ Η ΨΥΧΗ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ.

Ο ΥΛΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, Η ΟΠΟΙΑ ΑΝΕΠΤΥΧΘΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ, ΕΙΝΑΙ Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ ΤΟΥ ΕΜΠΕΔΟΚΛΗ.

ΠΩΣ ΘΑ ΟΝΟΜΑΖΑΜΕ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΤΩΝ ΕΞΩ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ  ΦΥΛΩΝ; ΕΝΣΤΙΚΤΟ,ΣΩΜΑ; ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΦΥΛΕΣ ΕΡΩΤΕΥΟΝΤΑΙ; ΑΝΕΠΤΥΞΑΝ ΠΟΙΗΣΗ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ;

Η ΚΑΡΔΙΑ ΠΟΥ ΚΑΛΕΙ ΤΟ ΝΟΥ ΝΑ ΦΩΛΙΑΣΕΙ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΕΙΝΑΙ ΣΩΜΑ; Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ, Η ΚΕΧΑΡΙΤΩΜΕΝΗ, ΕΔΩΣΕ ΣΤΟΝ ΥΙΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΩΜΑ ΧΩΡΙΣ ΘΕΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΗ; ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΩΜΑ Ή ΤΟ ΚΑΙΝΟ ΣΩΜΑ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΝΤΟΛΩΝ; 

 ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΘΕΟ ΠΙΣΤΕΥΕΙ ΑΥΤΗ Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΤΡΕΧΕΙ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ;