Γεώργιος Ματουρέλι - Το Άγιο Όρος και οι ρώσοι ονοματολάτρες.

Το Άγιο Όρος ως θρησκευτικός και πολιτισμικός τύπος του Βυζαντίου έως σήμερα συνεχίζει να μεταδίδει το ορθόδοξο Βυζαντινό πνεύμα σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Διαδραμάτιζε και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή της Εκκλησίας και ως εκ τούτου της σωτηρίας του κόσμου. Αποτέλεσε Σχολή για τους σλαβικούς λαούς, ιδιαιτέρως για τους Ρώσους, τους Σέρβους και τους Βουλγάρους, με τους οποίους δημιουργήθηκαν στενοί πνευματικοί δεσμοί. Η μεγαλύτερη επίδραση του Αγίου Όρους παρατηρείται στην παιδεία και τον πνευματικό πολιτισμό των Ρώσων. Η στενή σχέση των Ρώσων με την αγιορείτικη χερσόνησο χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα. Ως καρπός αυτής της σχέσης μπορεί να χαρακτηριστεί ο ρωσικός μοναχισμός, ο ιδρυτής του οποίου άγιος Αντώνιος Πετσέρσκι (των Σπηλαίων) μόνασε στο Άγιο Όρος. Η στενή σχέση συνεχίσθηκε:
α) τον 14ο αι., με την διάδοση του Ησυχασμού, με κύριο πρωτεργάτη τον μητροπολίτη Κιέβου Κυπριανό
β) τον 16ο – 17ο αι., με την μετάφραση των ελληνικών κειμένων στα ρωσικά από τον Μάξιμο Γραικό και τον Διονύσιο Ιβηρίτη και την λειτουργική μεταρρύθμιση του πατριάρχη Νίκωνα
γ) τον 18ο αι., με την αναβίωση του Ησυχασμού, χάρη στην λαμπρή παρουσία του μοναχού Παισίου Βελιτσκόφσκι, ο οποίος, ιδρύοντας την Σκήτη του Προφήτου Ηλία, επανασύνδεσε την Ρωσία με τον Άθω.

Γνωρίζοντας τον ησυχασμό ο ρωσικός μοναχισμός, εντός και εκτός των ορίων του Αγίου Όρους, με ζήλο προσπάθησε να τον εφαρμόσει. Η εφαρμογή της ησυχίας προκάλεσε την σημαντική άνοδο του μοναχικού βίου, που εκδηλώθηκε με την ίδρυση πολλών νέων μοναστικών κέντρων και με την εισαγωγή του θεσμού των Στάρετς (Γερόντων).

Πολλά μοναστικά κέντρα ιδρύθηκαν και στο ρωσικό Καύκασο, οι ιδρυτές των οποίων, ως συνήθως, ήταν Γέροντες με αθωνίτικη εμπειρία. Πολλοί Ρώσοι μοναχοί μετά από την πολύχρονη άσκηση έφευγαν από το Άγιο Όρος για να μονάσουν στα όρη του Καυκάσου, αποκτώντας εκεί ευρύ κύκλο μαθητών. Μετά από χρόνια ησυχίας οι ασκητές έγραφαν και κάποια διδακτικά βιβλία. Ένα από αυτά ήταν το βιβλίο του πρώην αγιορείτου μοναχού Ιλαρίωνα "Επί των Ορέων του Καυκάσου", το οποίο έγινε αιτία σημαντικών διαταραχών στο Άγιο Όρος, στις αρχές του 20ου αιώνα. Το μέγεθος του προβλήματος που προκάλεσε το πόνημα του μοναχού Ιλαρίωνα, μας έπεισε με υπόδειξη της τριμελούς επιτροπής των καθηγητών να αφιερώσουμε την παρούσα μελέτη. Είναι μια προσπάθεια της ιστορικό – θεολογικής προσέγγισης του θέματος, με σκοπό την παρουσίαση της διδασκαλίας, οι οποία δίχασε την ρωσική αγιορείτικη κοινότητα φέροντας σ’αυτήν καταστροφικές συνέπειες. Αποφασίσαμε να συγγράψουμε την παρούσα εργασία λόγω της αδυναμίας πρόσβασης στη ρωσική γλώσσα του ευρύτερου κύκλου των ενδιαφερομένων ερευνητών και της ανυπαρξίας του μεταφρασμένου στα ελληνικά υλικού, που θα βοηθούσε τον κάθε ενδιαφερόμενο να αποκτήσει την αντικειμενική εικόνα περί του ζητήματος που έμεινε στην Ιστορία ως ονοματολατρικό. Έτσι, αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε διδασκαλία των ηγετών του κινήματος και των αντιπάλων τους, εμπλουτίζοντας την παρουσίαση του θέματος με αποσπάσματα από τα βιβλία και την αλληλογραφία τους, που κατά την άποψή μας φανερώνουν τις κύριες θέσεις τους.

Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στην προσωπικότητα του μοναχού Ιλαρίωνα και μελετά βασικές πτυχές του βιβλίου Επί των Ορέων του Καυκάσου. Στη συνέχεια αναφέρουμε το πώς η εν λόγω διδασκαλία εμφανίσθηκε στο Άγιο Όρος και τις αντιδράσεις και τις συγκρούσεις που ακολούθησαν.

Στο δεύτερο κεφάλαιο θα προσπαθήσουμε να δώσουμε καθαρή εικόνα για τον τρόπο με το οποίο οι οπαδοί του μοναχού Ιλαρίωνα μεταμορφώθηκαν σε οργανωμένο κίνημα, που πολύ σύντομα απορρόφησε σημαντικό μέρος Ρώσσων μοναχών, προκαλώντας την έντονη δυσαρέσκεια των εντός και εκτός των συνόρων του Αγίου Όρους εκκλησιαστικών αρχών. Θα ασχοληθούμε με την προσωπικότητα και τις θέσεις του ηγέτη του κινήματος, τον ιερομόναχο Αντώνιο Μπουλατόβιτς, όπως επίσης με τα συγγράμματά του, και κυρίως με την Απολογία του. Επίσης θα παρουσιάσουμε και τις θέσεις των αντιπάλων του κινήματος:

 α) του μοναχού Χρυσάνθου Γκριγκορόβιτς
β) του αρχιεπισκόπου Αντωνίου Χραποβίτσκι
γ) του αρχιεπισκόπου Νίκωνα Ροζντέστβενσκι
δ) του καθηγητή Σέργιου Τρόιτσκι.

Τέλος στο τρίτο κεφάλαιο εξιστορούνται οι συνέπειες της προαναφερόμενης σφοδρής σύγκρουσης και η τελική ήττα των ονοματολατρών. Στη συνέχεια περιγράφεται ο αγώνας των ονοματολατρών για να δικαιωθούν, και οι προσπάθειες των ονοματολατρών να επιβιώσουν την περίοδο της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917.

Παρουσιάζουμε τις θέσεις των διανοουμένων και φιλοσόφων (του Φλορένσκι, του Λόσεφ, του Μπουλγκάκοφ) οι οποίοι στην προσπάθειά τους να υπερασπιστούν το ονοματολατρικό κίνημα δημιούργησαν την φιλοσοφία του ονόματος. Και συμπερασματικά, διακρίνουμε σύνθετους λόγους που οδήγησαν στην τραγική εξέλιξη του εν λόγου ζητήματος.

Πηγή: https://dspace.lib.uom.gr/handle/2159/16532