Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ (5)

 Συνέχεια από: Παρασκευή 2 Ιουνίου 2023

Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ 

Hans Jonas.

          
Αυτό το Γνωστικό σύμπαν δέν έχει τίποτε απο την δοξαστικότητα τού ελληνικού κόσμου. Τού εφαρμόζονται μειωτικά επίθετα: "αυτά τα δυστυχισμένα στοιχεία, αυτό το μικροσκοπικό κελί, η φυλακή του δημιουργού. Παρ'όλα αυτά είναι ακόμη κόσμος, τάξις, αλλά μία εκδικητική τάξη, ξένη πρός τις προσδοκίες του ανθρώπου! Η αναγνώριση αυτού του πράγματος είναι ανακατεμένη με αηδία, φόβο και πρόκληση. Η σφραγίδα τής φύσεως δέν βρίσκεται σε κάποιο ελάττωμα τής τάξεως, αλλά στην πολυπραγμοσύνη του! Μακρυά απο το να είναι χάος, η δημιουργία, παρότι τυφλή, είναι πάντοτε ένα σύστημα νόμου. Αλλά ο κόσμικός, απο την στιγμή που θα δοξασθεί σαν έκφραση μιάς νοήσεως με την οποία η νόηση του ανθρώπου θα μπορούσε να επικοινωνήσει στην πράξη τής γνώσης, τώρα υπολογίζεται μόνον στην καταπιεστική του πλευρά, η οποία αντικρούει την ελευθερία του ανθρώπου! Ο κοσμικός λόγος των Στωϊκών, ο οποίος είχε ταυτιστεί με την πρόνοια, αντικαθίσταται απο την Ειμαρμένη, την (καταπιεστική κοσμική μοίρα!).

          Αυτό το πεπρωμένο ρυθμίζεται απο τους πλανήτες, ή απο τα άστρα γενικώς, προσωποποιήσεις τού σκληρού νόμου και τού τόσο εχθρικού σύμπαντος. Η αλλαγή τού συγκινησιακού περιεχομένου τού όρου κόσμος δέν μπορεί να συμβολιστεί καλύτερα απο την αποστροφή πρός εκείνο το μέρος το οποίο ήταν το θεϊκότερο για τους αρχαίος, τις ουράνιες σφαίρες. Ο έναστρος ουρανός-για τους Έλληνες μετά τον Πυθαγόρα η πιό αγνή ενσάρκωση τής νοήσεως τού αισθητού κόσμου και η εγγύηση τής αρμονίας του-κυττάζει τώρα κατά πρόσωπο τον άνθρωπο με το σταθερό βλέμμα μιας δύναμης και μιας ξένης ανάγκης! Χωρίς την ομοιότητα πλέον αλλά παρ'όλα αυτά δυνατά τα άστρα έγιναν τύραννοι, εκφοβιστικά αλλά και σιχαμένα ταυτοχρόνως, διότι είναι κατώτερα του ανθρώπου! "Αυτοί (λέει ο Πλωτίνος με αγανάκτηση για τους Γνωστικούς), που κρίνουν τον κατώτατο τών ανθρώπων άξιο να ονομασθεί αδελφός τους, αρνούνται σαν τρελλοί αυτόν τον τίτλο στον ήλιο, στα άστρα του ουρανού, ακόμη και στην ψυχή του κόσμου, την αδελφή μας (Ενν. ΙΙ, 9,18). Ποιός είναι πιό μοντέρνος μπορούμε να αναρωτηθούμε, ο Πλωτίνος ή οι Γνωστικοί; "Αυτοί θα έπρεπε να σταματήσουν (λέει σε κάποιο άλλο σημείο) τις διηγήσεις τους που είναι γεμάτες τρόμο γύρω απο τις κοσμικές σφαίρες... Εάν ο άνθρωπος είναι ανώτερος απο τα άλλα ζωντανά όντα, πόσο περισσότερο είναι οι σφαίρες οι οποίες δέν βρίσκονται στο Όλον για να ασκήσουν τυραννία, αλλά για να του αποδώσουν τάξη και νόμο (στο 13). Γνωρίζουμε ήδη πώς υπολόγιζαν οι Γνωστικοί αυτόν τον νόμο. Δέν είχε τίποτε απο την πρόνοια αλλά ήταν εχθρικός πρός την ελευθερία του ανθρώπου! Κάτω απο αυτόν τον άσπλαχνο ουρανό, ο οποίος δέν ενέπνεε πλέον εμπιστοσύνη και αφοσίωση, ο άνθρωπος συνειδητοποιεί την ολοκληρωτική του μοναξιά. Κυκλωμένος απο αυτόν, υποκείμενος στην εξουσία του και όμως ανώτερος αυτού λόγω της αριστοκρατικής του ψυχής, ο άνθρωπος δέν αναγνωρίζεται μέρος του συστήματος που τον αγκαλιάζει, αλλά ανεξήγητα τοποθετημένος σ'αυτό και εκτεθειμένος σ'αυτό.

          Και όπως ο Πασκάλ, είναι τρομοκρατημένος. Η μοναχική του ετερότης η οποία ανακαλύπτει τον εαυτό της στην μοναξιά, ξεσπάει στο αίσθημα του φόβου. Ο φόβος σαν απάντηση της ψυχής στο ότι είναι-στον-κόσμο είναι ένα προσφιλές θέμα του Γνωστικισμού. Η αντίδραση τού Εγώ στην ανακάλυψη τής κατάστασής του είναι και αυτή η ίδια ένα στοιχείο εκείνης τής ανακάλυψης. Σημαδεύει το ξύπνημα τού εσωτερικού Εγώ απο τον ύπνο και την μέθη του κόσμου! Διότι η εξουσία τών πνευμάτων, των άστρων ή του κόσμου εν γένει δέν είναι απλώς μία εξωτερική δύναμις φυσικού εξαναγκασμού, αλλά περισσότερο ένα εσωτερικό αποξένωσης και αλλοτρίωσης απο τον εαυτό. Αποκτώντας συνείδηση του εαυτού του, το εγώ ανακαλύπτει επίσης ότι δέν είναι κύριος του εαυτού του, αλλά είναι ο αθέλητος εκτελεστής των κοσμικών σχεδίων. Η γνώση μπορεί να ελευθερώσει τον άνθρωπο απο αυτή την σκλαβιά, αλλά επειδή ο κόσμος αντιμάχεται με την ζωή και με το πνεύμα, η σωτηριώδης γνώση δέν στοχεύει στην ολοκλήρωση τού κόσμικού όλου και στην συμπάθεια για τους νόμους του, όπως συνέβαινε με την στωϊκή γνώση και σοφία, η οποία επιδίωκε την ελευθερία σε μία συνειδητή συμφωνία με την καθορισμένη αναγκαιότητα τού όλου!

          Για τους Γνωστικούς αντιθέτως η αλλοτρίωση απο τον κόσμο πρέπει να εμβαθύνει και να οδηγηθεί σε ένα τέλος για την απελευθέρωση του εσωτερικού Εγώ, διότι μόνον έτσι μπορεί να κατακτήσει τον εαυτό του! Ο κόσμος (όχι η αλλοτρίωση εξ'αυτού), πρέπει να ξεπεραστεί και ένας υποβαθμισμένος κόσμος σε ένα σύστημα εξουσίας μπορεί να νικηθεί μόνον μέσω της δύναμης. Και φυσικά η υπέρβαση στην οποία αναφερόμαστε είναι κάτι εντελώς άλλο απο την κυριαρχία της τεχνολογίας. Η δύναμις και η εξουσία του κόσμου υπερβαίνεται απο το ένα μέρος, μέσω της δύναμης του Σωτήρος ο οποίος διαπερνά αυτό το κλειστό σύστημα απ'έξω και απο το άλλο μέρος απο την δύναμη της γνώσης την οποία έφερε Αυτός, η οποία σαν ένα μαγικό όπλο νικά την δύναμη των πλανητών και ανοίγει την οδό στην ψυχή μέσω των τάξεων τους.

          Παρότι όλο αυτό είναι τόσο διαφορετικό απο την σχέση τής εξουσίας τού μοντέρνου ανθρώπου με την αιτιότητα τού κόσμου, υπάρχει μία οντολογική ομοιότης στο γεγονός ότι η αντιπαράθεση τής εξουσίας στην εξουσία είναι η μόνη σχέση η οποία παραμένει στον άνθρωπο, και στις δύο περιπτώσεις, με την ολότητα της φύσεως.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.