ΤΟ "ΤΡΙΤΟ ΔΙΠΛΑΣΙΑΖΕΙ" (1)

 Το Πνεύμα στην Θεολογία τής ιστορίας τού Ιωακείμ της Φλώρας.

του Antonio Stagliano.

        

  Η φιγούρα του Ιωακείμ της Φλώρας επέστρεψε τής μόδας πρίν λίγα χρόνια λόγω της τριπλής μνημονεύσεως που είχε εκ μέρους τού Barack Obama κατά την διάρκεια τής εκλογικής του εκστρατείας για την Προεδρία των Η.Π.Α. "Δάσκαλος τού σύγχρονου πολιτισμού" και "εμπνευστής ενός πιό σωστού και δικαιου κόσμου", έτσι όρισε τον Αββά, ο νέος πρόεδρος. Έναν Θεολόγο ο οποίος έζησε τον ΧΙΙ αιώνα (πέθανε στις 30 Μαρτίου 1202), αναφερόμενος φυσικά σ'εκείνο το ουτοπικό όραμα της ιστορίας που τον κατέστησε διάσημο σ'όλον τον κόσμο. Μία εννοιολόγηση της ιστορίας ανοιχτή στην ελπίδα η οποία, από το ένα μέρος, δέν αφαιρείται από την πτώση τού κόσμου, αλλά από το άλλο θεωρεί σωστό να αξιολογήσει την δυναμικότητα που υπάρχει έμφυτη στην ιστορική πορεία, παρότι παροδική και εφήμερη! Ο De Lubac παρότι κριτικός και αυστηρός απέναντι στον εξηγητή και Θεολόγο Αββά, δέχεται την μεγάλη του αξία: το ότι εναπόθεσε στην ιστορία, μία προφητική κίνηση εντελώς νέα, και μία πολιτισμική πρόοδο η οποία, μέσω αναπτύξεων, διαφοροποιήσεων, μεταμορφώσεων, από τον ΧΙΙ αιώνα έφτασε μέχρι των ημερών μας. Υπάρχει μία "κληρονομιά και υπάρχουν και πνευματικοί απόγονοι του Ιωακείμ", είπε! Η βεβαίωση τού πνεύματος τής πτωχείας με μιά πιό πλατειά διάδοση τής θρησκευτικής ζωής θα έφερνε εκείνη την ηθικο-πνευματική ανανέωση τής "τρίτης εποχής" τού Ιωακείμ, την εποχή του Πνεύματος!
Το ίδιο και ο σημαντικός Y. Congar: "την εποχή του γράμματος θα διαδεχθεί η εποχή της ελευθερίας του πνεύματος, ένα Σάββατο καθαρής ευχαριστίας!" Εκείνο που συνήθως ήταν προορισμένο στην εσχατολογία στο τέλος της ιστορίας, εισάγεται μέσα στην ιστορία σαν αντικείμενο μίας αναμονής, μίας ελπίδος. Σ'αυτή την εποχή με μία θρησκεία ελεύθερη και πνευματική, θα υπάρχει ακόμη μία ιεραρχία και τα Μυστήρια, αλλά πνευματοποιημένα, πιό κοντά στον τύπο του Ιωάννη παρά σ'εκείνον του Πέτρου. Η έλευση αυτής της εποχής είναι επικείμενη!
Για τον W. Kasper: "εάν κατ'αρχάς αυτή η ανανέωση και αυτή η πρόοδος σήμαινε την αναμονή τών μοναχών σαν μία ανανέωση της εκκλησίας, πολύ γρήγορα οι ιδέες του Ιωακείμ εκκοσμικεύτηκαν. Η ιδέα τής προόδου και οι μοντέρνες ουτοπίες παρουσιάζουν έναν αιτιατό δεσμό με παρόμοιες θέσεις. Τροποποιημένες στην μορφή οι ιδέες του Ιωακείμ επαναπροωθούνται απο τον Λέσσινγκ, τον Κάντ, τον Μάρξ όπως επίσης και απο την ονειρική παραίσθηση του τρίτου Ράιχ, με τους εφιάλτες που το συνόδευσαν στον αιώνα μας. Πρόκειται όμως για ιδέες ή αποσπάσματα σκέψεων του Ιωακείμ, τα οποία παρουσιάζονται και σε πολλά θεολογικά ρεύματα και σε κινήματα ανανέωσης στο εσωτερικό της εκκλησίας" (Ο Θεός του Ιησού Χριστού σ. 281...)
Πρόκειται λοιπόν για μία "Θεολογία της ιστορίας" η οποία ανεπτύχθη σαν μία ειδική συμφωνία η οποία μεταγράφει στον χρόνο την μελωδία τού Αιωνίου και μας επιτρέπει να συλλάβουμε στην Θεία ζωή τα μυστηριώδη βάθη των ιστορικών γεγονότων, όπως επίσης και την πρόοδο της Φύσεως, εκείνης της αναβάσεως τής ανθρωπότητος πρός μία πιό έντονη ανθρωποποίηση και πνευματικοποίηση που έπρεπε προφητικά να αναγνωρίσουμε μέσα στα δράματα τών υπάρξεων και τών εποχών, τα οποία-στο διεισδυτικό βλέμμα αυτού που παρατηρεί τους δυναμισμούς τής ιστορίας στο φώς τής αποκαλύψεως του Θεού-γίνονται φιγούρες πλήρεις αινιγματικών νοημάτων, που χρήζουν ερμηνείας και κοινωνικοποιήσεως με τον σκοπό να κατευθυνθεί η ανθρώπινη περιπέτεια πρός κορυφές αρμονίας, δικαιοσύνης, νέας αδελφότητος, ελευθερίας απο όλες τις δεσμεύσεις του παρελθόντος, διανοίγοντας την στην ελπίδα μίας καθολικής και παγκόσμιας ειρήνης!

Το αδιαφιλονίκητο προσόν του Ιωακείμ είναι ότι κατόρθωσε να σκεφθεί ιστορικά την Τριάδα και Τριαδικά την ιστορία: και δι'αυτής τής οδού, η πίστη στην Τριάδα, γίνεται "κριτική και επαναστατική σκέψη", μία καταγγελία τής αλυτρωτικής καταστάσεως του κόσμου, ο οποίος είναι γεμάτος αντιπαραθέσεις και αξεπέραστα σχίσματα! Γίνεται όμως και προφητεία τού μέλλοντος, κατεύθυνση πρός έναν σκοπό καθολικής κοινωνίας, αναγγελία τής εξασφαλισμένης ειρήνης απο την φανέρωση τού Θεού δίπλα μας και λαχτάρα μίας πνευματοποιήσεως τής κοινωνίας η οποία προοδεύει ήδη χάρη στο έργο του Τριαδικού πνεύματος, δηλαδή τού πνεύματος που εργάζεται και ολοκληρώνει στην ιστορία την αιώνια απόφαση του Χριστιανικού Θεού, να σώσει όλους τους ανθρώπους!
Η προσπάθεια του Αββά εκ Καλαβρίας υπήρξε εκείνη να ανοίξει τα μάτια τών συγχρόνων του σ'αυτή την Χριστιανική αλήθεια, η οποία δέν διαψεύσθηκε απο την ωμότητα και απο μερικά τρομακτικά γεγονότα της εποχής. Ανάμεσα στον ΧΙΙ και τον ΧΙΙΙ αιώνα γεννιέται στο Celico στα 1130/5 και πεθαίνει στο μικρό μοναστήρι τού S.Martino di Canale, κοντά στην Cosenza. Ενώ λοιπόν στερεώνεται το Νορμανδικό Βασίλειο τού Enrico VI, στον Νότο γεννιέται εκείνη την εποχή ο Federico II (stupor mundi), ο οποίος θα ανοίξει τα γεωγραφικά σύνορα και οι πόλεμοι αρχίζουν νά φαίνονται ατελείωτοι για την ελευθερία των πόλεων, και μέ τις διαμάχες ανάμεσα στους Πάπες και την αυτοκρατορία, τίς σταυροφορίες για την απελευθέρωση των ιερών τόπων (και τήν αποτυχία τους). Η διάδοση των αιρέσεων ήταν σταθερή και ασταμάτητη και ορισμένες εξελίξεις της εκκοσμικεύσεως της Εκκλησίας είχαν ήδη προχωρήσει. Εμπλεκόμενος προσωπικά στα γεγονότα τού καιρού του, ο Ιωακείμ καταγγέλλει, στιγματίζει και εκφράζει ανοιχτά τον ζήλο του για την Χριστιανική και εκκλησιαστική υπόθεση. Μέσα σ'αυτές τις περιπέτειες και ξεκινώντας απο αυτές τις δυσκολίες τής εποχής του, διατηρεί μία υγιή "ιστορική αισιοδοξία" σχετικά με την δυνατότητα μίας πνευματικής αναγεννήσεως τής κοινωνίας: εάν ο Θεός εμπλέκεται στην ιστορία καθότι ο ίδιος ο Θεός στην Τριαδική του ζωή, αποτελεί την αρχή, την συντροφιά και τον μελλοντικό ορίζοντα εκτός τού χαρακτηρισμού των ρυθμών της εποχής-τότε είναι δυνατόν μία χαρούμενη και ιερή ανάγνωση των προόδων των εποχών!
Και νά το όραμα: Νευρωμένος με την πραγματοποιημένη εσχατολογία-διότι το πνεύμα είναι σε δράση-ο κόσμος τείνει πρός την "υπέρτατη ευτυχία και χαρά", όταν θα κατορθώσει να αποκτήσει καθοριστικά πρόσβαση στην ησυχία και στην ειρήνη που τού έχουν υποσχεθεί, τα οποία βρίσκονται ήδη σε ενέργεια, παρότι δέν έχουν πραγματοποιηθεί ακόμη πλήρως. (Προς Εβρ. 4,7:.....άρα απολείπεται σαββατισμός τω λαώ του Θεού. Ο γάρ εισελθών εις την κατάπαυσιν αυτού και αυτός κατέπαυσεν απο των έργων αυτού ώσπερ απο των ιδίων ο Θεός. Σπουδάσωμεν ούν εισέλθειν εις εκείνην την κατάπαυσιν ίνα μή εν τω αυτώ τις υποδείγματι πέση της απειθίας.) Τα δράματα απο τις ιστορικές ήττες του ανθρώπου δέν μπορούσαν να κάμψουν το κουράγιο : υπήρχε ανάγκη να βρεθεί μία θετική διέξοδος και έτσι να σχεδιασθεί μία νέα περιπέτεια μίας προοδευτικής πνευματοποιήσεως. Η εποχή του πνεύματος σε μία πλήρη εμφάνιση, η ωρίμανση και η αύξηση της εποχής τού Αγίου Πνεύματος, όπως ήδη ξεκίνησε με τον Άγιο Βενέδικτο. Πέραν της μεταστροφής τών Εβραίων, βρισκόμαστε και σε αναμονή τής μεταστροφής και των διαφωνούντων Ελλήνων και εκείνη του κόσμου των Εθνικών, όλοι τους πρόδρομοι τού καθοριστικού γεγονότος της Νέας εποχής, την οποία οι χρονολογικοί νόμοι υποθέτουν για το 1260. Αυτό το ρίσκο της απίθανης χρονολόγησης, ίσως γεννήθηκε απο την ανάγκη του Ιωακείμ να δώσει πραγματικότητα και ιστορική μορφή στον διαλογισμό του βιβλικού συμβολισμου. Ακολουθώντας το Ευαγγέλιο το κατά Ματθαίον, ο Ιωακείμ, καθορίζει ανάμεσα στον Αδάμ και τον Ιησού 42 γενεές, οι οποίες σύμφωνα με τον κανόνα της ομόνοιας των δύο Γραφών, πρέπει να επαναληφθούν στην δεύτερη εποχή, με την μοναδική διαφορά ότι ενώ οι γενεές της Π.Δ. υπήρξαν ανόμοιες στην διάρκεια, εκείνες της Κ.Δ. θα είναι όλες 30 ετών: Το αποτέλεσμα φτάνει τα 1260 χρόνια.[ Αλωση τής Κων/πόλεως τό 1204]
Έτσι ανανεωμένη απο τις διαμάχες τής νέας Βαβυλώνος, η Εκκλησία τής Ρώμης θα έδειχνε την λαμπρότητα του προσώπου της, πραγματοποιώντας στην γή το χάρισμα που έλαβε απο τον Διδάσκαλό της, να ενσαρκώσει την "νέα Ιερουσαλήμ", επιτρέποντας την δημιουργία μίας ανθρώπινης κοινωνίας η οποία θα κυβερνάται σύμφωνα με τις Ευαγγελικές αρχές και τις πιό αριστοκρατικές αρετές, σε μία ανανέωση των ηθών, των ιδεών και των νοοτροπιών, τα οποία μπορούσε να πραγματοποιήσει μόνον μία νέα φανέρωση του πνεύματος. Το όνειρο τής δικαιοσύνης, της αγάπης, της ελευθερίας και της ειρήνης που ζωντάνευε την ελπίδα του Καλαβρέζου μεταρρυθμιστού νευρώνει την δική του εμπειρία τής αγιότητος και βρίσκει στον διαλογισμό τού Τριαδικού μυστηρίου την γόνιμη αγκαλιά του και την πιό αληθινή έκφραση. Η εποχή του Πνεύματος είναι ο σκοπός πρός τον οποίο βαδίζει όλη η ιστορία του κόσμου η οποία έχει ήδη εισδύσει στην τελευταία της εποχή ή κατάσταση, "μετά" τις άλλες δύο: εκείνη του Πατρός και εκείνη του Υιού.

ΣΧΟΛΙΟ: "Y. Congar: «την εποχή του γράμματος θα διαδεχθεί η εποχή της ελευθερίας του πνεύματος, ένα Σάββατο καθαρής ευχαριστίας»!" Οπως βλέπουμε η ευχαριστιακή εκκλησιολογία τού Ζηζιούλα, γιά τήν οποία διεκδικεί μιά θέση στό Πάνθεον τής Θεολογίας ριζώνει στήν αίρεση τού Ιωακείμ, στήν υποτιθέμενη τρίτη εποχή, τής οικονομίας τού Αγίου Πνεύματος. Εισάγει καινά δαιμόνια όπως όλοι οι σημερινοί διανοούμενοι καί μέ τό ικανότατο συνεργείο του τά συναρμολογεί μέσα στήν εκκλησία βαφτίζοντάς τα ορθόδοξα.

 Τό Τρίτο Πρόσωπο τής Αγίας Τριάδος διπλασιάζει τήν εκκλησία, αφού εξέρχεται από τά όρια τής εκκλησίας τού Ιησού Χριστού στήν ιστορία, δημιουργώντας τόν θρησκευόμενο "uomo aeconomicus", τόν νέο άνθρωπο τής οικονομίας τής σωτηρίας, όπως τόν αποκάλυψε πρώτος ο προτεστάντης Μάξ Βέμπερ, τόν  πλούσιο, ο οποίος έχει τήν χάρη καί είναι σωσμένος, επειδή είναι πλούσιος.