Roberto Pecchioli - Ο Τζορτζ Σόρος και η Ανοιχτή Κοινωνία (66)

 Συνέχεια από: Τετάρτη 13 Μαρτίου 2024

KATA ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ (ΤΟ ΑΝΤΙΦΩΝΟ ΤΟΥ ΣΟΡΟΣ)

16

ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΟΙΚΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ

Ένας προοδευτικός στοχαστής, ο Γιούργκεν Χάμπερμας, μίλησε εναντίον του υπερανθρωπιστικού σχεδίου ως δυνητικά καταστροφικού λόγω της καταναγκαστικής του δύναμης. Το παράδειγμα είναι ο γονέας που αποτυπώνει στα παιδιά του -από το εμβρυϊκό στάδιο- τα γενετικά και φαινοτυπικά χαρακτηριστικά της επιλογής του.

Η ανάπτυξη υπερ-ανθρώπινων ικανοτήτων θα μπορούσε ακόμη και να καθορίσει τη γέννηση δύο ριζικά διαφορετικών ανθρώπων: εκείνων που μπορούν να αντέξουν οικονομικά τις πανάκριβες τεχνολογίες των υπερπλούσιων, των νέων αριστοκρατών και όλων των άλλων. Υπάρχει σε αυτή τη σπασμωδική προσπάθεια υπέρβασης των ανθρώπινων δυνατοτήτων το σημάδι μιας κόπωσης που εκδηλώνεται με κατάθλιψη, υπερκινητικότητα, σύνδρομο burnout, δηλαδή συναισθηματική εξάντληση, αποπροσωποποίηση, κυνισμό, αίσθημα μειωμένης προσωπικής ολοκλήρωσης που η περίοδος της επιδημίας έχει εξαπλώσει σε τεράστιο βαθμό με απρόβλεπτα αποτελέσματα. Χωρίς να ξεχνάμε ότι όσο περισσότερο η ψηφιοποίηση εισέρχεται στη ζωή μας, τόσο πιο χειραγωγήσιμοι γινόμαστε. Ποιος ξέρει τι θα σκεφτόταν ο Νίτσε όταν θα έβλεπε τον άνθρωπο-μαριονέτα να κινείται από δίκτυα υπολογιστών, στα χέρια λίγων υπερ-ανθρώπων, της κυρίαρχης τεχνοτάξεως.

                                             

Ο άνθρωπος της τρίτης χιλιετίας θα είναι ακόμα άνθρωπος ή μήπως γεννιέται ένα νέο είδος; Είναι το παράδοξο του πλοίου του Θησέα, το ερώτημα της διατήρησης της αρχικής ταυτότητας σε μια οντότητα που έχει αλλάξει εντελώς με την πάροδο του χρόνου. Παραμένει το πλάσμα-άνθρωπος το ίδιο αν όλα τα συστατικά του έχουν αλλάξει και ακόμη και ο εγκέφαλος -η έδρα της σκέψης και του πνεύματος- αναδιαμορφώνεται σύμφωνα με μια θέληση που κατέβηκε από ψηλά; Το ερώτημα είναι αν η ανθρωπότητα θα διατηρήσει την ουσία της ή όχι. Συνεχίζουμε να έχουμε δύο πόδια, δύο χέρια, δύο μάτια και ένα κεφάλι, αλλά είμαστε ακόμα εμείς; Το ερώτημα είναι επείγον από την άνοιξη του 2020, τη σκοτεινή αυγή της επιδημίας, αλλά αιωρείται στον αέρα εδώ και τριάντα χρόνια, από τον κοσμοϊστορικό θρίαμβο της αγοράς. Ένα από τα σημαντικότερα έργα τέχνης του περασμένου αιώνα είναι η "Επιμονή της μνήμης" του Σαλβαδόρ Νταλί, ο πίνακας των μαλακών ρολογιών. Ο πίνακας απεικονίζει έναν έρημο κάμπο που κυριαρχείται από την παρουσία ρολογιών με σχεδόν ρευστή σύσταση, τα οποία, καθώς λιώνουν, παίρνουν το σχήμα των στηριγμάτων τους. Τα ρολόγια που έχουν γίνει σχεδόν ρευστά το καθένα σηματοδοτεί μια διαφορετική ώρα: είναι ακόμη όργανα ικανά να δείχνουν τον χρόνο;

                                             Είναι ο homo sapiens sapiens ο ίδιος με το «πριν» 

                                   ή έχει υγροποιηθεί λόγω της δράσης της κοινωνικής μηχανικής;

Μια από τις ιδέες του Αντόνιο Γκράμσι ήταν η έννοια της "παθητικής επανάστασης", της σημαντικής αλλά όχι άμεσης αλλαγής ενός πολιτικού, κοινωνικού και υπαρξιακού συστήματος. Οι μετασχηματισμοί υλοποιούνται από την άρχουσα τάξη προκειμένου να αποτρέψει διαδικασίες από τα κάτω που θα αμφισβητούσαν την κυριαρχία της. Η επανάσταση είναι παθητική στο βαθμό που υφίσταται, αφού η πρωτοβουλία βρίσκεται στα χέρια της εξουσίας. Κάθε τόσο υπάρχουν ρήξεις, αποφασιστικές στιγμές στον αποτυπωμένο μετασχηματισμό. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, η κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνισμού, η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, η οικονομική κρίση του 2007-2008 και από το 2020 η πανδημία. Όλα στάδια ενός βαθύτατου μετασχηματισμού της ανθρωπότητας, που παρήχθησαν πριν πυροδοτηθεί μια αντίδραση, η εξέγερση ενάντια στην παγκοσμιοποιημένη δυστοπία στο όνομα των κοινωνικών, ηθικών, ανθρωπολογικών πληγών που προκλήθηκαν σε λαούς, ανθρώπους, γενιές.

Το υψηλότερο επίπεδο εξουσίας βρίσκεται πάντα ένα βήμα μπροστά από την υπόλοιπη ανθρωπότητα και ξέρει πώς να εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες ακόμη και μέσα στην τραγωδία. Μέσα σε δύο χρόνια πανδημίας, το πλοίο του Θησέα διαλύεται κομμάτι-κομμάτι με αυξανόμενη ταχύτητα, και το πιο εκπληκτικό αποτέλεσμα δεν είναι η απεραντοσύνη της αλλαγής, αλλά η αποδοχή της χωρίς αντίδραση, η μη αντίληψη της εξαιρετικής έκτασής της, συνοδευόμενη από τη συναίνεση ότι οι ολιγαρχίες είχαν χάσει. Γι' αυτό το λόγο το ερώτημα αφορά την ταυτότητά μας, τόσο την προσωπική όσο και τη συλλογική. Είμαστε ακόμα οι άνθρωποι του "πριν" ή η αλλαγή μας έκανε "άλλους από τους εαυτούς μας"; Το ερώτημα δεν είναι αδρανές ή αφηρημένο, αφού από την απάντηση εξαρτάται η δυνατότητα αντίδρασης. Δυνατότητα, όχι αντίδραση. Η αμφιβολία, στην πραγματικότητα, είναι ότι έχουμε γίνει αναίσθητοι σε αυτό που βλέπουμε, αδιάφοροι για το αν είμαστε ακόμα "εμείς".

Όλα έχουν αλλάξει, ξεκινώντας από τη μείωση των συγκεκριμένων ελευθεριών και το άδειασμα της δημοκρατίας, του απόλυτου τοτέμ της εποχής μας. Οι στατιστικές το συνειδητοποιούν αυτό. Το εβδομαδιαίο περιοδικό The Economist καταρτίζει τον Δείκτη Δημοκρατίας: σύμφωνα με τις παραμέτρους του ζωντανού φιλελεύθερου ευαγγελίου, μόνο το 8,4% των κατοίκων του πλανήτη ζει σε καθεστώτα που σέβονται τις πολιτικές και πολιτιστικές ελευθερίες, όπου υπάρχουν ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, ένα σύστημα ελέγχων και ισορροπιών. Ο δείκτης μειώνεται σταθερά εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Τέρμα η ελευθερία μετακίνησης, υποχρεώσεις κάθε είδους, δυσβάσταχτοι περιορισμοί, ό,τι είχε απομείνει από την κοινότητα και την αλληλεγγύη εξαλείφθηκε στο όνομα της κοινωνικής αποστασιοποίησης και της γυμνής διαβίωσης. Και μετά ο εγκλεισμός, η δημιουργία των αποδιοπομπαίων τράγων, εκείνων που θέτουν τα ερωτήματα που το χθεσινό σύστημα θεωρούσε αναπόφευκτα. Επίσης, το ιδεολογικό οπλοστάσιο της Μεγάλης Επαναφοράς, ο κλιματικός οικολογισμός, η βιοκρατική επιτήρηση, η ψηφιοποίηση του ανθρώπου, η άρνηση της φύσης, η απαγόρευση της συνάθροισης που καλύπτεται από την ασφαλιστική εμμονή.

Το σπιράλ της αλλαγής, από παθητική επανάσταση έχει μετατραπεί σε ζωηρή καταστροφή των χώρων της κοινότητας, της δημόσιας συζήτησης και της ελευθερίας, μια διολίσθηση που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα διανοητικά εργαλεία του εκλιπόντος κράτους δικαίου. Η δημοκρατία είναι η συμμετοχή ενός λαού στη μοίρα του (στο πεπρωμένο του). Τρεις άκρως συμβολικές λέξεις, συμμετοχή, πεπρωμένο, λαός. Τα νοήματα διαλύονται: η συμμετοχή αναστέλλεται: κάποιος αποφασίζει, από πάνω, αδιαμφισβήτητα, με τη βοήθεια "ειδικών". Ποιος λαός μπορεί να επιβιώσει χωρίς ένα κοινό σχέδιο, μια πόλις στην οποία να συγκεντρωθεί, να συζητήσει και να αναγνωρίσει τον εαυτό του; Όσο για το πεπρωμένο, μόνο το ατομικό πεπρωμένο μετράει. Η εξαπάτηση είναι κολοσσιαία, όμως στην κατάσταση της ανασταλμένης ζωής, η πλειοψηφία έχει την εξουσία.

Σε έναν ζοφερό και δραματικό πίνακα, το Dos forasteros, ο Φρανσίσκο Γκόγια απεικονίζει τη θανατηφόρα μονομαχία μεταξύ δύο φτωχών που αιμορραγούν στο άγονο σκηνικό μιας sierra, ενός τόπου που παραπέμπει στη φυλάκιση και το θάνατο. Οι δυο τους δίνουν μια σκληρή μάχη με τυφλή μανία. Ο καλλιτέχνης καθιστά σαφές ότι μάχονται για το τίποτα, χάνοντας την ανθρωπιά τους. Είναι η μεγαλύτερη νίκη της εξουσίας: να διχάζει τους ήδη ηττημένους, να τους κάνει αμοιβαία εχθρικούς. Τα χειρότερα ένστικτα του ανθρώπου βγαίνουν στην επιφάνεια κατ' εντολή των εξουσιαστών. Αν πρόκειται για μια πρόβα τζενεράλε του ολοκληρωτισμού, το πείραμα πετυχαίνει θαυμάσια.

Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε αν η ταινία που βλέπουμε, δέκα, είκοσι χρόνια πριν, θα μπορούσε να παραχθεί σήμερα χωρίς να υποστεί την αστυνομία της σκέψης, την απαγόρευση για λόγους φυλετικούς, γλωσσικούς, για ένα "σεξιστικό" αστείο, μια πολιτικά μη ορθή αναφορά σε μια από τις προστατευόμενες και αγανακτισμένες κοινότητες, επειδή μιλάει για την οικογένεια ή για μια φυσιολογική ζωή. Δεν αντιλαμβανόμαστε πλέον τίποτα λόγω υπερφόρτωσης, χειραγώγησης, αδιαφορίας (αδιαφορία: τίποτα δεν είναι διακριτό).

Δεν έχει σημασία τι πιστεύει κανείς, σημασία έχει η αποφασιστικότητα να υπερασπιστεί αρχές και πεποιθήσεις, η θέληση να ακολουθήσει μια εσωτερική πυξίδα, να συνειδητοποιήσει ότι το παράδειγμα έχει αλλάξει και ότι στο πλοίο του Θησέα είμαστε επιβάτες που προορίζονται για ναυάγιο. Είναι η εποχή των τελευταίων ανθρώπων. Τελευταίων, δεδομένου ότι μια χούφτα ψυχοπαθών έχουν προβλέψει ένα υπεράνθρωπο μέλλον από τα ζώα και τα παρακλάδια της τεχνολογίας. Τελευταίοι επειδή είναι ανάξιοι της θεϊκής σπίθας, ένα ασαφές πλήθος στην αστική κυψέλη, ανίκανο να αντιληφθεί την απώλεια της ταυτότητας, τερματικά τεχνητών μηχανισμών, μια μάζα που βλέπει άσπρο και λέει μαύρο αν αυτό είναι το θέλημα του δαμαστή. Η υπεράνθρωπη, η μελλοντική ανθρωπότητα.

ΚΑΙ ΟΜΩΣ ΚΑΝΕΝΑΣ ΦΩΤΙΣΜΕΝΟΣ ΚΛΗΡΙΚΟΣ Ή ΜΟΡΦΩΜΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΟΣ ΔΕΝ ΥΠΟΠΤΕΥΕΤΑΙ ΤΗΝ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΟΡΟΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΑ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΛΥΟΥΝ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ. ΚΑΙ ΟΛΟΙ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙ'ΑΓΑΠΗ.