Παρουσίαση
O Giovanni Raele, ο διασημώτατος κι ο πολυγραφώτατος των συγχρόνων ιταλών πλατωνιστών, μας προσφέρει την πιο χυμώδη κ’ ευσύνοπτην θεώρηση της σωκρατικής διανοήσεως. Εκκινώντας από την βίωση του δελφικού «γνώθι σαυτόν» επισημαίνει την σπουδαιότητα του προφορικού λόγου ως μέσου για την προσπέλαση της διαλεκτικής και διαγιγνώσκει έναν επαναστατικό τρόπο προσφυγής εις το παράδειγμα. Επισημαίνει τον ρόλο της ψυχής ως ουσιώδους παράγοντος της ανθρώπινης υπάρξεως κι ως υποδοχέως, αλλά κι ως εκπομπού πασών των αξιών. Το έργο συμπληρώνεται με μιαν αντιστικτική προβολή της προσωπικότητος της Ξανθίππης. Ο «Σωκράτης» του Giovanni Reale, με την προφανή του πρωτοτυπία, προσφέρεται στους Έλληνες φιλοσοφούντας και φιλομαθείς, γενικώτερον, αναγνώστες, ως εύγευστος κ’ εύπεπτος ώριμος καρπός. Είναι βέβαιον πώς θα γνωρίσει και παρ’ αυτοίς την ίδιαν επιτυχία που έχει ήδη γνωρίσει διεθνώς. (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ
ΕΝΑΣ ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΑΝΑΝΕΩΜΕΝΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ ΣΤΗ ΔΟΜΙΚΗ ΑΜΦΙΣΘΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α’: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β’: Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ «ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ» ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΟΨΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ’: ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΟΥΔΕΝ ΣΥΝΕΓΡΑΨΕ ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΟ ΡΟΛΟ ΠΟΥ ΔΙΕΔΡΑΜΑΤΙΣΕ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ’: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ, ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΝ, ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΙΩΝ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΜΑΣ ΕΧΟΥΝ ΠΕΡΙΕΛΘΕΙ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε’: Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΩΣ ΚΑΤΑΡΡΙΠΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΕΣΦΑΛΜΕΝΩΝ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ ΚΑΙ Η ΑΓΝΟΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ ΩΣ «ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΟΦΙΑ»
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΣΤ’: Η ΕΙΡΩΝΙΑ, Η ΕΛΕΓΚΤΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΚΑΙ Η «ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ»
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ’: ΟΙ ΚΥΡΙΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΤΗΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΗΣ ΔΙΑΝΟΗΣΕΩΣ: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΩΣ ΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΩΣ ΥΨΙΣΤΟ ΗΘΙΚΟΝ ΚΑΘΗΚΟΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η’ : Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΑΞΙΩΝ ΒΑΣΕΙ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΣ ΠΕΡΙ «ΨΥΧΗΣ» ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΟΓΕΙΟ ΤΗΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ’ : Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι’ : Η ΞΑΝΘΙΠΠΗ ΩΣ «ΕΤΕΡΑ ΟΨΙΣ» ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ
Της Χριστινας Σινου (17.02.2009)
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑ. Με τη μονογραφία του «Σωκράτης – Προς ανακάλυψιν της αρχαίας σοφίας», που πρωτοεκδόθηκε από τις πανεπιστημιακές εκδόσεις Rizzoli, Μιλάνο 2000, ο Giovanni Reale, ο πιο γνωστός σύγχρονος Ιταλός πλατωνιστής, επιχειρεί να παρουσιάσει μ’ ένα νέο τρόπο σύνθεσης των πηγών τις απόψεις, τη δράση, αλλά και τον ιδιωτικό βίο -το τελευταίο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην Ξανθίππη- της εμβληματικής μορφής του Σωκράτη, ο οποίος απετέλεσε ορόσημο στην Ιστορία της Φιλοσοφίας και επηρέασε όσο κανείς άλλος τον φιλοσοφικό στοχασμό από την αρχαιότητα έως σήμερα.
Ο Reale διερευνά τα φιλολογικά και ερμηνευτικά προβλήματα, που προκύπτουν από τη βιογραφία του Σωκράτη, με αποτέλεσμα η χρήση των δευτερογενών αρχαίων πηγών να δυσχεραίνουν την παρουσίαση μιας ολοκληρωμένης και συνεκτικής εικόνας του φιλοσόφου. Επιδίωξη του Reale είναι να εξομαλύνει τα αδιέξοδα από τις αντιφατικές μαρτυρίες των αρχαίων πηγών (Ξενοφών, Σωκρατικοί, Αριστοφάνης, Αριστοτέλης) και να θέσει τη σωκρατική φιλοσοφία μέσα σε «πλαίσιο» ιστορικό και ερμηνευτικό, εξετάζοντας συλλήβδην την ελληνική φιλοσοφία πριν και μετά τον Σωκράτη. Με αυτόν τον τρόπο ο Ιταλός μελετητής επιχειρεί να επιλύσει το «σωκρατικό ζήτημα», δηλαδή αν είναι εφικτή η παρουσίαση του βίου και των ιδεών του Σωκράτη με βάση αληθή στοιχεία, όπως αυτό πρωτοδιατυπώθηκε από τον Γερμανό Schleiermacher (19ος αι.) με το δίλημμα: «Πλάτων ή Ξενοφών ως βασική πηγή της σωκρατικής φιλοσοφίας» και επαναδιατυπώθηκε από τον Ελβετό Gigon (μέσα 20ού αι.), ο οποίος υποστήριξε ότι ο ιστορικός Σωκράτης είναι «απερινόητος», και η εικόνα και οι ιδέες του φιλοσόφου είναι επινόηση του Πλάτωνα.
Από την άλλη, η αγγλο-αμερικανική παράδοση, όπως διαμορφώθηκε από τον Gregory Vlastos (τέλη 20ού) και κατόρθωσε να αναβιώσει το ενδιαφέρον για τη σωκρατική φιλοσοφία, βασίστηκε, σχεδόν αποκλειστικά, στο πλατωνικό έργο και χρησιμοποίησε τα νέα εργαλεία ερμηνείας, που προέρχονταν από την αναλυτική φιλοσοφία. Ο Vlastos διαχώρισε τα οντολογικά και επιστημονικά ζητήματα του Πλάτωνος από τα ηθικά ερωτήματα που έθεσε ο Σωκράτης, κυρίως το πώς βιωτέον, και ανίχνευσε μια μορφή του Σωκράτη στους πρώιμους απορητικούς διαλόγους, και μια άλλη στους διαλόγους της μέσης και ύστερης πλατωνικής περιόδου.
Στο παρόν βιβλίο ο Reale ανασυνθέτει το φαινόμενο της παρουσίας και της προσωπικότητας του Σωκράτη μέσα από το έργο των φιλοσόφων της ηπειρωτικής Ευρώπης της νεότερης εποχής, οι οποίοι επηρεάστηκαν από τον μεγάλο δάσκαλο είτε συμφωνώντας είτε διαφωνώντας μαζί του. Ο Χέγκελ υιοθέτησε τον Σωκράτη, που περιέγραψε ο Ξενοφών, ενώ στην ίδια γραμμή ο Κίρκεγκορ, θερμός υποστηρικτής του φιλόσοφου, ερμήνευσε τη σχέση δασκάλου και μαθητή ως μέσο κατανόησης του εαυτού, και συνέδεσε τη σωκρατική ειρωνεία με την κατ’ εξοχήν ειρωνική ύπαρξη του ίδιου του Σωκράτη. Πονηρή καρικατούρα των γραπτών του Πλάτωνα και παρουσία προβληματική χαρακτηρίστηκε από τον Nietzsche, σφοδρό πολέμιό του, ο οποίος επέκρινε τη διαλεκτική ως στοιχείο παρακμής, ως μέσο επικοινωνίας των πληβείων, αλλά αναγνώρισε ότι το σωκρατικό «ουδέν οίδα» σηματοδότησε τη νίκη του πολιτισμού της νοημοσύνης έναντι του παραδοσιακού ποιητικού πολιτισμού.
Τα κεφάλαια Β΄ και Ζ΄ του βιβλίου διερευνούν μια βασική αξία των αρχαίων, το δελφικό απόφθεγμα «γνώθι σαυτόν», ως φιλοσοφικό όρο της σωκρατικής θεωρίας, που κατά την ερμηνεία του Reale ταυτίζει την ουσία του ανθρώπου με το αθάνατο στοιχείο της ύπαρξής τους, την ψυχή, η οποία εκφράζει τη νοητική και ηθική προσωπικότητα του ατόμου. Η φθορά και όχι η απώλεια της ψυχής προκαλεί κακό στον άνθρωπο, συνεπώς, όπως τονίζει ο Reale, προσδιορίζεται το ανθρώπινο καθήκον, το οποίο συνίσταται στη φροντίδα της ψυχής, δηλαδή στην απόκτηση γνώσης, συνακόλουθα στην αρετή και την ευδαιμονία.
Τα κεφάλαια Γ΄ – Η΄ εξετάζουν τη θέση του Σωκράτη υπέρ του προφορικού λόγου, όπως εκδηλώθηκε άμεσα με την απόρριψη της γραφής, ενώ έμμεσα η θέση αυτή εισήγαγε ένα νέο φιλολογικό είδος, τον διάλογο, μια νέα μέθοδο εξέτασης των προβλημάτων, τη διαλεκτική και μια γνωσιολογία που βασίζεται στη μαιευτική μέθοδο και την ανάμνηση, τις οποίες ο Real θεωρεί αμιγώς σωκρατικές καινοτομίες, σε αντίθεση με τον Vlastos, που τις κρίνει ως «πλατωνικά επινοήματα». Αναλύονται, επίσης, οι νέες αξίες που εισήγαγε ο Σωκράτης στον ελληνικό πολιτισμό με την ανατροπή των παραδοσιακών και με τη σύνδεση της αρετής με τον λόγο και τη γνώση, και της εσωτερικής ελευθερίας με την αρετή της σωφροσύνης.
Στο κεφ. Στ΄ ερευνάται, επίσης, η ειρωνεία ως φιλολογικό είδος και ως παιδαγωγικό μέσο, όπως αρχικά εξετάστηκε από τον Τσέχο Patocka (μέσα 20ού) και ιδιαίτερα η σωκρατική ειρωνεία ως βασικό μέσο της διαλεκτικής, που αποδεικνύει το αμφίσθενο νόημα των λέξεων -το δηλούμενο είναι αληθές ή ψευδές υπό διαφορετικές όψεις- αλλά και των πράξεων του φιλοσόφου, ώστε δικαιολογημένα ο Vlastos στο περίφημο ομώνυμο έργο του τον αποκάλεσε «ειρωνευτή φιλόσοφο». Κατά τον Reale, ο αντιπροσωπευτικός χαρακτηρισμός για τον Σωκράτη είναι «ο άτοπος», ο παράξενος, συνεπώς ο δυσερμήνευτος· γι’ αυτό, άλλωστε, αποτελεί αδιαλείπτως αντικείμενο μελέτης και ερμηνείας είκοσι έξι αιώνες από την εμφάνισή του.
Η μετάφραση του έργου «Σωκράτης – Προς ανακάλυψη της αρχαίας σοφίας» εντάσσεται στη σειρά μεταφράσεων σπουδαίων φιλοσοφικών έργων, την οποία συνεχίζει με συνέπεια το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου