«Η ΤΡΟΜΕΡΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΣ ΤΗΣ ΜΗΔΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ» Από Συντακτική ομάδα Inchiostronero

Ο χορός τραγουδά στους στίχους του ένα μακροσκελές τραγούδι αγάπης και πόνου

Frederick Sandys (1866-1868) Μήδεια

ΟΙ ΤΡΟΜΕΡΕΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΠΟΧΕΣ ΤΗΣ ΜΗΔΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ

                                               Η αγάπη που επιτίθεται και κατακλύζει
                                  απομακρύνει τους ανθρώπους από τη φήμη και την αρετή.

---

Ο χορός τραγουδά στους στίχους του ένα μακροσκελές τραγούδι αγάπης και πόνου, πάθους και θυμού. Αυτό είναι ένα θέμα που δεν εγκατέλειψε ποτέ το ανθρώπινο είδος. Παρά την κοινωνική πρόοδο και τις ψυχαναλυτικές επιστήμες που έχουν εξαπλωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, γινόμαστε μάρτυρες αυτής της συναισθηματικής κατάρρευσης, αυτής της συναισθηματικής βαρβαρότητας, που μας καθιστά αβοήθητους και ασυνείδητους μπρός στις ανθρώπινες τραγωδίες, για τις οποίες παραπλανηθήκαμε ότι ήταν μύθοι που περιγράφονται σε βιβλία.

Τις τελευταίες ημέρες υπάρχουν τρομακτικά νέα για μια νεαρή μητέρα που σκοτώνει την πεντάχρονη κόρη της με 11 τραύματα από μαχαίρι, βάζοντας σε μαρτύριο τον πατέρα της, ο οποίος είναι χωρισμένος και ζει με μιά άλλη σύντροφο.

Χωρίς να θέλω να μπω στις λεπτομέρειες της θλιβερής ιστορίας, θα ήθελα να μιλήσω για τη διάσημη ελληνική τραγωδία του Ευριπίδη, τη Μήδεια (1), η οποία είδε την κινηματογραφική αναπαράσταση του μεγάλου Παζολίνι, με μια υπέροχη Μαρία Κάλλας, και την τρομερή συνάφειά της με το σήμερα. Θα προσπαθήσω να μην κάνω κρίσεις, να σεβαστώ τη σοφή συμβουλή που δίνει ο ίδιος ο Ευριπίδης στο στόμα της Μήδειας, στον περίφημο λόγο προς τις γυναίκες της Κορίνθου: «...δεν μπορεί κανείς να κρίνει αντικειμενικά όταν εστιάζει στην εμφάνιση: πρέπει να ξέρουμε την ψυχή ενός ανθρώπου ενδελεχώς και να μην τον μισούμε εκ πρώτης όψεως, χωρίς να έχει κάνει κανένα κακό σε εμάς».

Προτομή του Ευριπίδη στο Μουσείο Pio-Clementino (Ρώμη) [Wikipedia]

Ποιος ήταν ο Ευριπίδης; Η ημερομηνία γέννησής του χρονολογείται από το 485 π.Χ. 

Τά υπόλοιπα είναι όλα ασαφή.

Ο Παζολίνι και η Μαρία Κάλλας στα γυρίσματα της Μήδειας, 1969

Ήταν ένας άβολος, κριτικός, προκλητικός ποιητής, που ξεπέρασε τη Σαπφώ σε σκανδαλώδεις και προσβλητικές αναφορές. Ο Αριστοφάνης τον έκανε αγαπημένο στόχο των κωμωδιών του και όχι μόνο. Ο Ευριπίδης δεν ήταν καθεστωτικός διανοούμενος, δεν είχε ποτέ πολιτικό αξίωμα, αλλά δικάστηκε για ασέβεια.

Είναι ένας διανοούμενος έξω από το Παλάτι, ελεύθερος να ερευνά και να αφηγείται, αντλώντας από τον μύθο τα άβολα συναισθήματα και τίς συγκινήσεις, τα οποία πολλοί σιωπούν από σεβασμό. Αυτός είναι ίσως ο λόγος που οι τραγωδίες του βύθισαν τα νύχια τους σε συναισθήματα, σάρκα και οστά, όντας τόσο επίκαιρες ακόμα και σήμερα. Η μεταθανάτια περιουσία του οφείλεται επίσης στην ανακάλυψη πολλών παπύρων των έργων του σχεδόν ανέπαφων.

Τι καταστροφή για τους άντρες, η αγάπη.

Χρειάστηκαν σύντομες σημειώσεις για έναν γνωστό συγγραφέα, αλλά δεν πρέπει να μιλήσουμε για τον Ευριπίδη, αλλά τη Μήδεια του, τόσο έντονη, τόσο αληθινή, τόσο ακατανόητη για μένα, μια γυναίκα και μάνα, που διαβάζω και δεν καταλαβαίνω. δεν αποδέχομαι καν την ιδέα του θανάτου των παιδιών μου και μετά για ποιον; Εναν άντρα;

Προσεγγίζοντας ένα τόσο παράλογο δράμα, που η λογική δεν μπορεί να συλλάβει, μέσα από την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού έργου όπως αυτό του Ευριπίδη, ένας άντρας που βάζει τον εαυτό του στο κεφάλι μιας γυναίκας, μπορεί να βοηθήσει αν όχι να καταλάβει, στη συνέχεια να μελετήσει τους ιούς του μυαλού. Η ποίηση με τη μουσική της είναι η γάζα που στεγνώνει την πληγή, πάντα γενναιόδωρη με αίμα. Ποίηση, που στο πέρασμα των αιώνων άλλαξε τον ρυθμό αλλά όχι την ουσία των λόγων της.

[…] Και ξέρω το κακό που πρόκειται να κάνω, αλλά το πάθος μέσα μου είναι ισχυρότερο από τη λογική: και το πάθος είναι η αιτία των χειρότερων συμφορών στον κόσμο.

Anselm Feuerbach, Η Μήδεια και οι Αργοναύτες, 1870

Το πάθος, έτσι κατανοείται, είναι τρέλα, απώλεια λογικής, είναι η δύναμη που έχει ο δολοφόνος, οι Ερινύες που στροβιλίζονται μέσα στο τρελό κεφάλι, που διαλογίζονται την εκδίκηση και αν υπάρχουν παιδιά, σπάνια, καταλήγουν να μισούνται όπως οι πατεράδες τους.

Καταραμένα παιδιά μιας απεχθούς μητέρας,
να χαθείτε εσείς και ο πατέρας σας,
και αυτό το σπίτι να καταρρεύσει.

Η Μήδεια έχει στο μυαλό της ένα διαβολικό σχέδιο και το κάνει πράξη. Είναι ηθοποιός με τον Κρέοντα να της παραχωρεί μόνο μια μέρα ακόμα να μείνει στην Κόρινθο. Η εξορία την καίει: τι δεν έκανε για εκείνον τον μοχθηρό Ιάσονα και πώς της το ανταπέδωσε; Την αποκηρύσσει, παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά της Κορίνθου Κρέοντα. Αυτή που είχε σκοτώσει τον αδερφό της, εγκατέλειψε το πατρικό της σπίτι για να κερδίσει το χρυσόμαλλο δέρας γι' Αυτόν, σώζοντάς τον μαζί με τους άλλους άθλιους Αργοναύτες.

Jason and Medea (1907), του John William Waterhouse.

Τώρα, το 2022, πόσες γυναίκες εξακολουθούν να γοητεύονται από τους άνδρες και παίρνουν το μέρος τους ακόμη και ενάντια σε άλλες γυναίκες σαν αυτές; Πόσες καταστρέφουν την οικογένειά τους και τη ζωή τους;

Ο δρόμος προς τη χειραφέτηση πρέπει ακόμη να διανυθεί, να γίνει κατανοητός, και δεν αφορά μόνο τις γυναίκες αλλά και τους άνδρες. Το πρόβλημα που ονομάζεται γυναικοκτονία έχει λάβει παράλογες διαστάσεις και καταδεικνύει πώς η κουλτούρα του εφήμερου, του καταναλωτισμού, του ατομικισμού έχει δημιουργήσει νηπιακές προσωπικότητες, ανίκανες να διαχειριστούν συγκρούσεις και ήττες, να αμφισβητήσουν τον εαυτό τους.

Οι γυναίκες που είναι ένοχες για το φρικτό έγκλημα της δολοφονίας των παιδιών τους είναι επίσης θύματα ενός διεστραμμένου συστήματος που δεν εκπαιδεύει σε υγιείς σχέσεις και ειλικρινή στοργή αλλά και εκείνης της ανοησίας που αντιπροσωπεύει το ανεξερεύνητο τής ψυχής.

Συχνά πρόκειται για πολύ νεαρά κορίτσια, μεγαλωμένα σε μια κοινωνία που ευνοεί την παιδική και κακομαθημένη νεολαία, που κυνηγούν όνειρα από χαρτόνι (χάρτινα όνειρα), για τα οποία θα σπάσουν τα κόκαλά τους, δουλεύοντας, ίσως κακοπληρωμένα και εκμεταλλευόμενα, χωρίς καν να τα αποκτήσουν. Μυαλά πού διακατέχονται ακόμα έντονα από πάθος, το οποίο η ωριμότητα μερικές φορές σβήνει, αφήνοντας χώρο στη λογική.

Μόνο μια γυναίκα, μόνο μια, η Ινώ, σήκωσε το δολοφονικό της χέρι στα παιδιά της
στα αρχαία χρόνια.

Ας επιστρέψουμε στον Ευριπίδη, ας επιστρέψουμε στον μύθο που μας καθοδηγεί, δείχνοντάς μας ότι οι άνθρωποι έμειναν πάντα δεμένοι με ένστικτα και συναισθήματα, που μόνο η ποίηση και η τέχνη γενικότερα τα έκανε μεγάλα. Στους ταραγμένους διαλόγους της Μήδειας, της χορωδίας και της παραμάνας, θυμόμαστε μια άλλη μητέρα, που παραδόθηκε στον μύθο, τήν Ινώ, κόρη του Κάδμου και της Αρμονίας, συζύγου του Αθάμαντα, βασιλιά των Θηβαίων, που μέσα από μια σειρά από ζήλιες και προδοσίες κατέληξε να σκοτώσει. τόν γιο της Μελικέρτη, πέφτοντας μαζί του στη θάλασσα.

Πριν από λίγα χρόνια υπήρξαν νέα για δύο παιδιά που πνίγηκαν με τη μητέρα τους, η οποία όμως σώθηκε, φαίνεται ότι έπασχαν από αυτισμό, σοβαρή γνωστική αναπηρία και εκεί ανοίγει μια άλλη αυλαία σε έναν εξ ολοκλήρου γυναικείο κόσμο πόνου, όπου η μητέρα θυσιάζεται στη μοναξιά της αποδοχής της.

Χορός:
Μα κλαίω, πονεμένη μάνα, καί τήν αγωνία σου,
θα σφάξεις τα παιδιά της μήτρας σου,
για ένα νυφικό κρεβάτι.

Το έλεος του Ευριπίδη είναι όλο στό χορό, που προσκολλάται οδυνηρά στη Μήδεια για να την επαναφέρει στη λογική, η οποία συμμετέχει σε εκείνη την αγωνία, με αυτή την αίσθηση του κενού, της ήττας και της λύτρωσης ταυτόχρονα, που προσπαθεί να σταματήσει το χέρι της, μάταια. Η λογική αποτυγχάνει, η τραγωδία καταναλώνεται και το παράδειγμα διδάσκει λίγα, αυτό που μένει είναι η ομορφιά ενός μοναδικού έργου, που προκαλεί ρίγη σε κάθε επανάγνωση.

Silvia Leuzzi

 https://www.inchiostronero.it/la-terribile-attualita-della-medea-di-euripide/

Σημειώσεις ιστολογίου

(1) Ο μύθος της Μήδειας ανήκει σε μια εποχή στην οποία η γραφή δεν υπήρχε ακόμη και οι μύθοι μεταδίδονταν προφορικά, έως ότου οι Έλληνες κατέλαβαν όχι μόνο τα εδάφη στα οποία ζούσαν προηγουμένως οι αρχικοί πληθυσμοί εκείνων των περιοχών γύρω από τη Μεσόγειο, αλλά και τις ιστορίες, τα έπη και τους μύθους εκείνων των λαών. Από εκείνη τη στιγμή, οι Έλληνες μπορούσαν να αποφασίσουν αν και πώς θα συνεχίσουν να λένε αυτές τις ιστορίες, να τις αναδιαμορφώσουν, να τις ερμηνεύσουν ξανά, να τις εντάξουν και να τις διατηρήσουν στην ιστορία μιας πατριαρχίας που άρχισε να κυριαρχεί όλο και πιο αδιαμφισβήτητη. Όπως και με άλλες μορφές, έτσι και ο μύθος της Μήδειας υπέστη αυτή τη συγγραφική διαδικασία στην πατριαρχική εποχή, όπου, από μια ισχυρή και ευεργετική θεότητα, έγινε σύμβολο του κακού και της τρέλας. Η ευριπίδεια τραγωδία, που έφερε στο προσκήνιο τη γυναικεία μορφή της Μήδειας, προτάθηκε ως αναπαράσταση της σύγκρουσης μεταξύ του αρχαϊκού και ενστικτώδους κόσμου της Κολχίδας (Μήδειας) και του αστικού και ορθολογικού κόσμου των Ελλήνων. Ο Ευριπίδης αφιερώνει την αποτρόπαια βία που ασκεί η βάρβαρη γυναίκα της Κολχίδας στους δικούς της απογόνους, σηματοδοτώντας ένα σημείο καμπής στην εικόνα της Μήδειας: τη παιδοκτόνο Μήδεια.