ΑΛΛΑΓΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΟΣ
ΝΑ Ξανασκεφτούμε τις ζωές μας
Εδώ και αρκετά χρόνια ακούμε για μια «αλλαγή παραδείγματος» . Έχω πολύ αγαπημένους φίλους που εργάζονται σκληρά για να περάσουν αυτό το πολύ σημαντικό μήνυμα: βρισκόμαστε σε μια μεταβατική περίοδο και είναι απαραίτητη μια αλλαγή παραδείγματος. Φυσικά, δεν είναι εύκολο να «τρυπήσεις» τον τοίχο της σιωπής των πληροφοριών. Αυτό που θα ήταν πιο σωστό να ονομάσουμε κρατική προπαγάνδα είναι ένα πυκνό δίκτυο παραπληροφόρησης ή, τουλάχιστον, διασταυρωμένων πληροφοριών που αποκαλύπτει ελάχιστα ή τίποτα για την πραγματικότητα και, πολύ λιγότερο, δίνει φωνή σε όσους σκέφτονται διαφορετικά.
Τι σημαίνει όμως ο όρος αλλαγή παραδείγματος;
Ο όρος προέρχεται από το ελληνικό παράδειγμα ( paradeigma ) που σημαίνει «δείχνω, παρουσιάζω» καθώς και «παράδειγμα, μοντέλο». Τώρα, δεν ξέρω τι εννοούν πολλοί με τον όρο αλλαγή παραδείγματος, αλλά αυτό που ακολουθεί είναι ο τρόπος μου να ερμηνεύσω την ανάγκη για μια τέτοια αλλαγή.
Έχω ήδη εκφράσει αρκετές φορές την ανάγκη, κατά τη γνώμη μου, να ξανασκεφτούμε τον τρόπο με τον οποίο ζούμε, τον τρόπο που κατανοούμε τις κοινωνικές σχέσεις, καθώς και αυτές με τα υπόλοιπα όντα με τα οποία μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη. Με αυτή την ευκαιρία θα προσπαθήσω να γίνω πιο σαφής, τουλάχιστον το ελπίζω.
Το πρόβλημα δεν είναι να γίνουν αλλαγές, όσο δομικές, βαθιές, ξεκάθαρες, ριζικές, στο υπάρχον μοντέλο. Η αλλαγή του μοντέλου συνεπάγεται μια οριστική αλλαγή στην αντίληψη του ρόλου μας και στην ίδια την έννοια του τρόπου κατανόησης της ύπαρξής μας. Με συγχωρείτε, δεν θέλω να είμαι σχολαστικός, αλλά οι λέξεις είναι σημαντικές, ειδικά το νόημά τους που, μερικές φορές, δεν προσέχουμε πια λόγω συνήθειας. Τι είναι όμως μοντέλο;
Το μοντέλο προέρχεται από το λατινικό modŭlus , που σημαίνει ενότητα ή οτιδήποτε έχει κατασκευαστεί για να χρησιμεύσει ως αναφορά. Θεωρούμε ότι η υιοθέτηση κάποιου στοιχείου ως αναφοράς δεν σημαίνει συμμόρφωση ή πλήρη τήρηση του, αλλά λαμβάνοντας το ως παράδειγμα και ότι, ως εκ τούτου, το μοντέλο μπορεί να είναι επιρρεπές σε μερικές τροποποιήσεις και ερμηνείες. Δεν είναι δόγμα. Έχοντας πει αυτό, ας κάνουμε μια δεύτερη σκέψη: ποιος είναι ο σκοπός, το τελικό νόημα ενός κοινωνικού μοντέλου; Φαίνεται τετριμμένο να πούμε ότι πρέπει να είναι η ευημερία της κοινότητας. Για άλλη μια φορά, τι εννοούμε ευημερία;
Αυτός ο όρος είναι από τους πιο καταχρηστικούς σε κάθε τομέα σήμερα. Πρόσφατα άκουσα μια διαφήμιση που ισχυριζόταν ότι αν αγοράσετε αυτό το αυτοκίνητο, το να καθίσετε σε αυτό θα σας δώσει μια αίσθηση ευεξίας.
Το εύ ζείν
είναι μια κατάσταση που περιλαμβάνει όλες τις πτυχές του ανθρώπου και
χαρακτηρίζει την ποιότητα ζωής κάθε ατόμου μέσα σε μια κοινότητα
ανθρώπων (κοινωνία). Η ευημερία λοιπόν συνίσταται στην καλύτερη δυνατή
ισορροπία μεταξύ του βιολογικού, του ψυχικού και του κοινωνικού επιπέδου
του ατόμου. η κατάσταση της ευημερίας είναι δυναμικής φύσης (Wikipedia).
Ένας ορισμός με τον οποίο συμφωνώ απόλυτα και που πιστεύω ότι είναι δύσκολο να επιτευχθεί απλά μπαίνοντας σε ένα αυτοκίνητο ή κάνοντας τα ψώνια. Εκτός κι αν κατανοήσουμε αυτόν τον όρο όπως υποδεικνύεται σε έναν από τους ορισμούς που δίνει ο Treccani, ως "ευημερούσα κατάσταση της τύχης και της άνεσης", που είναι η κατάσταση στην οποία ζει ένας πλούσιος, δίνοντας επομένως στο λήμμα μια ισχυρή οικονομική χροιά, η οποία είναι διαφορετική από ευημερία, που υπάρχει και παραπάνω. Καταλαβαίνω λοιπόν τι σημαίνει η διαφήμιση: αν κάτσεις κι εσύ εδώ μέσα θα ανήκεις στις τάξεις των πλουσίων.
Έτσι, με την κοινή λογική, η ευημερία φαίνεται να σημαίνει να έχεις πολλά χρήματα. Πράγματι, ποιο είναι το μοντέλο αυτής της κοινωνίας αν δεν έχεις χρήματα, είσαι πλούσιος, δεν εργάζεσαι για να μπορείς να έχεις μια άνετη ζωή;
Επομένως, εάν θέλουμε πραγματικά να αλλάξουμε το μοντέλο, το παράδειγμα, ο σκοπός του νέου δεν μπορεί να είναι ο ίδιος με τον προηγούμενο.
Για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να είμαστε ειλικρινείς πάνω απ' όλα με τον εαυτό μας και να αναγνωρίζουμε ότι όλα όσα έχουμε σκεφτεί μέχρι τώρα, όσα έχουμε διδαχθεί, όσα μας δείχνουν ως αναπόφευκτη αλήθεια από τους θεσμούς και τα μέσα ενημέρωσης, εν ολίγοις, τι είναι η αντίληψή μας για την πραγματικότητα, δεν είναι ουσιαστική και αμετάβλητη προϋπόθεση του να είσαι μέρος μιας κοινωνίας, αλλά απλώς μια σύμβαση. Μια σύμβαση που μπορεί να είχε νόημα, ίσως, στο παρελθόν, αλλά που τώρα δείχνει το σχοινί, την ανεπάρκειά της και κυρίως την αποτυχία της.
Θα μπορούσε κανείς να αντιταχθεί ότι σήμερα είμαστε σε καλύτερη κατάσταση από ό,τι πριν από πολλά χρόνια, ότι έχουμε περισσότερα εργαλεία για να καταπολεμήσουμε τις ασθένειες, ο μέσος όρος ζωής έχει επιμηκυνθεί, η αίσθηση της «ευεξίας» (όχι του υπάρχοντος καλού) είναι μεγαλύτερη από ό,τι πριν από δεκαετίες. Όλα αληθινά, ίσως, αλλά αυτά τα επιχειρήματα βρίσκονται πάντα σε ένα παλιό και ανεπαρκές μοντέλο.
Πόσο ακόμα να περιμένουμε για να καταλάβουμε ότι καταστρέφουμε τον κόσμο που μας φιλοξενεί, ότι οι πρώτοι που θα πληρώσουν τις συνέπειες θα είμαστε εμείς και όχι η ζωή; Για πόσο ακόμη θέλουμε να συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε ένα σύστημα του οποίου ο μοναδικός στόχος δεν είναι η ευημερία ανδρών και γυναικών, αλλά μιας ελίτ ; Είμαστε πραγματικά σίγουροι ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα άλλο στη ζωή μας από το να δουλεύουμε όλο και περισσότερο για να αντέξουμε οικονομικά όλο και λιγότερα; Και ότι ο μόνος σκοπός στο να είσαι ζωντανός είναι να κουραστείς από τη δουλειά, να αγχωθείς τόσο ώστε να παίρνεις ψυχοφάρμακα για να κάνεις μια μικρή ομάδα ανθρώπων να ζει σε αχαλίνωτη άνεση; Οι ίδιοι που μας «προσφέρουν» πληροφορίες, που καθορίζουν τι πρέπει να διδάσκουν τα σχολεία, ποιοι είναι οι ερευνητικοί τομείς των πανεπιστημίων, που αποφασίζουν πώς και πότε θα στείλουμε τα παιδιά μας να κάνουν παράλογους πολέμους, για πραγματικούς άγνωστους λόγους;
Θέλουμε να συνεχίσουμε να κάνουμε όλα αυτά ζώντας σε μια κοινωνία χωρίς μοιρασμένο και κοινό στόχο για τον οποίο μπορούμε να νιώθουμε περήφανοι πρωταγωνιστές, όπως έγραψα στο τελευταίο μου άρθρο ; Πρέπει να έχουμε τη δύναμη να αμφιβάλλουμε, να παρατηρούμε κριτικά την κοινωνία και το μοντέλο ζωής που μας προτείνεται εδώ και δεκαετίες, αν όχι εκατοντάδες χρόνια.
Σας ακούω ήδη να λέτε ότι αυτό που εξέφρασα, αν και ίσως αποδεκτό, είναι ωστόσο ακατόρθωτο, γιατί δεν μετράμε τίποτα. Πόσες φορές μου έχουν πει: «Είναι άχρηστο πάντως, πάντα θα συνεχίζουν να κάνουν ό,τι θέλουν» - «Έχουν περάσει χρόνια από τότε που πήγα να ψηφίσω, έτσι κι αλλιώς τίποτα δεν θα αλλάξει ποτέ».
Αλλά όχι, αυτό θέλουν να σκεφτείς, αυτό είναι μέρος της παλιάς μορφής. Έχετε τη δύναμη και τη θέληση να απελευθερωθείτε από αυτό το μοτίβο, εγκαταλείψτε το παλιό παράδειγμα. Μην σταματάτε στις εμφανίσεις, που στην εν λόγω περίπτωση είναι οι πολιτικές συζητήσεις για το τι είπε κάποιος ή τι έκανε κάποιος άλλος. Εάν το ΑΕΠ έχει αυξηθεί ή ο πληθωρισμός έχει αυξηθεί· αν ο τάδε ή ο Κάιο έχει δίκιο; Αν η πράσινη μετάβαση είναι σωστή ή όχι. Εάν γίνονται αρκετά για να αποφευχθεί η κλιματική καταστροφή κ.λπ. Όλες αυτές οι σκέψεις, όσο σωστές, έγκυρες και σημαντικές, γίνονται πάντα στην ίδια περιοχή, στον ίδιο αγωνιστικό χώρο με το παλιό μοντέλο.
Μιλάω για μια ριζική αλλαγή, για την αμφισβήτηση ολόκληρου του συστήματος. Δεν μιλάω για επανάσταση, αλλά για εξέλιξη. Αν είναι αλήθεια ότι, όπως λένε οι περισσότεροι, «ο κόσμος πάντα λειτουργούσε έτσι», ότι «πάντα θα υπάρχουν πόλεμοι» και ούτω καθεξής, είναι πιθανό όλο αυτό το διάστημα ο άνθρωπος να μην έχει βρει ακόμη έναν άλλο τρόπο να μοιράζεται την ύπαρξή του με τους υπόλοιπους συνομηλίκους του και άλλα έμβια όντα; Εδώ και εκατοντάδες και χιλιάδες χρόνια, πέρα από την επιστημονική και τεχνολογική άποψη, δεν έχει γίνει η παραμικρή αλλαγή στον τρόπο που κατανοούμε τη ζωή μας;
Αρνούμαι να πιστέψω ότι ανήκω σε μια «φυλή ηλίθιων», όπως έγραψε ο Asimov και υποστηρίζω, με συρμένο ξίφος, ότι τα ανθρώπινα όντα έχουν την ικανότητα να παρατηρούν κριτικά την πραγματικότητα, να αναλογίζονται αυτήν και να κατανοούν την ανάγκη να λειτουργούν μια πραγματική αλλαγή παραδείγματος. Ή είχε δίκιο ο Ασίμοφ;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου