Roberto Pecchioli - Ο Τζορτζ Σόρος και η Ανοιχτή Κοινωνία (11)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 4 Σεπτεμβρίου 2023

KATA ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ (ΤΟ ΑΝΤΙΦΩΝΟ ΤΟΥ ΣΟΡΟΣ)

Επιμέλεια Lorenzo Maria Pacini

2

 ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ HEGEL ΠΡΟΣΤΑΤΕΣ ΤΗΣ ΚΛΕΙΣΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Για τον Popper, η κλειστή κοινωνία είναι οργανωμένη σύμφωνα με άκαμπτους κανόνες συμπεριφοράς, προβλέπει τον ασφυκτικό έλεγχο της συλλογικότητας επί του ατόμου· είναι η έκφραση των ολοκληρωτισμών που, στο όνομα της καθαρότητας της αλήθειας, είναι έτοιμοι να θυσιάσουν το άτομο. Η ανοικτή κοινωνία, από την άλλη πλευρά, βασίζεται στη διασφάλιση των ελευθεριών των μελών της, μέσω θεσμών ικανών να αυτοδιορθώνονται, ανοικτών στην ορθολογική κριτική και στις προτάσεις για μεταρρύθμιση. Για τον λόγο αυτό, η ελευθερία και ο πλουραλισμός πρέπει να υπερασπίζονται, αν χρειαστεί με τη βία, ακόμη και ενάντια στη συναισθηματική έφεση αυτού που αποκαλεί χαμένο ομαδικό πνεύμα του φυλετισμού. Η περιφρόνηση του Popper για τις οργανικές και κοινοτικές κοινωνίες (τέτοιες, τελικά, είναι οι "κλειστές" κοινωνίες) είναι μεγάλη και διαφαίνεται στην επίθεσή του στον Πλάτωνα, που θεωρείται προστάτης και γενάρχης του ολοκληρωτισμού για τη θεωρία του περί δημοκρατίας των φιλοσόφων και των πολεμιστών. Πρόκειται για μια μη γενναιόδωρη κρίση για έναν γίγαντα της δυτικής σκέψης, ο οποίος αφιέρωσε στην ελευθερία εκείνο το μνημείο της μεταφυσικής που είναι οι διάλογοι, στους οποίους, στη μορφή του Σωκράτη, εκδηλώνεται η αγάπη για την κριτική σκέψη, την ελευθερία και την ίδια την ατομική συνείδηση.

Ένα απόσπασμα από το «Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της» είναι σημαντικό. "Ονομάζω κλειστή κοινωνία τη μαγική και φυλετική κοινωνία ενώ ανοιχτή κοινωνία εκείνη στην οποία τα άτομα έρχονται αντιμέτωπα με τις προσωπικές τους αποφάσεις. Μια τυπική κλειστή κοινωνία μπορεί να συγκριθεί με έναν οργανισμό και μπορεί να εφαρμοστεί σε μεγάλο βαθμό η βιολογική θεωρία του κράτους. Στην πραγματικότητα μπορεί να παρομοιαστεί με ένα κοπάδι του οποίου η συνοχή διατηρείται μέσω δεσμών όπως η συγγένεια, η κοινή ζωή, η χαρά ή η λύπη· οι αισθητηριακές σχέσεις, η αφή, η όσφρηση ή η όραση, στις ανταλλαγές ή στον καταμερισμό της εργασίας. Η βιολογική/οργανική θεωρία του κράτους μπορεί να γίνει αντιληπτή σε μια κλειστή κοινωνία στο βαθμό που η εξάρτηση των συστατικών στοιχείων από το σύνολο καθορίζεται εκεί από αμετάβλητους κανόνες, όπως σε έναν ζωντανό οργανισμό. Αυτό δεν είναι νοητό στην περίπτωση της ανοικτής κοινωνίας, που χαρακτηρίζεται από τον ανταγωνισμό μεταξύ των μελών της, ο οποίος μπορεί να φτάσει μέχρι την ταξική πάλη. Εφαρμοσμένη στην κοινωνία μας, η οργανική θεωρία είναι σχεδόν πάντα ένας τρόπος να ευχόμαστε την επιστροφή του φυλετισμού".

Για τον Πόπερ, όπως και για τον Σόρος, η ανοιχτή κοινωνία ορίζεται πάνω απ' όλα από αυτό που αρνείται, από τις ιδιαιτερότητές της. Η παρακμή των λεγόμενων κλειστών κοινωνιών οφείλεται ουσιαστικά στην ανάπτυξη του εμπορίου, ή μάλλον στον προοδευτικό θρίαμβο της εμπορικής ηθικής. Για αντίθετους λόγους, για αυτό πείστηκε και ο Carl Schmitt, ο οποίος εξήγησε στο βιβλίο ΣΤΕΡΙΑ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΑ πώς ο ιμπεριαλισμός της οικονομίας μπόρεσε να μεταμφιεστεί (συγκαλυφθεί) πίσω από τον ανθρωπισμό. "Η έννοια της ανθρωπότητας/ανθρωπιάς είναι ένα ιδεολογικό εργαλείο που είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τις ιμπεριαλιστικές προεκτάσεις, και στην ανθρωπιστική ηθική μορφή της, είναι ένα όχημα για τον οικονομικό ιμπεριαλισμό". Τελικά, η επικράτηση της οικονομικής και εργαλειακής λογικής είναι η σταθερή μορφή της φιλελεύθερης ιδεολογίας, με όποιο ένδυμα κι αν είναι ντυμένη. Η πολεμική του Popper κατά του ιστορικισμού στοχεύει έτσι στην καταπολέμηση των οργανικών, κοινοτιστικών κοινωνιών και στην απόρριψη της κεντρικής σημασίας της ιστορίας στις πολιτικές και κοινωνικές επιστήμες, δηλαδή της συνέχειας, της μετάδοσης και των παραδόσεων. Με τις ίδιες προθέσεις κινείται και η πολεμική κατά του Χέγκελ, ο οποίος κατηγορείται ότι συγκεντρώνει τις έννοιες του έθνους και του κράτους, το μέσο μέσω του οποίου ένας λαός αυτοπροσδιορίζεται και αναθέτει στον εαυτό του ένα συγκεκριμένο πεπρωμένο ως εκδήλωση της Ιδέας και του παγκόσμιου Πνεύματος.

Ο Σόρος απλώς ακολουθεί τα βήματα του Πόπερ, θέτοντας τη δική του ριζοσπαστική ερμηνεία της ανοιχτής κοινωνίας, κοντά σε εκείνη της νεοπροοδευτικής Βουλγκάτας. Ανοιχτή είναι η κοινωνία που απελευθερώνεται από τα παραδοσιακά της οράματα, τις αρχές της και την πολιτική, πνευματική, αξιακή και οικονομική της αυτονομία, προκειμένου να ξεθωριάσει και να διαλυθεί σε ένα ακαθόριστο οικουμενικό δοχείο, του οποίου ο Σόρος και το OSF είναι οι κήρυκες και οι έγκυροι εκπρόσωποι. Είναι όμως πραγματικά ανοιχτή μια κοινωνία στην οποία οι απόψεις που διαφέρουν από αυτές που υποστηρίζονται από το κυρίαρχο κριτήριο θεωρούνται "ρητορική μίσους"; Είναι ανεκτικό ένα σύστημα που προωθεί την πολιτικά ορθή γλώσσα -δηλαδή την υποχρέωση να ονομάζουμε τα πράγματα όπως θέλουν να τα αποκαλούν οι εξουσιαστές- που διαγράφει πολιτισμούς του παρελθόντος, που απαγορεύει τη μελέτη κομματιών της ιστορίας και του πολιτισμού στο όνομα της αρνητικής κρίσης στο όνομα ενός παρόντος που προφέρεται αδόκιμα; Είναι υποχρέωση να θεωρούνται ορισμένες νέες ιδέες για τη σεξουαλικότητα, την οικογένεια, την ανθρωπολογία ως άυλες αλήθειες καρπός της ανεκτικότητας και του ανοίγματος; Η τελευταία εκδοχή μιας ανοιχτής κοινωνίας δεν επιτρέπει την ορθολογική συζήτηση για τη μετανάστευση, την εκτίμηση του εθνικού κράτους και την κρίση της αξίας (διακρίσεις!), ενώ ο ταυτοτισμός χιλίων αμοιβαία εχθρικών, αγανακτισμένων, ευαίσθητων μειονοτήτων δεν καθιστά πλέον δυνατή την εξεύρεση ενός κοινού τόπου, ενός συστήματος κοινών αξιών που θα επέτρεπε τη συνέχεια και την αναπαραγωγή της κοινωνίας, κλείνοντάς την στην πραγματικότητα σε χίλια νέα κλουβιά.

Η ανοικτή κοινωνία, όπως την αντιλαμβάνεται ο Σόρος, στη Δύση δεν ανοίγεται προς το τίποτα, προς τη διάλυση, δηλαδή δεν κινδυνεύει να μην είναι πλέον ανοικτή ή έστω κοινωνία; Ο ίδιος ο Σόρος, όσον αφορά αυτό που αποκαλεί "φονταμενταλισμό της αγοράς" - στον οποίο η δράση του ως χρηματοδότης και κερδοσκόπος δεν είναι ασφαλώς άγνωστη - ανησυχεί ότι η έννοια της ανοικτής κοινωνίας χάνει κάθε νόημα. Πλησιάζει σε αυτό που η κοινωνιολογία του Emile Durkheim ονόμασε ανωμαλία, την απουσία εισαγόμενων κανόνων, κοινών αρχών, λόγω της συνεχούς κοινωνικής αλλαγής της σύγχρονης κοινωνίας, ρευστή κατά τον εύστοχο ορισμό του Zygmunt Bauman. Η λύση που ίσως δεν θα ικανοποιούσε απόλυτα τον Popper - είναι για - τον Soros ο σχηματισμός μιας παγκόσμιας δύναμης, το αποτέλεσμα της οποίας, λόγω του μεγέθους και της μοναδικότητάς της, θα ήταν ένας τεράστιος ολοκληρωτισμός, το αντίθετο της ανοιχτής κοινωνίας.