« Αυτός που επιδιώκει να φέρει τον παράδεισο στη γη προετοιμάζει στην πραγματικότητα μια πολύ αξιοσέβαστη κόλαση για τους άλλους »
(Paul Claudel)
Η πρόσφατη κυκλοφορία του Blade Runner 2049 στους κινηματογράφους, της συνέχειας του διάσημου και προφητικού αριστουργήματος του Ridley Scott, έφερε στο φως ένα από τα πιο σημαντικά φιλοσοφικά ζητήματα του 20ου αιώνα: την έννοια του «μεταανθρωπισμού». Σύμφωνα με τον Τζούλιαν Χάξλεϋ, τον επιστήμονα που δημιούργησε για πρώτη φορά τον όρο το 1957, «υπεράνθρωπος» είναι «ο άνθρωπος που παραμένει άνθρωπος, αλλά που υπερβαίνει τον εαυτό του, συνειδητοποιώντας τις νέες δυνατότητες της ανθρώπινης φύσης του, για χάρη της ανθρώπινης φύσης του». Ο μεταανθρωπισμός είναι, επομένως, ένα πολιτιστικό και φιλοσοφικό κίνημα που στοχεύει να βάλει την ανθρωπότητα σε θέση να ξεπεράσει τον εαυτό της, να ξεπεράσει τα φυσικά ψυχοσωματικά όρια του ανθρώπου, όπως η γήρανση και οι ασθένειες. Οι μεταανθρωπιστές πιστεύουν ότι αυτό είναι δυνατό μέσω της χρήσης της τεχνολογίας, η οποία αναλαμβάνει τον ρόλο ενός αληθινού λυτρωτή των ανθρώπων, οι οποίοι διαφορετικά θα ήταν σκλάβοι της ίδιας τους της κατάστασης. Είναι ο θρίαμβος της ύβρεως, της θέλησης να περάσουμε τα προκαθορισμένα όρια, να πιάσουμε τον απαγορευμένο καρπό σε σημείο αμφισβήτησης της ίδιας της έννοιας της «ανθρώπινης ουσίας», χωρίς, σύμφωνα με αυτό το φιλοσοφικό ρεύμα, κάθε πραγματική θεωρητική βάση.
Μέσα σε αυτό το παράδειγμα, προβλέπονται σενάρια στα οποία ο άνθρωπος και η μηχανή δεν είναι πλέον ξεχωριστές οντότητες, αλλά συγχωνεύονται σε ένα ενιαίο υποκείμενο, το cyborg, το υπόδειγμα της νέας ανθρώπινης φυλής που δημιουργήθηκε στο εργαστήριο. Κληρονόμος της παράδοσης του Διαφωτισμού, ο διανθρωπισμός παίρνει την πρωτοκαθεδρία της λογικής και την οδηγεί στις ακραίες συνέπειές της, ανάγοντας το καρτεσιανό res extensa σε ένα απλό λειτουργικό όργανο των res cogitans. Το ανθρώπινο σώμα, ακριβώς λόγω των «κατασκευαστικών του ελαττωμάτων», γίνεται επομένως αντιληπτό ως ένα όριο, ένα εμπόδιο, ένα εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί, το κλειδί στα έργα της μελλοντικής ανθρώπινης χειραφέτησης. Εν ολίγοις, είναι μια μορφή ουτοπικής τελειομανίας: η τελειότητα γίνεται μια αντικειμενική κατηγορία προς την οποία ο άνθρωπος πρέπει συνεχώς να αγωνίζεται, ο πολικός αστέρας της ηθικής δράσης, καθώς ο άνθρωπος -και αυτή είναι μια από τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις της υπερανθρωπιστικής φιλοσοφίας- δεν είναι ακόμη τι θα έπρεπε να είναι. Ο αυθεντικός άνθρωπος δεν έχει κάνει ακόμα την εμφάνισή του στην ιστορία, δεν έχει ακόμη απελευθερωθεί από τις αλυσίδες που τον κρατούν αιχμάλωτο και το μόνο μέσο που χρειάζεται για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός είναι η τεχνολογία. Ο Ernst Bloch, στην Αρχή της Ελπίδας του, εκφράζει με τον τύπο της «τάσης-λανθάνοντος» την εγγενή τελεολογική ένταση του ουτοπισμού: το S δεν είναι ακόμα P (το υποκείμενο δεν είναι ακόμα το κατηγόρημά του), στο οποίο το να είσαι P είναι αυτό που όχι μόνο μπορεί αλλά «πρέπει» να γίνει για να είναι αληθινά S. Όσο δεν είναι P, δεν είναι ακόμη ο εαυτός του.Σύμφωνα με την ουτοπική σκέψη, την αληθινή κινητήρια δύναμη της υπερανθρωπιστικής προοπτικής, ο αυθεντικός άνθρωπος δεν είναι ο σημερινός, δεν έχει κάνει ακόμα την πραγματική του εμφάνιση γιατί σε όλη την ιστορία ήταν πάντα φυλακισμένος όχι μόνο από βιολογική αλλά και κοινωνική αναγκαιότητα. Η τεχνολογία, μάλιστα, θεωρείται πηγή σωτηρίας του ανθρώπου όχι μόνο ως άτομο, αλλά και ως κοινωνικό ον. Ο στόχος του υπερανθρωπισμού στην πραγματικότητα θα είναι επίσης να απελευθερώσει τον άνθρωπο από την εργασία και την κούραση, αφού μόνο μέσω του otium (της αργίας), στην ελευθερία του να μην κάνεις (στην ελευθερία της απραξίας), σε μη αναγκαιότητα (στην απουσία ανάγκης), μπορεί να πραγματοποιηθεί το αληθινό και αυθεντικό ανθρώπινο δυναμικό. Είναι ένα σύντομο βήμα από τον μύθο του Προμηθέα στην επιθυμία για αθανασία και φαίνεται ότι οι υπερανθρωπιστές θεωρούν τον θάνατο ένα πρόβλημα που πρέπει να λυθεί, ένα ερώτημα που η επιστήμη και η τεχνολογία θα προσπαθήσουν να λύσουν. Αυτό που ήταν το νησί της Ουτοπίας για τον Τόμας Μορ είναι η «ιδιαιτερότητα/μοναδικότητα» για τους διανθρωπιστές. Στην ιστοσελίδα του AIT (Ιταλική Ένωση Υπερανθρωπιστών), μπορούμε να διαβάσουμε τα εξής:
« Η έλευση των διανθρωπιστών έχει ένα όνομα, «μοναδικότητα», που εισήχθη από τον συγγραφέα Βέρνορ Βίντζ στις αρχές της δεκαετίας του '90 για να ορίσει ένα πραγματικό κβαντικό άλμα στην τεχνολογική πρόοδο. Ο «Singolarianism», η προφητική προσδοκία της μοναδικότητας που θα εγκαινιάσει τη μετα-ανθρώπινη εποχή, είναι επομένως η κοσμική πεποίθηση που ομολογούν οι υπερανθρωπιστές. Έχετε υπόψη σας: δεν βρισκόμαστε εδώ αντιμέτωποι με τις φαντασιώσεις μιας παράξενης αίρεσης της Νέας Εποχής. Όλες οι μεγαλύτερες εταιρείες στη Silicon Valley έχουν δείξει την πρόθεσή τους να αμφισβητήσουν το μη αναστρέψιμο του θανάτου, πρώτα απ' όλα η Google, με επικεφαλής τον μηχανικό Ray Kurzweil, έναν από τους πατέρες του μετανθρωπισμού και της τεχνητής νοημοσύνης, ο οποίος είναι ακόμη και συνιδρυτής του Singularity University (του Πανεπιστημίου της Μοναδικότητας), ένα εκπαιδευτικό κέντρο που προσφέρει μαθήματα σπουδών, συνέδρια και σεμινάρια σχετικά με την τεχνολογική καινοτομία και στοχεύει στην εκπαίδευση των μελλοντικών κυρίαρχων/ηγετικών τάξεων του κόσμου. Για αυτούς τους γίγαντες υψηλής τεχνολογίας, η ανθρώπινη θνησιμότητα είναι το τελευταίο εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί προκειμένου να ξεχάσουν επιτέλους τη μετά θάνατον ζωή και να εγγυηθούν στον εαυτό τους τον παράδεισο στη «μετά θάνατον ζωή».
Κριτικές εκτιμήσεις
Σε κάθε μορφή ουτοπικής σκέψης, επιτρέπεται ένα είδος αυθαιρεσίας για τον καθορισμό του τι είναι καλό και τι κακό για την ανθρωπότητα. Το τεκμήριο του να γνωρίζουμε ποια θα μπορούσε να είναι η ιδανική κοινωνία στην οποία να ζεις βασίζεται, στην πραγματικότητα, σε μια παντελή απουσία ορθολογικών κριτηρίων. Το διανθρωπιστικό ρεύμα, όπως έχει ήδη ειπωθεί, αρνείται την αντικειμενικότητα της έννοιας της ανθρώπινης φύσης αλλά, ταυτόχρονα, ισχυρίζεται ότι παρέχει έναν ορισμό του «τέλειου ανθρώπου», παραδόξως πέφτοντας σε έναν αντιφατικό φαύλο κύκλο. Σε μια προσπάθεια να απομακρυνθεί από ένα ανθρωποκεντρικό όραμα, ο διανθρωπισμός απλώς το προτείνει ξανά, οδηγώντας το στις ακραίες συνέπειές του. Με άλλα λόγια, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η προσπάθεια είναι, παράλογα, να γίνει η έννοια της ανθρώπινης φύσης υποκειμενική, αλλά εκείνη της «βελτίωσης» του είδους αντικειμενική. Αλλά η μετα-ανθρώπινη προοπτική θέτει επίσης υπό αμφισβήτηση την ιδέα της προσωπικής ταυτότητας. Η δυϊστική προσέγγιση που ανάγει το μυαλό σε ένα είδος μονάδας ελέγχου για ολόκληρο τον οργανισμό (σκεφτείτε το λεγόμενο «φόρτωμα μυαλού, mind uploading, μεταφορά του ανθρώπινου νου σε έναν υπολογιστή) ακυρώνει εντελώς την αντίληψη του ατόμου ως ψυχοσωματικής μονάδας. Και το γεγονός ότι κάθε κύτταρο του οργανισμού φαίνεται να διαθέτει ένα είδος εσωτερικής μνήμης θα πρέπει να μας οδηγήσει να αναλογιστούμε σε μεγαλύτερο βάθος το ζήτημα της προσωπικής ταυτότητας. Ένα τελευταίο σημείο στο οποίο θα ήθελα να εστιάσω είναι η ψευδαίσθηση της ελευθερίας που φαίνεται να επιδιώκουν οι διανθρωπιστές. Μια ψευδαίσθηση, ακριβώς, γιατί στον υπερτεχνολογικό κόσμο που θα φτάσουμε στο μέλλον, δεν φαίνεται να υπάρχει χώρος για αληθινή και αυθεντική ελευθερία. Ο άνθρωπος, ή ό,τι θα μείνει από αυτόν, θα είναι, αντίθετα, σκλάβος της τεχνολογίας, γιατί εφόσον οι μεγάλες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας μπορούν να μετρηθούν στα δάχτυλα του ενός χεριού, δεν είναι δύσκολο να υποθέσουμε ότι αυτό που θεωρείται σήμερα μια αθώα εναλλακτική, μια μέρα θα γίνει διακριτικά και ύπουλα μια αναγκαιότητα.
Η αναγκαιότητα συνδέεται στενά με την ελευθερία, και αυτή ακριβώς η σύνδεση επιτρέπει την αμοιβαία ύπαρξή τους. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αισθάνεται αληθινά ελεύθερος αν οι πράξεις του δεν συσχετίζονται κατά κάποιο τρόπο με μια διάσταση αναγκαιότητας, αλλά η μετα-ανθρώπινη ελευθερία είναι μια άδεια ελευθερία, η οποία καταπιέζεται, γιατί δεν είναι πλέον δεσμευμένη σε μια φυσική αναγκαιότητα, αλλά τεχνητή και χωρίς νόημα. Έτσι, σε ένα ίσως όχι πολύ μακρινό μέλλον, όταν θα χρειαστεί να αγωνιστούμε ακόμη και για την ανθρώπινη και ιερή θνησιμότητα μας, θα συνειδητοποιήσουμε πόσο γεμάτα πνευματική ένταση ήταν τα λόγια του διάσημου αντιγράφου του Blade Runner, Roy Batty: «Ήρθε η ώρα να πεθάνω...»
ΜΙΑ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΑΡΣΗ ΤΗΣ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΑΙ ΙΣΩΣ ΜΑΣ ΓΕΙΩΝΕ, ΕΣΤΩ ΓΙΑ ΛΙΓΟ.
«Επιτέθηκα σε φλεγόμενα πλοία στον ώμο του Ωρίωνα. Παρακολούθησα C-Beams να αστράφτουν στο σκοτάδι πλάι στην Πύλη Τανχάουζερ. Ολες αυτές οι στιγμές θα χαθούν στον χρόνο, σαν δάκρυα στη βροχή. Είναι ώρα να πεθάνω». Το ρομπότ σβήνει μέσα στο νερό της βροχής και μαζί του πετά στον ουρανό ένα λευκό περιστέρι που κρατούσε όλο αυτό το διάστημα στα χέρια.
4 σχόλια:
https://www.kathimerini.gr/world/563436775/rama-i-alvania-tha-idrysei-moysoylmaniko-mikrokratos-sta-protypa-toy-vatikanoy/
https://theodotus.blogspot.com/2018/03/blog-post.html
https://www.nostimonimar.gr/ernst-bloch-to-pnevma-tis-outopias/
Ερνστ Μπλοχ: Το πνεύμα της ουτοπίας
Η οντολογία του Όχι-ακόμη και η αντίληψη της ανθρώπινης ιστορίας ως ενός ανοιχτού και διαρκούς πεδίου ανάδυσης και αντιπαράθεσης κοινωνικών και πολιτικών αναγκών, διεκδικήσεων και αιτημάτων δεν υποπίπτει όμως σε μια εύκολη βουλησιαρχία, καθώς λαμβάνει ως σημείο εκκίνησης της τη διαλεκτική σχέση της αριστοτελικής εντελέχειας της ύλης στο πλαίσιο της φυσικής επιστήμης με το δυναμικό και υπό συνεχή διαμόρφωση ανθρώπινο πολιτισμό που στηρίζεται στο δυνάμει Είναι του ιστορικού γίγνεσθαι που δε μπορεί να εξαντικειμενικοποιηθεί πλήρως υπαγόμενος στους φυσικούς καταναγκασμούς των πορισμάτων των φυσικών επιστημών. Ο ανθρώπινος πολιτισμός τελεί υπό συνεχή διαμόρφωση και ο άνθρωπος καθίσταται ο μοναδικός αυτόνομος δημιουργός της ιστορίας του και του πολιτισμού του διευρύνοντας διαρκώς μέσω του κριτικού αναστοχασμού και του κοινωνικού του αγώνα τα όρια που θέτουν οι πολιτικοί και κοινωνικοί συσχετισμοί δυνάμεων του παρόντος.
Από αυτή την άποψη ο Έρνστ Μπλοχ συγκαταλέγεται ανάμεσα σε εκείνους τους διανοητές που ανέδειξαν την απελευθερωτική και χειραφετητική διάσταση της κοινωνικής ουτοπίας και τη σημασία της διαρκούς αναζήτησής της. Όπως χαρακτηριστικά θα πει ένας σύγχρονος συγγραφέας: «Η ουτοπία είναι στον ορίζοντα. Όποτε όμως την πλησιάζω δυο βήματα, εκείνη απομακρύνεται δυο βήματα. Όσο κι αν προχωρήσω ποτέ δεν θα την φτάσω. Τότε, σε τι χρησιμεύει; Μας βοηθά να προχωράμε».
https://www.lifo.gr/videos/lifo-picks/tears-rain-giati-ayti-i-skini-toy-blade-runner-einai-mia-apo-tis-koryfaies-toy
https://www.iefimerida.gr/stories/i-skiniti-toy-roytgker-haoyer-sto-blade-runner
https://www.iefimerida.gr/tehnologia/kineziki-deepseek-fernei-pano-kato-tehniti-noimosyni
Το κινεζικό «φαινόμενο» DeepSeek εγκαινιάζει μια νέα κούρσα στον κόσμο της Τεχνητής Νοημοσύνης και μπορεί να φέρει τα πάνω κάτω στην τεχνολογική ηγεμονία των ΗΠΑ.
Η ταχύτητα με την οποία η νέα κινεζική εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης DeepSeek έχει συνταράξει τη βιομηχανία τεχνολογίας, τις αγορές και την αίσθηση της αμερικανικής υπεροχής στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης (AI) ήταν εκπληκτική, υπογραμμίζει το BBC.
Ενώ η OpenAI, η κατασκευάστρια εταιρεία του ChatGPT, δαπανά πολλά χρήματα -ξοδεύοντας μόνο πέρυσι 5 δισ. δολάρια- οι προγραμματιστές της DeepSeek λένε ότι κατασκεύασαν αυτό το τελευταίο μοντέλο με μόλις 5,6 εκατομμύρια δολάρια. Αυτό είναι πραγματικά τίποτα μπροστά στο κόστος που κλήθηκαν να καλύψουν γίγαντες της τεχνητής νοημοσύνης, όπως η OpenAI, η Google και η Anthropic, για να αναπτύξουν τα δικά τους μοντέλα.
Δημοσίευση σχολίου