ΠΛΑΤΩΝ
ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΟΣ
ΤΑ ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ –
ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΤΡΙΤΗ ΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΤΟ ΟΨΙΜΟ ΕΡΓΟ
ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΔΙΑΛΟΓΩΝ : Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ
27. ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ (8η συνέχεια)
Ο ανθρώπινος δεσμός που ο πολιτικός πρέπει να σφυρηλατήσει είναι ο γάμος μεταξύ των δύο αντίθετων τύπων για να αποφευχθεί η επαναλαμβανόμενη ένωση μελών του ίδιου τύπου που θα ενίσχυε τη διαφορά στα άκρα. Οι γάμοι υπόκεινται σε αυστηρή εποπτεία τόσο στην Πολιτεία όσο και στους Νόμους. Στην Πολιτεία, όμως, η εποπτεία αυτή εφαρμόζεται μόνο στους γάμους των φυλάκων. Η τρίτη τάξη μπορεί φαινομενικά να ενεργεί λίγο πολύ ελεύθερα σε αυτό, όπως και σε άλλους τομείς. Επιπλέον, στην Πολιτεία, που επιβάλλει πολύ υψηλότερες απαιτήσεις στη διαδικασία της εκπαίδευσης από τον Πολιτικό, οι κανόνες που αφορούν τις γαμήλιες ενώσεις παραμένουν, τρόπον τινά, σε φυσιολογικό επίπεδο. Δεν είναι τυχαίο που η έκφραση «ποίμνιο» (ποίμνιον, ἀγέλη, Πολιτεία, V 459 E) χρησιμοποιείται για να αναφερθεί στην τάξη των φυλάκων, της οποίας το είδος και ο αριθμός πρέπει να είναι αποτέλεσμα κατάλληλης επιλογής. Αντίθετα, οι Νόμοι ακολουθούν τον Πολιτικό στο συνδυασμό αντίθετων φύσεων με μέτρο και συμμετρία, μόνο που στους Νόμους προστίθεται ένας οικονομικός παράγοντας που προτείνει την προτίμηση των φτωχών νυφών έναντι των πλούσιων.
Ο Ξένος από την Ελέα ολοκληρώνει επίσημα το έργο της ύφανσης του πολιτικού, επικαλούμενος, για άλλη μια φορά με θερμότητα, στο τέλος του λόγου του εκείνες τις «ομόνοια και φιλία», που μας είναι γνωστές από τον Αλκιβιάδη Μείζονα και την Πολιτεία. Εδώ τις επικαλείται με τον πιο ευρύ τρόπο, επεκτείνοντάς τες σε όλα τα μέλη της κοινότητας, τόσο στους δούλους όσο και στους ελεύθερους ανθρώπους, συμβολίζοντας έτσι την ηρακλείτεια ένταση που, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, αποτελεί την ουσία της αληθινής πολιτείας και της ύπαρξης γενικά. «Ομόνοια και φιλία» είναι τα εργαλεία με τα οποία ο βασιλικός υφαντής δημιουργεί την ευτυχία, στο μέτρο που αυτό είναι δυνατό σε μια ανθρώπινη και πολιτική κοινότητα.
Ένα τελευταίο σημείο δεν πρέπει να παραβλεφθεί, ειδικά σκεπτόμενοι τον φιλόσοφο που ακούει. Δεν υπάρχει καμία δυσκολία, λέει ο Ελεάτης, στο να σφυρηλατήσει δεσμούς μεταξύ δύο αντίθετων φύσεων αρκεί και οι δύο να έχουν την ίδια «γνώμη» (δόξαν, 310 Ε 7) για το τι είναι ωραίο και καλό. Στη διαδικασία της ύφανσης πρέπει να χρησιμοποιηθούν πολλαπλά εργαλεία, αλλά το πρώτο από αυτά είναι η κοινότητα των απόψεων (ὁμοδοξίαι, 310 Ε. 10). Αυτό λέγεται με θαυμαστό και διεισδυτικό τρόπο, αλλά κάτι ακόμα λείπει: η αληθινή γνώση που υψώνεται πάνω από τη ορθή γνώμη.
«Η εικόνα που ζωγράφισες για τον βασιλικό άνδρα και τον πολιτικό, είναι όπως έκανες προηγουμένως για τον σοφιστή, απολύτως επιτυχημένη». Η πλειονότητα των μελετητών αποδίδει σήμερα αυτά τα λόγια ζωντανής επιδοκιμασίας, με τα οποία ολοκληρώνεται ο Πολιτικός, στον ηλικιωμένο Σωκράτη αντί για τον νεαρό συνονόματό του. Με αυτό ξεχνάμε ότι, στο τέλος του Σοφιστή, ο Θεαίτητος λέει «βεβαίως έτσι είναι!» και, στο τέλος του Παρμενίδη, ο νεαρός Αριστοτέλης λέει «πράγματι έτσι είναι!». Αν και κανείς δεν θα απέδιδε τα τελευταία λόγια που ειπώθηκαν σε αυτούς τους δύο διαλόγους σε κανέναν άλλον εκτός από τους δύο νεαρούς ερωτώμενους, η επιθυμία να δοθεί η τελευταία λέξη στον γέροντα Σωκράτη στον Πολιτικό θα μπορούσε να αντικατοπτρίζει μια σύγχρονη μορφή ευγένειας. Αλλά ίσως ο Πλάτωνας εννοούσε κάτι διαφορετικό από την ευγένεια, και δεν θα μπορούσε ίσως μια τέτοια επιδοκιμασία από τον ηλικιωμένο Σωκράτη να εισάγει μια δική του νότα σε πλήρη διαφωνία με αυτό που εννοούσε ο Πλάτωνας; Πρέπει να ερμηνεύσουμε τη σιωπή του Σωκράτη, όπως σε όλο το διάλογο, ως μια σιωπή που μιλάει και θέτει ερωτήματα;
Στην αρχή του Σοφιστή και του Πολιτικού, ο Σωκράτης υπόσχεται μια μελλοντική συζήτηση για τον φιλόσοφο, που θα διεξαχθεί με τον νεαρό Σωκράτη αφού ο Ξένος από την Ελέα ολοκληρώσει τον λόγο του. Δεν μπορούμε να ανασυνθέσουμε, ούτε καν στις σκέψεις μας, τον διάλογο που ο Πλάτωνας δεν έγραψε και μάλλον δεν σκόπευε ποτέ να γράψει. Μπορούμε ωστόσο να προσπαθήσουμε να μαντέψουμε τι μπορεί να βρήκε ελλιπές στο πορτρέτο του πολιτικού που σχεδιάστηκε εδώ με την έγκριση του νεαρού Σωκράτη: όλα όσα λέγονται για την εκπαίδευση του πολιτικού-φιλοσόφου στην Πολιτεία. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό, καταλαβαίνουμε ότι για τον φιλόσοφο δεν αρκεί η ύφανση των αντίθετων φύσεων στο υφάδι της πολιτείας. Αντίθετα, διαπαιδαγωγεί και διαμορφώνει σε ενότητα τις αντίθετες εντάσεις στις ψυχές των καλύτερων και κατευθύνει αυτές τις τελευταίες στη θέαση του αληθινού όντος. Στην Ακαδημία του, ο Πλάτωνας προφανώς παρέμεινε πιστός στο εκπαιδευτικό ιδανικό της Πολιτείας. Για τις Συρακούσες ή την Άσσο, η τέχνη της ύφανσης όπως παρουσιάζεται στον Πολιτικό πρέπει να του φαινόταν πιο κατάλληλη – όπως εξακολουθεί να ισχύει για οποιοδήποτε κράτος στις μέρες μας.
Ο Ξένος από την Ελέα ολοκληρώνει επίσημα το έργο της ύφανσης του πολιτικού, επικαλούμενος, για άλλη μια φορά με θερμότητα, στο τέλος του λόγου του εκείνες τις «ομόνοια και φιλία», που μας είναι γνωστές από τον Αλκιβιάδη Μείζονα και την Πολιτεία. Εδώ τις επικαλείται με τον πιο ευρύ τρόπο, επεκτείνοντάς τες σε όλα τα μέλη της κοινότητας, τόσο στους δούλους όσο και στους ελεύθερους ανθρώπους, συμβολίζοντας έτσι την ηρακλείτεια ένταση που, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, αποτελεί την ουσία της αληθινής πολιτείας και της ύπαρξης γενικά. «Ομόνοια και φιλία» είναι τα εργαλεία με τα οποία ο βασιλικός υφαντής δημιουργεί την ευτυχία, στο μέτρο που αυτό είναι δυνατό σε μια ανθρώπινη και πολιτική κοινότητα.
Ένα τελευταίο σημείο δεν πρέπει να παραβλεφθεί, ειδικά σκεπτόμενοι τον φιλόσοφο που ακούει. Δεν υπάρχει καμία δυσκολία, λέει ο Ελεάτης, στο να σφυρηλατήσει δεσμούς μεταξύ δύο αντίθετων φύσεων αρκεί και οι δύο να έχουν την ίδια «γνώμη» (δόξαν, 310 Ε 7) για το τι είναι ωραίο και καλό. Στη διαδικασία της ύφανσης πρέπει να χρησιμοποιηθούν πολλαπλά εργαλεία, αλλά το πρώτο από αυτά είναι η κοινότητα των απόψεων (ὁμοδοξίαι, 310 Ε. 10). Αυτό λέγεται με θαυμαστό και διεισδυτικό τρόπο, αλλά κάτι ακόμα λείπει: η αληθινή γνώση που υψώνεται πάνω από τη ορθή γνώμη.
«Η εικόνα που ζωγράφισες για τον βασιλικό άνδρα και τον πολιτικό, είναι όπως έκανες προηγουμένως για τον σοφιστή, απολύτως επιτυχημένη». Η πλειονότητα των μελετητών αποδίδει σήμερα αυτά τα λόγια ζωντανής επιδοκιμασίας, με τα οποία ολοκληρώνεται ο Πολιτικός, στον ηλικιωμένο Σωκράτη αντί για τον νεαρό συνονόματό του. Με αυτό ξεχνάμε ότι, στο τέλος του Σοφιστή, ο Θεαίτητος λέει «βεβαίως έτσι είναι!» και, στο τέλος του Παρμενίδη, ο νεαρός Αριστοτέλης λέει «πράγματι έτσι είναι!». Αν και κανείς δεν θα απέδιδε τα τελευταία λόγια που ειπώθηκαν σε αυτούς τους δύο διαλόγους σε κανέναν άλλον εκτός από τους δύο νεαρούς ερωτώμενους, η επιθυμία να δοθεί η τελευταία λέξη στον γέροντα Σωκράτη στον Πολιτικό θα μπορούσε να αντικατοπτρίζει μια σύγχρονη μορφή ευγένειας. Αλλά ίσως ο Πλάτωνας εννοούσε κάτι διαφορετικό από την ευγένεια, και δεν θα μπορούσε ίσως μια τέτοια επιδοκιμασία από τον ηλικιωμένο Σωκράτη να εισάγει μια δική του νότα σε πλήρη διαφωνία με αυτό που εννοούσε ο Πλάτωνας; Πρέπει να ερμηνεύσουμε τη σιωπή του Σωκράτη, όπως σε όλο το διάλογο, ως μια σιωπή που μιλάει και θέτει ερωτήματα;
Στην αρχή του Σοφιστή και του Πολιτικού, ο Σωκράτης υπόσχεται μια μελλοντική συζήτηση για τον φιλόσοφο, που θα διεξαχθεί με τον νεαρό Σωκράτη αφού ο Ξένος από την Ελέα ολοκληρώσει τον λόγο του. Δεν μπορούμε να ανασυνθέσουμε, ούτε καν στις σκέψεις μας, τον διάλογο που ο Πλάτωνας δεν έγραψε και μάλλον δεν σκόπευε ποτέ να γράψει. Μπορούμε ωστόσο να προσπαθήσουμε να μαντέψουμε τι μπορεί να βρήκε ελλιπές στο πορτρέτο του πολιτικού που σχεδιάστηκε εδώ με την έγκριση του νεαρού Σωκράτη: όλα όσα λέγονται για την εκπαίδευση του πολιτικού-φιλοσόφου στην Πολιτεία. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό, καταλαβαίνουμε ότι για τον φιλόσοφο δεν αρκεί η ύφανση των αντίθετων φύσεων στο υφάδι της πολιτείας. Αντίθετα, διαπαιδαγωγεί και διαμορφώνει σε ενότητα τις αντίθετες εντάσεις στις ψυχές των καλύτερων και κατευθύνει αυτές τις τελευταίες στη θέαση του αληθινού όντος. Στην Ακαδημία του, ο Πλάτωνας προφανώς παρέμεινε πιστός στο εκπαιδευτικό ιδανικό της Πολιτείας. Για τις Συρακούσες ή την Άσσο, η τέχνη της ύφανσης όπως παρουσιάζεται στον Πολιτικό πρέπει να του φαινόταν πιο κατάλληλη – όπως εξακολουθεί να ισχύει για οποιοδήποτε κράτος στις μέρες μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου