«Τρεις παράγοντες δείχνουν, πως η Δύση έχει ηττηθεί»

 

«Τρεις παράγοντες δείχνουν, πως η Δύση έχει ηττηθεί»
Συνέντευξη του Emmanuel Todd με τον Alexandre Devecchio
Die Welt, 22. Januar 2024

Το 1976, ο Γάλλος ιστορικός και ανθρωπολόγος Emmanuel Todd είχε προβλέψει με ακρίβεια την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Λίγα χρόνια αργότερα τα πράγματα είχαν φτάσει σ'εκείνο τό σημείο. Και τώρα, ο «προφήτης» παρατηρεί το μέλλον του κόσμου-και μπορούμε απλώς να ελπίζουμε ότι σφάλλει.

Welt: Το σημείο εκκίνησης του βιβλίου σας «La Défaite de l`Occident» (Η ήττα της Δύσεως) είναι κατά την εκτίμηση σας, μεταξύ άλλων, μια συνέντευξη με τον τίτλο «Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος έχει ήδη αρχίσει» (https://www.lefigaro.fr/vox/monde/emmanuel-todd-la-troisieme-guerre-mondiale-a-commence-20230112) που δώσατε πριν ακριβώς ένα χρόνο στο γαλλικό περιοδικό «Le Figaro». Τώρα διαπιστώνετε την ήττα της Δύσεως. Ο πόλεμος όμως στην Ουκρανία δεν έχει τελειώσει.

Emmanuel Todd: Αυτό είναι σωστό, αλλά η Δύση δεν πιστεύει πια πως η Ουκρανία μπορεί να κερδίσει τον πόλεμο. Όταν άρχισα να γράφω το βιβλίο, αυτό δεν ήταν για όλους ξεκάθαρο. Μετά όμως την αποτυχία της θερινής αντεπίθεσης, και τη διαπίστωση, πως οι ΗΠΑ και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, δεν είναι σε θέση να παράσχουν αρκετά όπλα στην Ουκρανία (https://www.welt.de/politik/ausland/article249639888/Ukraine-Krieg-Hightech-Waffen-sind-das-einzige-Szenario-sagt-Selenskyjs-Berater.html), θα συμφωνούσε μαζί μου και το αμερικάνικο υπουργείο άμυνας. Η διαπίστωση μου, πως η Δύση ηττήθηκε, βασίζεται σε τρεις παράγοντες: κατά πρώτον, η βιομηχανική ανεπάρκεια των ΗΠΑ, και η παρατήρηση, πως η αμερικάνικη οικονομία είναι εικονική. Στο βιβλίο μου αφήνω να φύγει ο αέρας από το ΑΕΠ των ΗΠΑ, και δείχνω τις βαθιές αιτίες της βιομηχανικής παρακμής της χώρας: η ανεπαρκής εκπαίδευση των μηχανικών, και το εν γένει, από το 1965 μειούμενο μορφωτικό επίπεδο. Ο δεύτερος παράγοντας, που συνέβαλε αποφασιστικά στην παρακμή της Δύσεως, είναι η εξαφάνιση του αμερικάνικου Προτεσταντισμού. Το βιβλίο μου είναι στην ουσία η συνέχεια του βιβλίου του Max Weber «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού».

Welt: Με ποιο τρόπο είναι μια συνέχεια;

Emmanuel Todd: Ο Weber είχε διαπιστώσει πολύ σωστά το 1914, λίγο πριν το ξέσπασμα του Α’ ΠΠ, πως η άνοδος της Δύσεως οφείλεται στην άνοδο του προτεσταντικού κόσμου (https://www.welt.de/kultur/literarischewelt/article246213854/Max-Weber-auf-Burg-Lauenstein-Der-Traum-von-einer-Staatspartei-der-Geistigen.html): στην Αγγλία, στις ΗΠΑ, στην από τους Πρώσους ενωμένη Γερμανία, καθώς και στη Σκανδιναβία. Η μεγάλη τύχη της Γαλλίας, ήταν η στενή γεωγραφική σύνδεση της με αυτήν την κορυφαία ομάδα. Ο Προτεσταντισμός είχε επιφέρει ένα υψηλό μορφωτικό επίπεδο, που παρόμοιο του δεν υπήρξε στην ιστορία της ανθρωπότητας. Πέραν τούτου (επέφερε) ένα καθολικό αλφαβητισμό, καθώς απαιτούσε, ο κάθε πιστός να μπορεί να διαβάσει μόνος του την Αγία Γραφή. Σε αυτό προστέθηκε ο φόβος της κατάρας και η ανάγκη, να μπορούν να αισθάνονται ως εκλεκτοί του Θεού. Αυτό οδήγησε σε μια ισχυρή εργασιακή και συλλογική ηθική. Η αρνητική του πλευρά ήταν ο χείριστος ρατσισμός-που στις ΗΠΑ κατευθύνθηκε εναντίον των μαύρων, και στη Γερμανία εναντίον των Εβραίων-καθώς ο Προτεσταντισμός, με τους εκλεκτούς και τους καταραμένους του, στράφηκε εναντίον της ισότητας όλων των ανθρώπων, που υποστήριζαν οι καθολικοί. Το συμμετρικό προς αυτό φαινόμενο, είναι πως η κατά τον τελευταίο καιρό παρατηρούμενη κατάρρευση του Προτεσταντισμού προκάλεσε την διανοητική παρακμή, την εξαφάνιση της εργασιακής ηθικής και την γενική απληστία των μαζών. Η ανόδος αντιστρέφεται και οδηγείται στην κατάρρευση της Δύσεως. Η ανάλυση αυτή του θρησκευτικού στοιχείου, δεν μαρτυρεί μια νοσταλγία ή ένα ηθικοπλαστικό θρήνο εκ μέρους μου: Είναι μια ιστορική διαπίστωση. Εξαφανίζεται πάντως και ο συνδεδεμένος με τον προτεσταντισμό ρατσισμός, οι ΗΠΑ είχαν τον πρώτο μαύρο πρόεδρο τους, τον Barak Obama. Αυτό μπορούμε μόνο να το επικροτήσουμε.

Welt: Και ποιος είναι ο τρίτος παράγοντας;

Emmanuel Todd: Το ότι ο υπόλοιπος κόσμος προτιμά την Ρωσία. Η χώρα αυτή βρήκε παντού οικονομικούς συμμάχους. Η νέα, συντηρητική Soft Power (anti-LGBT) της Ρωσίας ανέβασε στροφές, όταν είχε διαπιστωθεί, ότι η Μόσχα θα άντεχε το οικονομικό σοκ. Η δική μας πολιτισμική νεωτερικότητα φαίνεται στον υπόλοιπο κόσμο παρανοϊκή, κάτι που διαπιστώνω ως ανθρωπολόγος, όχι ως οπισθοδρομικός ηθικολόγος. Και επειδή ζούμε από την ανεπαρκώς πληρωμένη εργασία των ανδρών, γυναικών και παιδιών του Τρίτου Κόσμου, η ηθική μας δεν είναι αξιόπιστη. Σε αυτό, το τελευταίο μου βιβλίο, θέλω να αποφύγω τα συναισθήματα και τις διαρκείς ηθικές κατηγορίες που μας περιβάλλουν, και αντί αυτών να προσφέρω μια χωρίς πάθος ανάλυση της γεωπολιτικής κατάστασης.

Welt: Μπορούμε να μιλούμε πράγματι για ένα παγκόσμιο πόλεμο; Και το έχει ήδη κερδίσει η Ρωσία; Προς το παρόν βρισκόμαστε σε ένα είδος Status quo…

Emmanuel Todd: Οι Αμερικανοί θα προσπαθήσουν να επιτύχουν ένα Status quo, που θα τους επιτρέπει να αποκρύψουν την ήττα τους. Οι Ρώσοι όμως δε θα το επιτρέψουν. Δεν έχουν απλώς συνείδηση της σημερινής τους βιομηχανικής και στρατιωτικής υπεροχής, αλλά και της μελλοντικής δημογραφικής τους αδυναμίας. Ο Putin θέλει να επιτύχει τους στόχους του, εξοικονομώντας ανθρώπους. Θέλει να διαφυλάξει αυτό που επιτεύχθηκε με την σταθεροποίηση της ρωσικής κοινωνίας. Δε θέλει να στρατιωτικοποιήσει ξανά τη Ρωσία, και δίνει αξία στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης της. Ο Putin όμως ξέρει, πως θα έρθουν δημογραφικά αδύναμες γενιές, και η στρατολόγηση θα γίνει σε μερικά χρόνια (τρία, τέσσερα, πέντε;) θα γίνε πιο δύσκολη. Οι Ρώσοι πρέπει λοιπόν να τελειώνουν τώρα με την Ουκρανία και το ΝΑΤΟ (https://www.welt.de/politik/ausland/article249616756/Putin-Angriff-auf-Nato-Land-Pistorius-Unsere-Experten-halten-das-in-5-Jahren-fuer-moeglich.html), και δεν πρέπει να τους επιτρέψουν καμιά παύση. Ας μην ξεγελιόμαστε: οι προσπάθειες των Ρώσων θα αυξηθούν σε ένταση.

Welt: Τι εννοείτε με αυτό;

Emmanuel Todd: Η άρνηση της Δύσεως να αναλύσει πραγματικά την ρωσική στρατηγική, ως προς την λογική της, τις δυνατότητες και αδυναμίες της, οδήγησε σε μια καθολική τύφλωση. Από στρατιωτικής απόψεως, τους Ουκρανούς και τη Δύση περιμένουν τα χειρότερα. Η Ρωσία θέλει οπωσδήποτε να κατακτήσει το 40% της ουκρανικής επικράτειας και να εγκαταστήσει μια κυβέρνηση-μαριονέττα στο Κίεβο. Όταν ο Putin θα ανακηρύξει την Οδησσό ρωσική πόλη, στις εκπομπές των τηλεοπτικών μας καναλιών θα ισχυρίζονται ακόμα πως το μέτωπο έχει σταθεροποιηθεί.

Welt: Ως απόδειξη της παρακμής της Δύσεως αναφέρεστε στην παιδική θνησιμότητα. Πόσο σχετικός είναι ο παράγοντας αυτός;

Emmanuel Todd: Βάσει της ανόδου της παιδικής θνησιμότητας στην Ρωσία μεταξύ των ετών 1970 και 1974, όπως και του γεγονότος, ότι οι Σοβιετικοί δεν δημοσίευσαν πια τις στατιστικές, εξήγησα τότε στο βιβλίο μου «Η τελειωτική κατάρρευση» (1976), πως το καθεστώς δεν έχει πια κανένα μέλλον. Είναι λοιπόν μια αξιόπιστη παράμετρος. Οι ΗΠΑ βρίσκονται ως προς τον παράγοντα αυτό πολύ πίσω από τις υπόλοιπες χώρες της Δύσεως. Στην κορυφή των στατιστικών βρίσκονται οι σκανδιναβικές χώρες και η Ιαπωνία, αλλά και η Ρωσία είναι μπροστά. Η Γαλλία είναι σε καλύτερη θέση από την Ρωσία, και υπάρχει μια ανοδική τάση. Βρισκόμαστε όμως πίσω από τη Λευκορωσία. Αυτό σημαίνει απλά, πως αυτά που μας λένε για την Ρωσία είναι συχνά εσφαλμένα: Μας παρουσιάζουν μια διαλυμένη χώρα, τονίζοντας τις αυταρχικές πτυχές, χωρίς να αναγνωρίζεται πως η χώρα αυτή βρίσκεται σε μια φάση γρήγορης αναμόρφωσης. Η πτώση ήταν ισχυρή, η ανάπτυξη εκπληκτική.

Welt: Ποια συμπεράσματα βγάζετε από αυτή την στατιστική;

Emmanuel Todd: Η στατιστική αυτή μπορεί να εξηγηθεί. Αυτό όμως σημαίνει, πως πρώτα πρέπει να αποδεχθούμε μια εντελώς άλλη πραγματικότητα, από αυτή που διαδίδουν τα δικά μας μέσα ενημέρωσης. Η Ρωσία είναι οπωσδήποτε μια αυταρχική δημοκρατία (που δεν υπερασπίζεται τις μειονότητες της), με μια συντηρητική ιδεολογία, αλλά η κοινωνία της κινείται και καθίσταται ήδη σε μεγάλο βαθμό τεχνολογική, με όλο και περισσότερα στοιχεία, που λειτουργούν τέλεια. Το ότι διαπιστώνω αυτή την πραγματικότητα, με ορίζει ως σοβαρό, και όχι φιλικό προς τον Putin ιστορικό. Κάθε υπεύθυνος αντίπαλος του Putin θα έπρεπε να τον εκτιμήσει με ακρίβεια. Πάντως τονίζω διαρκώς, πως η Ρωσία, όπως ακριβώς και η Δύση, την οποία θεωρεί τόσο παρακμιακή, έχει δημογραφικό πρόβλημα. Οι αντί-LGBT νόμοι, που ενθουσιάζουν τόσο τον υπόλοιπο κόσμο, δε θα οδηγήσουν τους Ρώσους στο να κάνουν περισσότερα παιδιά από εμάς. Γιατί και η Ρωσία δεν μπορεί να ξεφύγει από την καθολική κρίση της νεωτερικότητας. Δεν υπάρχει ένα ρωσικό αντίθετο μοντέλο. Δεν αποκλείεται όμως, η γενικευμένη έχθρα της Δύσεως να αναδιοργανώσει το ρωσικό σύστημα, και να του προσδώσει νέα πυρομαχικά, ξυπνώντας ένα ενοποιητικό πατριωτισμό. Οι κυρώσεις επέτρεψαν στο ρωσικό καθεστώς να ξεκινήσει μια εναλλακτική πολιτική, την οποία το καθεστώς δε θα μπορούσε από μόνο του να επιβάλει στους Ρώσους, και η οποία θα προσδώσει στην οικονομία της ένα μεγάλο πλεονέκτημα σε σύγκριση με την ΕΕ. Ο πόλεμος εδραίωσε την κοινωνική σταθερότητα. Η κρίση του ατομικισμού υπάρχει όμως και στην Ρωσία, και τα υπολείμματα των οικογενειακών δομών συντελούν απλώς σ’ ένα μετριασμό.

Welt: Μπορείτε να το εξηγήσετε λεπτομερέστερα;

Emmanuel Todd: Ο ατομικισμός, ο οποίος μεταλλάσσεται σε ναρκισσισμό, αναπτύσσεται μόνο σε χώρες που αποτελούνται κατά πλειοψηφία από μικρές οικογένειες, κυρίως στον άγγλο-αμερικάνικο κόσμο. Ας τολμήσουμε ένα νεολογισμό: Η Ρωσία είναι μια χώρα του κατευθυνόμενου ατομικισμού, όπως ακριβώς η Ιαπωνία και η Γερμανία. Το βιβλίο μου προσφέρει μια περιγραφή της σταθερότητας της Ρωσίας, αναλύει κατόπιν, σύμφωνα με τη Δύση, το αίνιγμα μιας ουκρανικής κοινωνίας υπό διάλυση, η οποία βρήκε το νόημα της μέσα στον πόλεμο, και περνά μετά στον παράδοξο χαρακτήρα της νέας ρωσοφοβίας των τέως λαϊκών δημοκρατιών, στην κρίση της ΕΕ και τέλος στην κρίση των αγγλοσαξωνικών και σκανδιναβικών κρατών. Η προέλαση αυτή προς τη Δύση μας οδηγεί βήμα-βήμα στον πυρήνα της αστάθειας του κόσμου. Είναι σαν μια κατάδυση μέσα σε μια μαύρη τρύπα. Ο άγγλο-αμερικανικός προτεσταντισμός έφτασε σε ένα στάδιο μηδέν της θρησκείας, που ξεπερνά το στάδιο ζόμπι, και παράγει αυτή την μαύρη τρύπα. Στις ΗΠΑ κατά την αρχή της τρίτης χιλιετίας, ο φόβος ενώπιον του κενού μεταλλάσσεται σε θεοποίηση του τίποτα, σε μηδενισμό.

Welt: Δεν είναι κάπως κολακευτικό να μιλάτε για αυταρχική δημοκρατία όταν αναφέρεστε στην Ρωσία;

Emmanuel Todd: Πρέπει να αποδεσμευτούμε από την σκέψη, πως έχουμε να κάνουμε με τη σύγκρουση μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας και ενός παρανοϊκού αυταρχικού καθεστώτος. Οι πρώτοι είναι μάλλον φιλελεύθεροι ολιγάρχες, με μια ελίτ αποκομμένη από τον λαό-πέραν των μέσων ενημέρωσης, κανένας δεν ενδιαφέρεται για τα ψηφίσματα της βουλής στη Γαλλία. Παρόλα αυτά, πρέπει να εφαρμοστεί μια άλλη έννοια αντί της αυταρχίας ή του νεοσταλινισμού. Η πλειοψηφία στη Ρωσία στηρίζει το καθεστώς, οι μειοψηφίες όμως-είτε είναι ομοφυλόφιλοι, είτε εθνικές μειονότητες, είτε ολιγάρχες-δεν υποστηρίζονται: είναι μια αυταρχική δημοκρατία, που τρέφεται από τα υπολείμματα του αισθήματος περί κοινότητας, που δημιούργησε ο κομμουνισμός. Η έννοια «αυταρχική» έχει για μένα την ίδια βαρύτητα όπως και η έννοια «δημοκρατική».

Welt: Λαμβάνοντας υπόψιν την κριτική σας στην παρακμή της «φιλελεύθερης ολιγαρχίας», θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς πως ζηλεύετε το δεύτερο μοντέλλο.

Emmanuel Todd: Αυτό σίγουρα δεν ισχύει. Είμαι ανθρωπολόγος, και μελετώντας την ποικιλία των οικογενειακών δομών και πολιτικών ταπεραμέντων, διαπιστώνω την ποικιλία του κόσμου. Προέρχομαι ταυτόχρονα από τη Δύση, και δεν αισθάνθηκα ποτέ την επιθυμία, να είμαι κάτι άλλο. Η οικογένεια μου, από την πλευρά της μητέρας μου, είχε διαφύγει στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο ίδιος εκπαιδεύτηκα ως επιστήμονας στην Αγγλία, και εκεί ανακάλυψα πόσο πολύ Γάλλος είμαι. Γιατί θέλετε να με απελάσετε στην Ρωσία; Τέτοιες κατηγορίες αισθάνομαι ως απειλή της γαλλικής μου υπηκοότητας, καθώς εγώ-και δεν απολογούμαι γι’ αυτό-γεννήθηκα μέσα στο κατεστημένο των διανοουμένων. Εγώ είμαι, αν και σε μέτριο, όχι οικονομικό βαθμό, μέρος της ολιγαρχίας. Πριν από εμένα, ο παππούς μου είχε δημοσιεύσει τα συγγράμματα του στον Gallimard, πριν τον πόλεμο ακόμα.

Welt: Συνδέεται την παρακμή της Δύσεως με την εξαφάνιση της θρησκείας-κυρίως του Προτεσταντισμού-και τοποθετείτε ημερολογιακά την εξαφάνιση αυτή, στην εποχή κατά την οποία επετράπησαν οι γάμοι των ομοφυλοφίλων.

Emmanuel Todd: Επί του κοινωνικού αυτού θέματος δεν εξέφρασα καμιά προσωπική γνώμη. Είμαι ένας κοινωνιολόγος της θρησκείας, που είναι ευτυχής, επειδή έχει ένα ακριβή δείκτη, με τον οποίο μπορεί να προσδιορίσει την στιγμή της μετάβασης της θρησκείας, από την κατάσταση ζόμπι στην κατάσταση μηδέν. Ήδη στα προηγούμενα μου βιβλία περιέγραψα την έννοια της ζόμπι κατάστασης και της μηδέν-κατάστασης: Η πίστη έχει μεν εξαφανιστεί, αλλά τα από τη θρησκεία κληρονομημένα έθιμα, αξίες και η συλλογική ικανότητα πράξης υπάρχουν ακόμα, αν και μεταφράζονται συχνά σε μια ιδεολογική γλώσσα-εθνική, σοσιαλιστική ή κομμουνιστική. Στην αρχή όμως της τρίτης χιλιετίας, η θρησκεία έχει φτάσει σε μια κατάσταση μηδέν, την οποία ορίζω με τη βοήθεια τριών δεικτών-ακόμα όμως ψάχνω τους στατιστικούς δείκτες, για να μπορέσω να αξιολογήσω τόσο τα ηθικά, όσο και τα κοινωνικά φαινόμενα: είμαι οπαδός του Émile Durkheim, του ιδρυτή της ποσοτικής κοινωνιολογίας, περισσότερο απ’ ότι είμαι οπαδός του Weber.

Welt: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δυο αυτών καταστάσεων;

Emmanuel Todd: Στην κατάσταση ζόμπι, οι άνθρωποι δεν πηγαίνουν πια στη Θεία Λειτουργία, αλλά βαφτίζουν τα παιδιά τους. Στο μεταξύ έχει εξαφανιστεί και η βάπτιση, που σημαίνει πως φτάσαμε στο στάδιο μηδέν. Στην κατάσταση ζόμπι, οι νεκροί ακόμα θάβονταν, και έτσι υπάκουε κανείς στην Εκκλησία, που απορρίπτει την καύση. Η καύση έχει σήμερα εγκατασταθεί παντού. Είναι μια γενική πράξη, πρακτική και φτηνή, φτάσαμε στο στάδιο μηδέν. Και τέλος, οι πολιτικοί γάμοι είχαν κατά την κατάσταση ζόμπι όλα τα χαρακτηριστικά μιας προηγούμενης θρησκευτικής συζυγίας-ένας άνδρας, μια γυναίκα, παιδιά τα οποία οφείλουν να μεγαλώσουν. Με τον ομοφυλικό γάμο, που δεν έχει κανένα νόημα για τη θρησκεία, αφήνουμε την κατάσταση ζόμπι, και χάρη στους νόμους περί γάμου για όλους, μπορούμε να προσδιορίσουμε χρονικά την νέα κατάσταση μηδέν της θρησκείας.

Welt: Γίνατε μετά από όλα αυτά τα χρόνια λίγο αντιδραστικός;

Emmanuel Todd: Με μεγάλωσε η γιαγιά μου, η οποία μου εξήγησε, πως ως προς τη σεξουαλικότητα, όλες οι προτιμήσεις βρίσκονται και στη φύση, και εγώ είμαι πιστός στους προγόνους μου. Καλωσόρισες λοιπόν LGB. Όσο για το Τ, το θέμα δηλαδή Trans, αυτό είναι κάτι άλλο. Τα πρόσωπα αυτά πρέπει φυσικά να προστατευτούν. Η προσκόλληση όμως της μεσαίας τάξης της Δύσεως στο θέμα αυτό, που αφορά μόνο μια ελάχιστη μειονότητα, δημιουργεί ένα κοινωνιολογικό και ιστορικό ερώτημα. Το να διαμορφωθεί όμως στον κοινωνικό ορίζοντα η αντίληψη, πως ένας άνδρας μπορεί πραγματικά να γίνει γυναίκα, και μια γυναίκα άνδρας, να ισχυρίζεται κανείς ένα πράγμα βιολογικά αδύνατο, σημαίνει άρνηση της πραγματικότητας και διάδοση ψευδών. Η ιδεολογία τρανς είναι κατά την άποψη μου μια από τις σημαίες του μηδενισμού, που καθορίζει στο μεταξύ τη Δύση. Είναι επίσης μια ώθηση προς την καταστροφή, όχι μόνο πραγμάτων και των ανθρώπων, αλλά και της πραγματικότητας. Για να το πούμε ακόμα μια φορά: Δεν είμαι με κανένα τρόπο εξοργισμένος και δε θα επιτρέψω να με καθοδηγήσουν τα συναισθήματα. Η ιδεολογία αυτή υπάρχει, και πρέπει να την εντάξω σε ένα ιστορικό μοντέλο. Την εποχή του Metaversum δεν μπορώ πια να πω, εάν η σύνδεση μου με την πραγματικότητα με καθιστά αντιδραστικό.

ΔΙΑΓΡΑΦΕΤΑΙ ΚΑΘΑΡΑ Η ΠΟΡΕΙΑ ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, Η ΠΑΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑ(ΖΟΜΠΙ) ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΞΕΝΕΙ ΜΙΑ ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ Η ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΟΥΣ ΒΙΟΥΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ, ΣΑΝ ΤΗΝ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗ ΤΩΝ ΝΑΥΑΓΩΝ ΣΕ ΕΝΑ ΞΥΛΟ ΠΟΥ ΞΕΒΡΑΣΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ