Επειδή η ευχαρίστηση προκύπτει από την ικανοποίηση μιας επιθυμίας, συμπεραίνω ότι η μεγαλύτερη επιθυμία μας είναι να παρενοχλήσουμε τους άλλους
Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΠΟΛΑΥΣΗ
Μέγιστη ευχαρίστησηΣύμφωνα με έναν φίλο, προσεκτικό ερευνητή ψυχών, «τίποτα δεν δίνει στον άνθρωπο περισσότερη ευχαρίστηση από το να μπορεί κανείς να βασανίζει τον συνάνθρωπό του». Εφόσον η ευχαρίστηση προκύπτει από την ικανοποίηση μιας επιθυμίας, συμπεραίνω ότι η μεγαλύτερη επιθυμία μας είναι να παρενοχλήσουμε τους άλλους. Αντίθετα, δεν θα υπήρχε χειρότερη απογοήτευση από το να μην μπορείς να το κάνεις. Τώρα, αφού οι επιθυμίες μας αποκαλύπτουν τη φύση μας, θα έπρεπε να συμπεράνω ότι η τυραννία είναι η πραγμάτωση –ιδανική ή αισθησιακή– του ανθρώπου.
Στην πραγματικότητα, θα μπορούσα να απαριθμήσω πολλά πράγματα που μου δίνουν περισσότερη ευχαρίστηση από το να βασανίζω: να είμαι με αυτούς που αγαπώ, να συνομιλώ με φίλους, να παίζω ή να ακούω όμορφη μουσική, να διαβάζω ένα βιβλίο, να διαλογίζομαι σε ένα ενδιαφέρον θέμα, να περπατάω στην εξοχή, να παίζω μαζί μέ έναν σκύλο ή να κρατάω μια γάτα στην αγκαλιά μου, να βλέπω ένα ηλιοβασίλεμα, να τρώω ένα σπιτικό γλυκό, να μένω κοντά στη σόμπα το χειμώνα, να κοιμάμαι σε μια πολυθρόνα κ.λπ.
Απολαύσεις που σχετίζονται με το τέλος του φθινοπώρου της ηλικίας, το παραδέχομαι. Αλλά ακόμη και την άνοιξή μου δεν θυμάμαι να έχω απολαύσει την τυραννία για τους συνομηλίκους μου ή αυτούς που δεν μού μοιάζουν. Δεν αρνούμαι περιστασιακές πράξεις εκφοβισμού. Αλλά η προοπτική να υποτάξω ένα άλλο ζωντανό ον, να ενσταλάξω φόβο ή πόνο, δεν μου φέρνει ευχαρίστηση. Στην πραγματικότητα, με αηδιάζει.
Ωστόσο, είναι εύκολο να κοροϊδέψεις τον εαυτό σου. Έτσι κι εγώ, χωρίς να το ξέρω, θα μπορούσα να τρέφω μέσα μου τυραννικές επιθυμίες. Και δεν θα μπορούσα να αποκλείσω ότι ο άνθρωπος δεν βρίσκει τη θεμελιώδη ικανοποίησή του στον έρωτα, στην ψυχική ηρεμία ή στη γνώση, αλλά στην άσκηση μιας ωμής βούλησης να κυριαρχεί στους άλλους.
Τότε εκείνοι που λένε ότι “cumannari è megghiu ca futtiri” (Command is better than fucking) θα είχαν δίκιο. Όλη η ανθρώπινη ιστορία θα μπορούσε ουσιαστικά να διαβαστεί ως μια διαλεκτική ένταση μεταξύ του να πηδάς και του να σε πηδάνε. Κάποιοι θα έλεγαν «μεταξύ εκτελεστών και θυμάτων». Αλλά τότε θα πέφταμε στον συνηθισμένο τετριμμένο, επιθετικό ηθικισμό (στη συνηθισμένη τετριμμένη, γλυκανάλατη ηθικολογία). Στην πραγματικότητα, πολλούς δεν τους ενοχλεί καθόλου να βιδωθούν.
Λίμπιντο και εξουσία
Είναι γνωστό ότι υπάρχει μια ορισμένη ευχαρίστηση στο να υποφέρεις και να είσαι παθητικός. Για πολλούς είναι ευχάριστο να έχουν κάποιον να τους εξουσιάζει, να τους τιμωρεί και να τους δέρνει. Ενώ η συνείδησή τους διαμαρτύρεται γι' αυτό, κάτι μέσα τους βρίσκει ευχαρίστηση. Αισθάνονται ερωτική έλξη από την εξουσία. Και αν δεν το κατέχουν, θέλουν τουλάχιστον να διακατέχονται από αυτό. Μπαίνουν από κάτω και, με τον τρόπο τους, το απολαμβάνουν.
Σαδιστική ή μαζοχιστική, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κοινωνία στην οποία ζούμε αποπνέει βία. Σεξουαλικότητα, αθλητισμός, γλώσσα, οικονομική παραγωγή, πολιτική, όλα γίνονται έκθεση φαλλικής, επιθετικής και αλαζονικής δύναμης. Σε σημείο που οι πράξεις καλοσύνης, λεπτής ευγένειας, μας εκπλήσσουν, σαν παράξενα απολιθώματα μιας προϊστορικής εποχής.
Στην πραγματικότητα, πάντα υπήρχαν εκείνοι που απολάμβαναν να τυραννούν τους άλλους. Πολλοί το θεωρούν δικαίωμά τους: οι αφέντες με τους σκλάβους, οι γονείς με τα παιδιά, οι γυναίκες με τους συζύγους (ή το αντίστροφο), οι καθηγητές με τους μαθητές κ.λπ. Αρκεί να δώσεις σε κάποιον μια μικρή εξουσία για να μεταμορφωθεί σε δεσπότη και να εγκαταλείψει τον εαυτό του και να επιδοθεί στην κακοποίηση και την παρενόχληση.
Αλλά σήμερα η libido dominandi είναι ένα μαζικό φαινόμενο. Παντού συναντάμε ανθρώπους που, ως αποτέλεσμα περίεργων υγειονομικών κανονισμών, αισθάνονται ότι έχουν επενδυθεί με την αποστολή να ελέγχουν, να προειδοποιούν, να απειλούν και να τιμωρούν τους συνανθρώπους τους. Πολιτικοί, γιατροί, αστυνομικοί, δημοσιογράφοι, διευθυντές σχολείων, εργοδότες, καταστηματάρχες, άγνωστοι περαστικοί κ.λπ. λερώνουν κάθε χώρο με τα βρωμερά αποθέματα της εξουσίας τους και κυλιούνται σε αυτή τη σαδιστική λάσπη, χαρούμενοι που μπορούν να τυραννήσουν τους άλλους. Η δυσαρέσκειά τους, ατιμώρητη και εξευγενισμένη, μπορεί τελικά να εκτονωθεί σε κάποιον. Σφοδρή εκδίκηση για εκείνους που ίσως έχουν υποστεί καταπίεση από την κούνια τους.
Αμφιθυμία εξουσίας
Άγιος Μιχαήλ Αρχάγγελος – Ραφαήλ – Μουσείο του ΛούβρουΗ δύναμη κάποτε θεωρήθηκε ως κάτι εγγενώς καλό, καθώς προήλθε από τον Θεό. Είναι τό θέλημα του Σατανά, λέει ο Μέγας Γρηγόριος, πού είναι βάρβαρο, όχι η δύναμη που χρησιμοποιεί ο διάβολος. Η εξουσία -πολιτική ή θρησκευτική- ήταν επομένως η εκπόρευση μιας τάξης, ενός συστήματος νόμων που είχε θεϊκό θεμέλιο, ένα είδος ιερού επενδύματος.
Αλλά σε μια αποιεροποιημένη νεωτερικότητα όλη η εξουσία είναι πλέον βέβηλη, συνδεδεμένη μόνο με τον εγωισμό εκείνων που την κατέχουν. Ενσαρκωμένη σε ανήθικες δομές κυριαρχίας, βασισμένες στη δύναμη του χρήματος, που διεκδικούν τις θεϊκές ιδιότητες της δημιουργίας και της καταστροφής, της απόφασης για τη μοίρα του σύμπαντος.
Σε αυτόν τον Όλυμπο πέρα από το καλό και το κακό κάθονται παντοδύναμες χρηματοπιστωτικές εταιρείες, τράπεζες, εταιρείες, βαθιά κράτη, τέκτονες κ.λπ., οντότητες τυλιγμένες σε μια μεταφυσική και αδιαπέραστη ομίχλη, παρόμοια με αδιαμφισβήτητους νόμους της φύσης. Επομένως, το να εναντιωθείς σε αυτούς τους τύραννους Θεούς θα ήταν τόσο άχρηστο όσο το να παραπονιόμαστε για τη δύναμη της βαρύτητας.
Είναι μια άσεμνη Δύναμη, που κρύβει τη διεφθαρμένη γυμνότητά της πίσω από τις οθόνες των μέσων ενημέρωσης. Δεν ζητά, παρά μόνο περιστασιακά, να τήν αγαπούν, μόνο να τήν φοβούνται και να τήν υπακούουν. Μπορεί να μας παρηγορήσει να γνωρίζουμε ότι, σε αντίθεση με τον Θεό, δεν είναι αθάνατη. Είναι στη φύση των πραγμάτων ότι ένας τύραννος πεθαίνει, ή μάλλον πρέπει να σκοτωθεί. Αλλά φυσικά, η εξέγερση απαιτεί περισσότερο θάρρος και ενέχει περισσότερους κινδύνους από το να βιδωθείς.
Το μοναστικό παράδειγμα
Τελικά, η κυριαρχία καθησυχάζει. Ένα παλιό ένστικτο μας οδηγεί να θαυμάζουμε και να υπηρετούμε τους πιο δυνατούς. Αυτή η ζωώδης στάση γίνεται μια ασυνείδητη προκατάληψη, μια μεταφυσική αξία στην οποία βασίζεται ο πολιτισμός. Η άσκηση της εξουσίας παίρνει συμβολικό χαρακτήρα, γίνεται imitatio Dei. Η σειρά των πεπερασμένων δυνάμεων τοποθετείται σε ένα άπειρο φόντο, ανυψωμένο σε ένα παραλήρημα παντοδυναμίας.
Η κοινωνία προσυπογράφει τα ιδανικά της υποταγής, της υπακοής, της παρέμβασης του Κράτους στις αποφάσεις του ατόμου. Το άτομο απολαμβάνει μια παράδοξη ελευθερία, γιατί είναι πάντα εξαρτημένη, δεσμευμένη στις παραχωρήσεις περισσότερο ή λιγότερο νόμιμων θεοκρατιών, μονοκρατιών, αριστοκρατιών, γραφειοκρατιών. Η ίδια η δημοκρατία, ο θεωρητικός εχθρός των τυραννικών μοντέλων, βασίζεται στη δύναμη της πλειοψηφίας να υπαγορεύει νόμους, στο δικαίωμα του ισχυρότερου (σε αριθμούς) να διοικεί τους πιο αδύναμους.
Από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα, η μόνη εναλλακτική στη μη βίαιη κοινωνία αντιπροσωπεύεται ίσως από τα μοναστήρια των Βενεδικτίνων, πρότυπα ειρηνικών κοινοτήτων, αποτελεσματικής και αυτοπειθαρχημένης οργάνωσης. Αλλά στο σύνολό του, ο πολιτισμός μας έχει προσαρμοστεί σε μια βαρβαρότητα που κρύβει ποικιλοτρόπως μέσα στις πτυχές της εργασίας, του σχολείου και της θρησκείας. Ο απλός άνθρωπος δέχεται ασυνείδητα την τυραννία ως λογική προϋπόθεση της κοινωνικής λειτουργίας.
Το παράδειγμα της κυριαρχίας φαίνεται απαραίτητο για να ξορκίσει τα φαντάσματα της αναρχίας και του χάους. Στην πραγματικότητα, η ίδια η λατρεία της εξουσίας, ο μυστικισμός της δύναμης, μας εμποδίζουν να δημιουργήσουμε μια κοινωνία στην οποία κυριαρχεί η τάξη, η ελευθερία και η αρμονία. Ο άνθρωπος εγκλωβίζεται στη διαλεκτική του να είναι σκλάβος ή επαναστάτης, να κυριαρχεί ή να κυριαρχείται, ανάμεσα στον πειρασμό να κολακεύει τον τύραννο (τον Θεό, τον Πατέρα) και σε αυτόν να τον σκοτώνεις και να παίρνεις τη θέση του.
Το μεταφυσικό ερώτημα
Δεν είναι απλώς ένα ιστορικό ή ψυχολογικό πρόβλημα, αλλά ένα μεταφυσικό δράμα. Σε αυτό κυριαρχεί η μυθική εικόνα ενός παντοδύναμου Θεού, που τακτοποιεί τα πάντα σύμφωνα με το θέλημά Του. «Η ποιότητα του Τάο είναι αδυναμία», λέει ο Λάοζι. Η Αρχή παίρνει έναν ελαστικό και ρευστό χαρακτήρα. Δεν έχει μειωμένη, περιορισμένη αντοχή, αλλά είναι απείρως αδύναμη. Εκπέμπει το σύμπαν όχι με μια εκούσια ενέργεια δύναμης αλλά με ένα είδος φυσικής πνοής. Αποδίδει σε κάθε ον τη φύση του, χωρίς ποτέ να παρεμβαίνει στην ελευθερία του. Δεν υποχρεώνει, δεν απαγορεύει, δεν κρίνει, δεν τιμωρεί.
Οποιαδήποτε εξουσία θα ήταν αντίφαση με τη φύση του Τάο. Στην πραγματικότητα, η εξουσία συνεπάγεται θέληση και η θέληση μια απουσία. Θέλω να είμαι, θέλω να έχω κ.λπ., και επομένως ανησυχώ για το ότι μπορώ να είμαι, μπορώ να έχω κ.λπ. Τώρα, είναι παράλογο να θέλω να είμαι αυτό που είμαι ή να θέλω να έχω αυτό που έχω. Θέλω αυτό που μου λείπει.
Το να αποδίδεις μια βούληση στο Τάο σημαίνει επομένως ότι υποθέτουμε μια αναγκαιότητα σε αυτό. Δεν πρόκειται για εικασίες για μια αφηρημένη έννοια, αλλά για την σύλληψη αυτής της τέλειας Ολότητας, που δεν της λείπει τίποτα και επομένως δεν θέλει τίποτα. Πρωτότυπη πληρότητα που αντανακλάται στον κόσμο και στην ίδια μας τη ζωή, στα βάθη της ύπαρξής μας.
Το «μπορώ» εκφράζει ένα δυνητικό γίγνεσθαι, κάτι που μπορεί να γίνει. Αλλά στον Θεό δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να γίνει. Όλα είναι ήδη στη θέση τους. Τα πάντα είναι ήδη σε δράση. Ο Θεός αναπαύεται σε ηρεμία και απόλυτη αδυναμία γιατί η δύναμή του δεν υποφέρει τους περιορισμούς της θέλησης ή της ανάγκης, είναι ένα αυθόρμητο δημιούργημα.
Όμως ο άνθρωπος ταλαιπωρείται από την έλλειψη, από τα «θέλω» του. Και τον τρομάζει η αδυναμία, το να στερηθεί το «μπορώ» του. Αναζητά αποζημιώσεις, υποστηρίζει το ιδανικό του εγώ με ναρκισσιστικές φαντασιώσεις για να κρύψει τον θεμελιώδη φόβο του για την ανικανότητα. Γι' αυτό βρίσκει ευχαρίστηση να κυριαρχεί. Τον κάνει να νιώθει τόσο δυνατός όσο ένας Θεός.
Αντίθετα, μόνο η αδυναμία με κάνει δεκτικό στο θείο και με απαλλάσσει από την αγωνία. Αν δεν είμαι σε θέση να επιβάλω τη θέλησή μου σε πράγματα, νιώθω ηττημένος, ταπεινωμένος, θύμα μιας υπαρξιακής αποτυχίας. Αλλά ακριβώς απορρίπτοντας τις απαιτήσεις μου, η ζωή μού προσφέρει μια μυητική διδασκαλία. Με προτρέπει να αφεθώ, με σώζει από την ψευδοευτυχία. Σκάψτε ένα άνοιγμα για να αφήσετε την απλή χαρά νά εισέλθει μέσα σας.
Οι συναισθηματικοί αυτοματισμοί που τροφοδοτούν την ανησυχία μου χάνουν τη δύναμή τους, η τριβή με τον κόσμο μειώνεται. Παραμένει μια απλή και γαλήνια απόλαυση. Καταλαβαίνω ότι η αγάπη και η εξουσία δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Ότι η ζωή μου διέπεται από μια απρόσωπη δύναμη και τα αδιάκοπα θαύματα της. Μπορεί να έχω μια εφήμερη ή διαρκή κατανόησή του, σε κάθε περίπτωση αντιστρόφως ανάλογη με τα όνειρά μου για εξουσία - οποιασδήποτε δύναμης, ακόμα και πνευματικής.
Μια αδύναμη κοινωνία είναι μια ουτοπία προς το παρόν. Είμαστε όλοι εθισμένοι στη βία και την εξουσία. Το χρειαζόμαστε σαν ναρκωτικό. «Τίποτα δεν δίνει στον άνθρωπο περισσότερη ευχαρίστηση από το να μπορεί κανείς να βασανίζει τον συνάνθρωπό του» είναι επομένως εν μέρει αλήθεια. Πολλοί χαίρονται να βασανίζουν τους άλλους, κάτι που είναι επίσης μια βασανιστική απόλαυση. Αλλά η φύση, η ομορφιά, η αγάπη, αυτό είναι που πραγματικά δίνει ευχαρίστηση. Το να απολαμβάνεις την υποταγή κάποιου είναι απλώς μια ευρέως διαδεδομένη διαστροφή.
Livio Cadè
«NESSUN MAGGIOR PIACERE…» - Inchiostronero
Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΣ ΖΕΙ ΣΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΟΥ ΓΚΡΕΜΟΥ. Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΧΕΙ ΑΦΗΣΕΙ ΗΔΗ ΑΦΥΛΑΧΤΑ ΤΑ ΝΩΤΑ ΤΗΣ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου