Συνέχεια από: Tετάρτη 14 Ιουνίου 2023
Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ
Στην σκέψη του Σέλλινγκ.
Τού Giuseppe Semerari.
Εάν η φιλοσοφία της φύσεως επηρεάζει, στον Σέλλινγκ, όπως ήδη είδαμε την εξέλιξη τής ηθικής εννοιολογήσεως και της Θεολογίας, είναι ακόμη πιο προφανές σ’αυτόν, ο δεσμός ανάμεσα στην φύση και την τέχνη. Μάλιστα δε, αυτός ο δεσμός είναι τόσο βαθύς και καθολικώς γνωστός ώστε γι’αυτόν, η ιστορική κρίση, η πιο κοινή και κανονική, κάνει την φιλοσοφία του Σέλλινγκ ένα είδος αισθητικού ιδεαλισμού εξαρτωμένου από την κριτική της κρίσης του Κάντ. Αυτός είναι ένας από τους πιο βαρετούς κοινούς τόπους της φιλοσοφικής ιστοριογραφίας. Ακόμη και ένας συγγραφέας, ο οποίος θα είχε χίλιους και έναν λόγους να απεχθάνεται την παραδοσιακή ιστοριογραφία-αναφερόμαστε στον Lukacs- δείχνει να τον αποδέχεται καθώς γράφει: “Ενώ για τον Φίχτε η κριτική της πρακτικής νοήσεως προσφέρει το μεθοδολογικό μοντέλο για όλο του το σύστημα, στον Σέλινγκ έρχεται στην επιφάνεια η ερμηνεία με την ιδεαλιστική-αντικειμενική-της σημασίας της κριτικής της κρίσεως”. Κατά την γνώμη μας, η σχέση των μεγαλύτερων μετακαντιανών με τον Κάντ είναι πιο προβληματική από όσο μπορεί να εννοηθεί μέσω της επαναπροσέγγισης καθενός από αυτούς σε μία από τις τρείς κριτικές. Η κριτική του καθαρού λόγου είναι το σημείο εκκίνησης για κάθε φιλοσοφία που θέλει να εμπνευσθεί στην κριτική φιλοσοφία ή να προέλθει από αυτή. Εάν όμως πρέπει οπωσδήποτε να συστήσουμε μία σχέση προτιμήσεως με τις άλλες κριτικές, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η προσέγγιση της κριτικής του καθαρού λόγου από τον Φίχτε διαμεσολαβείται από την κριτική της πράξης και από τον Σέλινγκ με την κριτική της κρίσεως. Ιδιαιτέρως η αισθητική του Σέλλινγκ περνά μέσω της κριτικής τής κρίσεως αλλά και μέσω του Γκαίτε, του Σίλερ και πάνω απ’όλα του Χέλντερλιν και του Χάμαν. Θυμηθήκαμε την κομφορμιστική αξιολόγηση του Lucacs μόνον για να υπογραμμίσουμε πόσο είναι οικείο, στην τρέχουσα κατανόηση της σκέψης του Σέλινγκ, να υπολογίζεται εσωτερικά συναπτόμενες η φιλοσοφία της φύσεως και η φιλοσοφία της τέχνης, παρότι πιστεύουμε ότι είναι ένας σύνδεσμος που δεν πρέπει να τονίσουμε ιδιαιτέρως αλλά να τον υπολογίσουμε σαν ένα από τα αποτελέσματα της απίστευτης θεωρητικής έκτασης της φιλοσοφίας της φύσεως.
Η φιλοσοφία της τέχνης στεφανώνει το σύστημα, καθότι το έργο τέχνης μάς αντικατοπτρίζει την ταυτότητα της συνειδητής και της ασυνειδήτου δραστηριότητος και επομένως είναι σύνθεση φύσεως και ελευθερίας. Το μέτρο τής παρουσίας τής φύσεως σ’αυτή την σύνθεση μας το δίνει η λειτουργία η οποία αναλογεί στην αισθητική του,η μεγαλοφυΐα, μία καθαρή φυσική δύναμη στον άνθρωπο πριν ακόμη από το τρίτο μέρος του συστήματος του υπερβατικού ιδεαλισμού, σε ένα από τα πιο τυπικά έργα της φιλοσοφίας της φύσεως, στην ψυχή του κόσμου: η μεγαλοφυΐα δηλώνει ο Σέλινγκ είναι το ένστικτο το οποίο συνθέτοντας ευαισθησία και ευαιρέσθητη φύση, κατευθύνεται σ’αυτό που είναι μεγάλο και ωραίο. (Διότι στην μεγαλοφυΐα εκφράζεται η τέλεια ανάμειξη του ιδανικού με το πραγματικό). Άλλο τόσο σημαντική είναι η διάκριση που εισάγει ο Σέλλινγκ στο καλλιτεχνικό προϊόν, ανάμεσα στην καθαυτή τέχνη, που είναι άσκηση στοχασμού, πρακτική εκπαίδευση, τεχνική και μαστοριά μεταδιδόμενες, και στην ποίηση, η οποία δεν διδάσκεται με κάποιον τρόπο, διότι είναι ελεύθερο, αυθόρμητο δώρο της φύσεως.
Η σχέση ανάμεσα στην φύση και την τέχνη στον Σέλινγκ είναι τέτοια ώστε, παρότι είναι απαραίτητο να φανερώσει την διαφορά που διατρέχει ανάμεσα στην μία και στην άλλη, αντιστοίχως τοποθετημένες στα άκρα της χρονικής προόδου τής αυτοσυστάσεως τής απολύτου ταυτότητος, πρέπει να πούμε ότι αυτό που επαναφέρει την τέχνη στην φύση και αντιστρόφως, είναι τόσο δυνατό και καθοριστικό όσο αυτό που τις διακρίνει, έτσι ώστε η τέχνη είναι ένα κλειστό όλον, οργανικό και τόσο αναγκαίο σε όλα της τα μέρη όπως είναι η φύση. Ότι όμως η φύση με την οποία η τέχνη έχει να κάνει όχι τυχαίως αλλά ουσιωδώς, δεν είναι μοναδικώς η φύση με την οποία ασχολείται η εμπειρική επιστήμη-η φύση σαν απλό προϊόν και αντικειμενικό δεδομένο-αλλά η φύση όπως είναι από την οπτική γωνία της φιλοσοφίας της φύσεως-η φύση σαν ζωντανή και παραγωγική αυθορμησία, ανεξάρτητη από τον άνθρωπο-αποδεικνύεται από τον άμεσο και οργανικό αισθητικό στοχασμό, τον οποίο ο Σέλλινγκ ξεκινά με την φιλοσοφική της τέχνης του 1802 και ολοκληρώνει με την διάλεξη του 1807 πάνω στην σχέση των εικαστικών τεχνών με την φύση, που δείχνει την βάση της τέχνης και επομένως της ομορφιάς, στην ζωτικότητα της φύσης.
Λαμβάνοντας μέρος στον διάλογο, αρκετά δυναμικό εκείνη την εποχή στην Γερμανία, γύρω από την σημασία της τέχνης σαν μιμήσεως, ο Σέλινγκ αντιπαρατίθεται τόσο σ ’εκείνους που μειώνουν την τέχνη σε μία αντανάκλαση της φύσης στην καθαρή της αντικειμενικότητα “σαν απολύτως νεκρή”, όσο και “σε εκείνους οι οποίοι στην θέση αυτής της φύσεως τοποθετούν τα αριστουργήματα της αρχαιότητος…αλλά τόσο δυσπρόσιτα, μάλλον ακόμη πιο δυσπρόσιτα από τα έργα της φύσεως” Η μίμηση την οποία υποβάλλει η φιλοσοφία της φύσης είναι να αφεθούμε να οδηγηθούμε από την ιδέα μίας φύσης δημιουργικής και ζωντανής επιστρέφοντας στις καθαρές πηγές της τέχνης, δηλαδή πέραν του αντικειμενικού δεδομένου το οποίο υπάρχει εκ των πραγμάτων-είτε είναι το έργο τέχνης που ολοκληρώθηκε στο παρελθόν, είτε είναι το προϊόν της οργανικής φύσης-ο καλλιτέχνης τείνει προς εκείνο το πνεύμα της φύσης το οποίο μιλάει με σύμβολα στο εσωτερικό των πραγμάτων, που δρα μέσω της μορφής και της φιγούρας και μόνον καθότι μιμούμενοι, το συλλαμβάνουμε ζωντανά, τότε θα έχει αυτός ο ίδιος δημιουργήσει κάτι αληθινό!
Έτσι λοιπόν η αυθεντική τέχνη δεν επαναπαράγει μηχανικά την φύση στην πραγματική της αμεσότητα, σχεδόν κάνοντας την ραδιογραφία της, ούτε ακολουθεί σαν αξεπέραστα μοντέλα τα αριστουργήματα που ήδη έχουν παραδοθεί στην περασμένη ιστορία της τέχνης, αλλά μεταμορφώνει την φύση, εξιδανικεύοντας την στην έννοια της της “ζωντανής και δημιουργικής ζωής” της οποίας πρώτη και άμεση εμπειρία, για τον καλλιτέχνη είναι η ίδια του η μεγαλοφυΐα την οποία φέρει μέσα του σαν ελεύθερο και αυθόρμητο δώρο της φύσης. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να συναντήσουμε τους δασκάλους του παρελθόντος παρά μόνον η παραγωγή “με μία δύναμη που είναι δική μας απολύτως, για να μπορέσουμε να γίνουμε ίσοι μ ’αυτούς”, διότι ο καλλιτέχνης είναι προορισμένος να ακολουθήσει μόνον τον νόμο που ο Θεός και η φύση τού τύπωσαν στην καρδιά και σε καμία άλλη… όλο εκείνο που ο ίδιος εάν δεν παρήγαγε από τον εαυτό του θα ήταν τίποτα!
" Στην προοπτική τής ταυτότητος ανάμεσα στην φύση και τήν συνείδηση!"
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου