Ο σημασιολογικός πόλεμος (Μέρος δεύτερο) Roberto Pecchioli

Συνέχεια από: Παρασκευή 19 Αυγούστου 2022

Οι προφορικές λέξεις μπορούν να συγκριθούν με το άναμμα φωτιάς. Όταν λέγονται, πράγματα και έννοιες –που υπάρχουν ανεξάρτητα– εμφανίζονται στο μυαλό, είναι δίπλα μας, μπορούν να οριστούν και να ονομαστούν. Κάθε διακριτή λέξη υποδηλώνει ένα διαφορετικό χαρακτηριστικό ή απόχρωση του ίδιου πράγματος. Ο σημασιολογικός πόλεμος, τροποποιώντας αυτή την αντίληψη, γίνεται ο πυροσβέστης του λεξικού.

Ο πλούτος της γλώσσας ακολουθεί τον πλούτο της ύπαρξης. Η λέξη μεταφέρει, φορτώνει, περιγράφει, καθοδηγεί τη συγκεκριμένη έννοια του κόσμου. Επομένως, σβήνοντας, παραμορφώνοντας και αλλοιώνοντας τα έγκατα της γλώσσας, το είναι του ανθρώπου επιτίθεται. Η γλωσσική σύγχυση καταστρέφει τον διάλογο του παρόντος με το παρελθόν. η επικοινωνία με άλλους διακόπτεται και δημιουργείται ένα εμπόδιο που εμποδίζει την πρόσβαση στην ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Αν οι κοινωνίες αγνοούν το παρελθόν τους, δεν γνωρίζουν ποιοι είναι. Με την επίθεση στη γλώσσα σπάει η ταυτότητα του πληθυσμού.

Γινόμαστε μάρτυρες μιας σκόπιμης φτωχοποίησης της νοημοσύνης μας. Το στομάχι μας είναι γεμάτο, αλλά η νοημοσύνη μας υποσιτίζεται. «Μόνο όταν απελευθερωθούμε από ένα παραπλανητικό βιβλίο φράσεων, θα ανακτήσουμε την πνευματική μας δύναμη». (Frèdèric La Play). Το τραγικό είναι ότι η γλωσσική χειραγώγηση βρίσκει πολύ λίγη αντίθεση και ακόμη λιγότερη επίγνωση. Εμείς οι ίδιοι πέφτουμε στις παγίδες του, από συνήθεια και ανεμελιά. Οι άνθρωποι τείνουν να χρησιμοποιούν λέξεις πιστεύοντας ότι είναι ουδέτερες, αθώες, εναλλάξιμες σαν ένα ζευγάρι παπούτσια.

Έπειτα υπάρχει η τεμπελιά, το τεκμήριο, η παρανόηση του προβλήματος από την πλευρά αυτών που έχουν τη δυνατότητα και το καθήκον να το πολεμήσουν πολιτιστικά και πολιτικά. Ένα άλλο πρόβλημα είναι η συνενοχή που γίνεται προδοσία. Για ήσυχη διαβίωση, προσωπικό συμφέρον, κομφορμισμό, αποδεχόμαστε την ορολογία του εχθρού παρόλο που γνωρίζουμε ότι είναι ψευδής. Η κατάσταση όσων αντιδρούν μοιάζει όλο και περισσότερο με τη μοναχική, άπιστη φωνή του Λαοκόοντα, του μόνου που προειδοποίησε τους Τρώες για το ξύλινο άλογο που εισήγαγε στην πόλη ο Οδυσσέας. Τέλος, υπάρχει το λάθος εκείνων που πιστεύουν ότι είναι ακίνδυνο να χρησιμοποιούμε ένα ιδεολογικό λεξιλόγιο επειδή αυτό έχουν διδάξει ανέντιμοι διανοούμενοι. Timaeus danaos et dona ferentes , λέει ο Laocoön στην αφήγηση του Βιργίλιου για την Αινειάδα: Φοβού τους Έλληνες ακόμα και όταν φέρνουν δώρα.

Ο σημασιολογικός πόλεμος τροποποιεί, με νόημα, την αντίληψη των εννοιών και την κοινή κρίση. Ας εξετάσουμε τη λέξη ισότητα: από τον Αριστοτέλη και μετά, πρέπει να είναι ισότητα μεταξύ ίσων – συγχωρέστε την ταυτολογία. Για τους περισσότερους έχει γίνει οριζόντια ισότητα που αρνείται την αξία και τα στοιχεία. Η αλλαγή είναι μια άλλη λέξη φυλαχτό: την προφέρουμε με έμφαση χωρίς να ξέρουμε τι θέλουμε να αλλάξουμε και κυρίως γιατί, αλλά η γοητεία της αλλαγής -που ταυτίζεται με ένα άλλο τοτέμ, την πρόοδο- είναι ένα από τα θεμέλια της εποχής μας.

Μας λένε ότι είναι σκόπιμο να έχουμε «μέτριες» ιδέες και απόψεις λες και η αλήθεια ήταν πάντα στη μέση, ένα μέρος ανύπαρκτο. Απεχθανόμαστε τον εξτρεμισμό και τον φανατισμό, σαν να είναι κακό το να έχεις ισχυρές πεποιθήσεις. Βυθιζόμαστε –ξεκινώντας από τις λέξεις– στον παράδοξο εξτρεμισμό του μέτρου.

Λέμε «διάκριση», το νόημα της οποίας είναι να επιλέγεις με διακριτικότητα, διαφοροποίηση, διάκριση, και πολλοί έχουν οδηγηθεί να σκεφτούν περιφρόνηση για φυλετικούς, εθνοτικούς, πολιτικούς, θρησκευτικούς και - τα τελευταία χρόνια - σεξουαλικούς λόγους. Στην πραγματικότητα, σημαίνει να ξεχωρίζεις. Άρα το να μην κάνεις διακρίσεις ισοδυναμεί με σύγχυση. Η σημαία τής μη διάκρισης είναι το σύμβολο της σύγχυσης. Από την άλλη πλευρά, η γλώσσα είναι αναγκαστικά μεροληπτική επειδή οι λέξεις υπάρχουν ακριβώς για να διακρίνουν. Ζούμε στο Elebab, η Βαβέλ γράφεται ανάποδα. Στη βιβλική Βαβέλ το ίδιο πράγμα ειπώθηκε σε διάφορες γλώσσες και κανείς δεν καταλάβαινε. Στη σύγχρονη Βαβυλώνα, η ίδια λέξη μπορεί να αναφέρεται σε διαφορετικά, ακόμη και αντίθετα πράγματα και ιδέες.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ότι η χειραγώγηση της γλώσσας διευκολύνει την αποδοχή ιδεολογιών, ιδεών, εννοιών ή πρακτικών που επιθυμούν εκείνοι που έχουν τον έλεγχο των λέξεων. Ένα παράδειγμα σημασιολογικού πολέμου – που πολλοί άνθρωποι αδυνατούν να αναγνωρίσουν επειδή η αναπαράσταση έχει κερδίσει την πραγματικότητα – είναι ο όρος «ανθρώπινα δικαιώματα». Μια έκφραση που αναφέρεται αφηρημένα στο είδος, του οποίου η αξιοπρέπεια θα αντιπροσωπευόταν καλύτερα από τη φράση δικαιώματα του ανθρώπου.

Ή ο ακραίος ευτελισμός της πρακτικής της άμβλωσης, που προωθείται σε καθολικό δικαίωμα. Για τη νομοθεσία, είναι η ουδέτερη «εθελούσια διακοπή της εγκυμοσύνης» ή το ακρωνύμιό της IVG, που ξεχειλίζει από την υγειονομική γραφειοκρατία στην κοινή γλώσσα. Εδώ και μερικά χρόνια οι διεθνείς φορείς (ΟΗΕ, ΠΟΥ) μιλούν -με ζωοτεχνικούς όρους- για «αναπαραγωγική υγεία». Όμως η μητρότητα δεν είναι αρρώστια.

Ο σημασιολογικός πόλεμος επιβάλλει το λεξιλόγιο και προχωρά χωρίς αξιόλογες αντιστάσεις. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν πρέπει μόνο να αντιμετωπίσουμε ψευδείς (ή ιδεολογικές ή μπερδεμένες) έννοιες, αλλά έχουμε υποχρέωση να μην επικυρώνουμε αυτή τη γλώσσα με τη χρήση μας. Οι άνθρωποι μπορούν να δεχτούν παραπλανητικές εκφράσεις μέσω μακράς, ακούσιας ιδεολογικοποίησης. Η συνήθεια να βάζουμε έννοιες στο καλάθι σαν αγαθά στο σούπερ μάρκετ είναι ευρέως διαδεδομένη και αποτελεσματική. Οι λέξεις υποτίθεται ότι γίνονται δικές τους για τη μόδα, για να είναι όπως όλοι οι άλλοι, για να μην κάνουν κακή εντύπωση σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα, μέχρι να μπουν σιγά σιγά (και ανεπαίσθητα) στην κυκλοφορία. Απαρατήρητη ιδεολογική και σημασιολογική μεταφόρτωση.

Ο σημασιολογικός πόλεμος λειτουργεί λαθραία, σε ασυνείδητα ψυχολογικά επίπεδα, γι' αυτό και πάρα πολλοί τον υποτιμούν. Δεν έχει νόημα να θωρακιζόμαστε λέγοντας στον εαυτό μας: μιλάμε όπως αυτοί, αλλά βάζουμε το νόημά μας στις λέξεις. Η χρήση μιας συγκεκριμένης λέξης, μιας συγκεκριμένης έκφρασης μας κάνει σιωπηρά ευνοϊκούς για αυτό που κρύβεται στη σκιά της ή για το νόημα που σκοπεύει να της αποδώσει η εξουσία. Η ιστορία το αποδεικνύει: όταν χρησιμοποιούμε το λεξιλόγιο του εχθρού, καταλήγουμε να σκεφτόμαστε όπως αυτός.

Γιατί ενδιαφέρονται τόσο οι ιδεολόγοι να σβήσουν ορισμένες λέξεις; Ας μπούμε στη θέση τους. Αν θέλω οι άνθρωποι να χάσουν την ικανότητα να διακρίνουν το φυσιολογικό από το ανώμαλο, το αληθινό από το ψεύτικο, τη φύση από το αφύσικο, το καλό από το κακό, την αρετή από το κακό. Αν θέλω να εκμηδενίσω αυτές τις διαφορές που δεν μπορούν να εξαφανιστούν στην πραγματικότητα, πρέπει να τις σβήσω από το μυαλό. Οπως και! Αποφυγή γραφής και προφοράς των λέξεων που μας οδηγούν στην αλήθεια των πραγμάτων και ενδεχομένως απαγόρευσή τους.

Εγώ, ο ιδεολόγος, πρέπει να θάψω τους όρους των οποίων η αναφορά προϋποθέτει το απόλυτο: καλό και κακό, αρετή και κακία, αληθινό και ψεύτικο, δίκαιο και άδικο κ.λπ. Όλοι έχουν μια αρχή που αρνούμαι να παραδεχτώ: αν βεβαιώσω «αυτό είναι καλό» ή «αυτό είναι αλήθεια», αναπόφευκτα μπαίνω στο πεδίο της κρίσης επί της ουσίας. Το ίδιο λέγεται για τη δικαιοσύνη και την αρετή, η απλή επίκληση των οποίων τοποθετεί τις αιώνιες αλήθειες στη σπάνια ατμόσφαιρα. Άρα, πρέπει να ποινικοποιήσω την αλήθεια. Χρειάζεται να δαιμονοποιηθεί, ώστε η απλή αναφορά του να οδηγήσει σε αγανάκτηση, σε ένταση. Η αλήθεια και η λέξη που την εκφράζει πρέπει να γίνει σκάνδαλο και αν είναι δυνατόν έγκλημα.

Ωστόσο, εφόσον ο άνθρωπος χρειάζεται να συνεχίσει να μιλάει –εγώ, ο υπηρέτης της εξουσίας– αφού έχω καταδικάσει και θάψει ορισμένες λέξεις– πρέπει να φροντίσω να χρησιμοποιηθούν και άλλες. Οι οποίες? Όροι επιρρεπείς σε ανακρίβεια και παρεξήγηση, δηλαδή λέξεις και εκφράσεις που δεν υπονοούν το θεμέλιο του φιλοσοφικού ρεαλισμού: ευφυΐα σε επαφή με την πραγματικότητα.

Πρέπει να κάνω τους ανθρώπους να μιλούν σαν τα ανθρώπινα όντα να μην έχουν μεταφυσική σκέψη και κλίση στην ύπαρξη. Πρέπει να καταφύγουμε στις αδιαπέραστες κατηγορίες και λέξεις της φιλοσοφίας: αρκετά τά νοούμενα – δηλαδή οι έννοιες των πραγμάτων καθαυτών που ξεπερνούν τα απλά «φαινόμενα» (Καντ). Ο ανθρώπινος νους πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα πράγματα χωρίς ποτέ να τα διαπερνά, και, για να χρησιμοποιήσω το λεξικό του Σχολαστικισμού, να καταστήσει τον εαυτό του ανίκανο να κατοικήσει στην ουσία, αλλά να κατοικεί μόνο στα «συμβεβηκότα», τις ιδιότητες που δεν ανήκουν στον εννοιολογικό πυρήνα ενός αντικείμενο ή αρχή.

Το νέο κριτήριο τής κρίσης που θα επιβάλω θα χαρακτηριστεί από αντιθετικά ζεύγη στα οποία ο δεύτερος όρος θεωρείται (ποτέ δεν αποδεικνύεται!) ως αρνητικός. Δημοφιλές/μη δημοφιλές· σύγχρονο/αρχαίο· μέτρια/αδιάλλακτη· πλειοψηφία/μειοψηφία· ανεκτικός/μισαλλόδοξος ή φανατικός· συνταγματικός/αντισυνταγματικός.

Πού είναι το κόλπο; Κάτι μπορεί να είναι αντιδημοφιλές και αληθινό, σύγχρονο και καταστροφικό. Η μετριοπάθεια μπορεί να γίνει υποκρισία και δειλία, η πλειοψηφία μπορεί να είναι εγκληματική και η κρίση της λανθασμένη, η ανεκτικότητα μπορεί να κρύψει την αδιαφορία και την ηθική αδυναμία, η συνταγματικότητα (τυπική νομιμότητα) μπορεί να είναι συνέπεια μιας εσφαλμένης υπόθεσης. Για το λόγο αυτό, όλα αυτά τα επίθετα προσαρμόζονται τόσο στην αλήθεια όσο και στο λάθος.

Για τον Joseph De Maistre «αυτό που σήμερα ονομάζεται μια νέα ιδέα, μια τολμηρή σκέψη, μια μεγάλη σκέψη, ονομαζόταν σχεδόν πάντα, στο λεξικό των συγγραφέων του προηγούμενου αιώνα, εγκληματικό θράσος, παραλήρημα ή επίθεση».

Για να θέσουμε τα θεμέλια για έναν αγώνα που θά μπορεί να αντιμετωπίσει τό αύριο, πρέπει να ξεσκονίσουμε μια αρετή που καταδικάζεται σήμερα ως φρικτή κλειστή σκέψη, ενώ είναι σταθερότητα στις πεποιθήσεις. μόνο η αδιαλλαξία μπορεί να μας σώσει, η σκληρή άσκηση του να μην υποχωρούμε σε ιδέες, σε γλώσσα, σε συμπεριφορές, να επιμείνουμε μέχρι να φτιάξουμε μια αδιάβροχη πανοπλία, να γίνει μαρτυρία χωρίς κιμά, αδιάβροχο κρασί. Ο εχθρός, ακόμα και στον σημασιολογικό πόλεμο, θέλει να μας αναγκάσει να έχουμε ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας, έναν πρόλογο για να παραδοθούμε. Θέλει να καταστρέψει τον πολιτισμό, να σπείρει χάος και να διαφθείρει τη γλώσσα. Είναι πιο επιδέξιος από αυτούς που υπερασπίζονται την αλήθεια.

Με τον Θωμά Ακινάτη σημειώνουμε ότι πρώτα έρχεται η νόηση και μετά η θέληση. Επομένως πρέπει να μελετάμε, να σκεφτόμαστε, να ενεργούμε περισσότερο και καλύτερα από τον εχθρό. Για παράδειγμα, ξεκινώντας από τις χίλιες έννοιες που πρέπει να απομυθοποιηθούν στο έδαφος που ταιριάζει περισσότερο στην αντίπαλη ιδεολογία, την οικονομία. Ας εξαπολύσουμε έναν σημασιολογικό πόλεμο, πηγαίνοντας στην επίθεση, αποδομώντας έναν-έναν όλους τους «θετικούς» όρους του οράματός τους: ελεύθερη αγορά, φιλελευθερισμός, φιλελευθερισμός, φιλελευθερισμός, ανάπτυξη, ευημερία, εισόδημα, κέρδος, ανταγωνισμός, ανάπτυξη, πρόοδος.

Η εξαπάτηση  στα νοήματα – και η συστροφή των σημαινόντων – είναι τόσο μεγάλη που σχεδόν δεν είναι πλέον ορατή. Ο πόλεμος μερικές φορές συνίσταται στην ικανότητα - και την υπομονή - να διεισδύσεις στο εχθρικό έδαφος και να δημιουργήσεις φυλάκια εκεί, ξεκινώντας από τις λέξεις. Ο Ντάριο Φο, με την αλλόκοτη και παράδοξη γλώσσα του ενός τέλειου θεσπιώτη, εξήγγειλε σε μια κωμωδία μια αλήθεια που δεν πρέπει να ξεχαστεί: ο κύριος ξέρει χίλιες λέξεις, ο εργάτης τριακόσιες· γι' αυτό είναι ο κύριος.

La guerra semantica (parte seconda) – Roberto Pecchioli - EreticaMente