ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ (29) – Marie-Louise von Franz

Συνέχεια από Κυριακή, 29 Μαΐου 2011

Κεφάλαιο 7 (1ο μέρος)
Η θυσία ή η διάθεση του παλαιού σώματος

Σύμφωνα με το κείμενο του Κομάριου για να γίνει δυνατή η επιστροφή του πνεύματος και της ψυχής στο σώμα πρέπει το τελευταίο να υποστεί κάποιου είδους μεταμόρφωση. Πρώτα απ’ όλα υπάρχει η ένδειξη ότι πρέπει να μεσολαβήσει κάτι σαν διάλυση ή θυσία του παλαιού σώματος. Πρέπει να βασανισθεί, να δοκιμασθεί στην φωτιά ή κάτι παρόμοιο. Ο άνθρωπος του οποίου αναφέραμε το όνειρο σχετικά με την anima-τσιγγάνα την οποία ακολούθησε στην εκκλησία, διηγήθηκε το ακόλουθο όνειρο στον ψυχαναλυτή του λίγο πριν πεθάνει:

Ένας άνθρωπος που ήταν ο ίδιος ο ονειρευόμενος ή ο καλύτερός φίλος του είχε καταδικαστεί σε εκτέλεση. Ο ονειρευόμενος προσφέρθηκε να γίνει ο εκτελεστής του. Το έκανε ελπίζοντας ότι θα του σώσει την ζωή, επειδή τον θεωρούσε αθώο. Στο χέρι του κρατούσε ένα κοφτερό μαχαίρι και έπρεπε να προσποιείται ότι ήθελε να τον σκοτώσει. Αν πρόδιδε την πρόθεσή του ότι ήθελε να τον σώσει, θα έπρεπε να πληρώσει ο ίδιος με την ζωή του. Χτύπησε τον άνδρα κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης και έπειτα τον αναποδογύρισε. Καθώς το έκανε, άκουσε τα κόκκαλά του να τρίζουν και φοβήθηκε μήπως τον μαχαίρωσε πολύ βαθιά. Εκείνη την στιγμή ξύπνησε, με το έντονο συναίσθημα (αν και αυτό δεν αναφερόταν καθόλου στο όνειρο) ότι ποτέ δεν θα μπορούσε να ικανοποιήσει το κορίτσι που αγαπούσε(1).

Ερμηνεύοντας αυτό το όνειρο με βάση τις συνδέσεις που έκανε ο ίδιος ο ονειρευόμενος(2), η Barbara Hannah σημειώνει ότι ο φίλος που πρέπει να θυσιασθεί συμβολίζει μία πλευρά του ονειρευόμενου που έχει παραμείνει υπερβολικά νεανική, μια πλευρά που θα ήθελε ακόμη να έχει ερωτικές περιπέτειες. Το μαχαίρι που κρατούσε στο όνειρο το είχε χρησιμοποιήσει και στην πραγματικότητα για να σκοτώσει ζώα όταν κυνηγούσε. Προφανώς θα έπρεπε να σκοτώσει αυτό το υπερβολικά νεανικό εσωτερικό του κομμάτι, και να σταματήσει να το προστατεύει κρυφά. Επιπλέον, όπως προσθέτει η Hannah, «αυτός που πρέπει να θυσιασθεί συμβολίζει επίσης την εγωκεντρική βούληση του ονειρευόμενου, την επιθυμία του να ακολουθήσει τα δικά του θελήματα αντί να υποταχθεί στο “θέλημα του θεού”, στους νόμους του εσώτερου εαυτού»(3). Η υπερβολικά νεανική, φιλήδονη πλευρά του άνδρα μπορεί επίσης να θεωρηθεί σαν μία ταύτιση με το σώμα και τις ορμές του. Κατά μία ορισμένη έννοια, ο φόνος εκείνου του μέρους του εαυτού του θα ήταν επίσης μία θυσία του σώματος. Θυσία, όμως, σημαίνει παραίτηση από κάτι για χάρη μιας ανώτερης αυθεντίας, συνήθως ενός θεού ή θεών. Βασικά πρόκειται για τη θυσία του εγωκεντρισμού(4).

Ένας άνδρας που πληγώθηκε σοβαρά κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο και βρισκόταν σε κώμα για μεγάλο χρονικό διάστημα, όταν συνήλθε ανέφερε ότι άκουσε την αδελφή του να λέει πως είχε μόνο δύο ώρες ζωής. Εκείνη την στιγμή ξαφνικά ένιωσε ένα συναίσθημα φόβου. Συνειδητοποίησε μία έντονη, αγωνιώδη εσωτερική πάλη, την τελική πάλη της ψυχής πριν από την θυσία. Η πάλη αυτή γινόταν με πλήρη συνείδηση. «Πάντα θα κρατάω στην μνήμη μου εκείνη την στιγμή, είπε. Προσεύχομαι στον θεό να μην ξεθωριάσει ποτέ από την μνήμη μου... Εάν κανείς θέλει να φύγει από αυτή την ζωή με θάρρος, τότε θα πρέπει να την ζήσει με θάρρος»(5).

Η "θυσία" του σώματος με την έννοια της θεοποίησής του βρίσκεται επίσης στο αιγυπτιακό τυπικό της ταρίχευσης. Στο Μουσείο του Καΐρου και στο Λούβρο υπάρχουν δύο παραλλαγές από παλιές, δυστυχώς κατεστραμμένες, και σε μερικά μέρη όχι πολύ ευδιάκριτες, οδηγίες για το πως οι νεκροί θα έπρεπε να ταριχευτούν(6). Κάθε μέρος του σώματος επαλείφεται συγχρόνως με ειδικά λάδια και εκχυλίσματα από φυτά. Αυτά τα λάδια και τα φυτικά εκχυλίσματα θεωρούνται οπωσδήποτε "εκκρίματα" των θεών. Μία αναλυτική περιγραφή αυτών των οδηγιών είναι και η ακόλουθη:

"Έπειτα άλειψε το κεφάλι του δύο φορές με καλό λάδι από μυρτιά και πες του: Ω, Όσιρι, το λάδι της μυρτιάς που προέρχεται από το punt απλώνεται πάνω σου για να ανυψώσει το άρωμά σου σε άρωμα θείο. Το έκκριμα που βρίσκεται πάνω σου προέρχεται από τον Re, και έρχεται για να σε ομορφύνει. Η ψυχή σου περπατάει επάνω στην γη των θεών, επάνω στο σώμα σου. Ο Ώρος είναι επάνω σου. Αυτός που βγαίνει από το λάδι της μυρτιάς, από τον Όσιρι". Στο σημείο αυτό ακολουθεί η επάλειψη του σώματος που οδηγεί στην ένωση με τον θεό Όσιρι. Έπειτα τα σπλάχνα τοποθετούνται σε τέσσερα κανοπικά αγγεία, έτσι ώστε "οι αλοιφές της μούμιας (αυτού του θεού) να μπορέσουν να διεισδύσουν στα μέλη του θεού". Στην συνέχεια η σπονδυλική στήλη εμποτίζεται με λάδι. Έπειτα από αυτές τις αλοιφές λένε στον νεκρό: " Ω, Όσιρι ΝΝ, πάρε στον εαυτό σου αυτό το λάδι... πάρε στον εαυτό σου το υγρό αυτής τη ζωής... πάρε στον εαυτό σου αυτό το λάδι των θεών, το έκκριμα που ήρθε από τον Re, που το εξέπεμψε ο Schow (Schu, ο θεός του αέρα), τον ιδρώτα που ήρθε από τον Geb (τον θεό της γης), τα μέλη του θεού που ήρθαν από τον Όσιρι"...

"Σε εσένα, ΝΝ, έρχονται το χρυσάφι και το ασήμι, ο λίθος lazuli και ο μαλαχίτης. Σε εσένα έρχεται η πορσελάνη για να μεταμορφώσει το πρόσωπό σου, και ο καρνελιανός για να δυναμώσει τις κινήσεις σου...σε εσένα ΝΝ έρχονται τα ενδύματα που ξεπήδησαν από το μάτι του Ώρου, οι ωραίες εκκρίσεις του Sobk (ο θεός - κροκόδειλος Suchos, ο "κύριος του οίκου της ζωής")...σε εσένα έρχεται ο μανδύας από το ιερό του Sobk. Οδηγεί τον δρόμο σου μέσα στο Nun (το αρχέγονο νερό) και στολίζει τα μέλη σου με την ομορφιά του, έτσι ώστε να είσαι όμοιος με τον Re όταν ανεβαίνει προς τα επάνω και όταν κατεβαίνει και να μην πάψεις να υπάρχεις στην αιωνιότητα".

Έπειτα κάποιος ξαπλώνει την μούμια με την πλάτη και επιχρυσώνει τα νύχια των χεριών της. Τα δάχτυλα τυλίγονται με λινές ταινίες, κάθε μια από τις οποίες είναι αφιερωμένη σε έναν ιδιαίτερο θεό. Έπειτα το σώμα τυλίγεται ολόκληρο με ταινίες και το κεφάλι αλείφεται εκ νέου "το κεφάλι σου έρχεται σε εσένα, έτσι ώστε να μην χωριστεί από εσένα. Έρχεται σε εσένα και δεν ξεχωρίζει από εσένα στην αιωνιότητα". Τα χέρια τοποθετούνται έπειτα κατά τέτοιο τρόπο, που να μπορούν να "πιάσουν" ή να "κρατήσουν" όλους τους θεούς και τα πόδια έτσι ώστε να μπορούν να περπατήσουν πάλι. "Τα ρούχα των θεών τοποθετούνται πάνω στα χέρια σου και τα υπέροχα ενδύματα που φορούν οι θεές στα μέλη σου, έτσι ώστε τα χέρια σου να είναι δυνατά και τα πόδια σου ισχυρά". Το κείμενο τελειώνει ως εξής: "σε εσένα, Όσιρι, ΝΝ, έρχεται το λιβάνι που προήλθε από τον Ώρο, η μυρτιά που ήρθε από τον Re, το νίτρο που ήρθε από τον Nechbet, τα φυτά Anchjemi που ήρθαν από τον Όσιρι, το ρετσίνι που ήρθε από τον μεγάλο θεό, το κόμμι που ήρθε από τον ευλογημένο Wennofre (τον Όσιρι)...περπατάς απάνω σε μια γη ασημένια και σε ένα έδαφος χρυσό, είσαι θαμμένος σε μια πλαγιά από μαλαχίτη...βλέπεις το όνομά σου σε κάθε μεριά, την ψυχή σου στον ουρανό, το σώμα σου στο Duat (τον κάτω κόσμο), τα αγάλματά σου στα ιερά. Ω, Όσιρι ΝΝ, μακάρι το όνομά σου να αντέξει στον χρόνο και να παραμείνει μεγαλοπρεπές στο ιερό του Άμμωνα - Re, του βασιλιά των θεών, της ιερής εικόνας, του αρχηγού όλων των θεών στην αιωνιότητα"(7).

Το κείμενο μας πληροφορεί ότι σύμφωνα με την αιγυπτιακή άποψη η μούμια εκπροσωπεί κάτι "μεταμορφωμένο". Πρόκειται για μία χημική διαδικασία θεοποίησης. Το σώμα του νεκρού γίνεται, την ίδια στιγμή, ένα πλήθος από θεούς. Εντούτοις, στην εικόνα του ηλιακού θεού, το σώμα είναι επίσης μια ενότητα όλων των θεών. Στη γλώσσα της ψυχολογίας, το νεκρό σώμα μεταμορφώνεται σε μία εικόνα του συλλογικού ασυνειδήτου, στην ενιαία μορφή του, δηλαδή στο Ταυτό. Κατά την αιγυπτιακή άποψη το Ka (σκιά, σωσίας) και το ba (πνευματική ατομικότητα) του νεκρού ενώνονται αργότερα με το μεταμορφωμένο σώμα του, και αποτελούν μία αδιαίρετη ενότητα. Η ανάσταση είναι λοιπόν μία ενοποίηση του ατομικού εαυτού με τον συλλογικό εαυτό• μία ενσωμάτωση και των δύο στο σώμα που έχει στο μεταξύ υποστεί μεταμόρφωση.

Σημειώσεις
1. Barbara Hannah: "Επιστροφή στο παρελθόν ή ανανέωση στους αρχαίους", σ.198.
2. Αυτόθι, σ.199.
3. Αυτόθι, σ.200.
4. Jung: "Ψυχολογία και θρησκεία", παρ.387-402, ιδιαίτερα η παράγραφος 400.
5. Σημείωση στο έργο του Hampe: "Ο θάνατος λοιπόν είναι κάτι εντελώς διαφορετικό", σ.96.
6. G. Roeder: "Γραπτές πηγές σχετικά με τη θρησκεία", σ.297.
7. Αυτόθι, σ.297 κ.ε.

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος