Συνέχεια από: Δευτέρα 27 Σεπτεμβρίου 2021
On dreams and death
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ
Marie–Louise von Franz
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 (2ο μέρος)
Η βλάστηση: Δέντρο, χλόη, στάχυ και άνθος
Υπάρχουν τέσσερα στάδια στην αλχημιστική διαδικασία: Η Μελάνωσις (μαύρισμα), η λεύκωσις (άσπρισμα), η ξάνθωσις (κιτρίνισμα) και η ίωσις (κοκκίνισμα), καθώς και τέσσερις λειτουργίες: (1) η ταριχεία (μουμιοποίηση και πλύση), (2) η χρυσοποίησις (παραγωγή του χρυσού με την φωτιά), (3) διαχώρισμος και περαιτέρω ανάμειξη με άσπρες και κίτρινη ουσία, (4) η σήψις (δεύτερη αποσύνθεση, στο τέλος της οποίας εμφανίζεται ο χρυσός). Οι τέσσερις λειτουργίες συνδέονται στενά με τις τέσσερις χρωματικές φάσεις.
Μετά από αυτό το γενικό σχεδιάγραμμα, το κείμενο συνεχίζει:
«Παρατήρησε την φύση των φυτών και από πού προέρχονται. Μερικά προέρχονται από βουνά και ξεφυτρώνουν από την γη, άλλα υψώνονται πάνω από σπηλιές και από πεδιάδες. Αλλά παρατήρησε πώς τα πλησιάζει κανείς. Πρέπει κανείς να τα μαζέψει την κατάλληλη στιγμή, τις κατάλληλες ημέρες. Μάζεψέ τα από τα νησιά μέσα στην θάλασσα, και από τις πεδιάδες που βρίσκονται ψηλά. Και παρατήρησε πως ο αέρας τα υπηρετεί, πως το σιτάρι τα αγκαλιάζει προστατευτικά, έτσι που να μην πάθουν ζημιά και να μην καταστραφούν. Παρατήρησε το θεϊκό νερό που τα τρέφει, και το πώς ο αέρας τα κυβερνάει αφού έχουν ενσωματωθεί σε μια ουσία»(17).
Πριν από μια λεπτομερέστερη εξέταση του κειμένου, θα ήθελα να παρεμβάλλω σε αυτό το σημείο την σύντομη εξήγηση, ότι τα φυτά, τα οποία αναφέρονται εδώ, θεωρούνταν την εποχή που γράφτηκε το κείμενο σαν ταυτόσημα με μερικά ορυκτά και μέταλλα(18). Τα δύο είδη διαφέρουν φαινομενικά το ένα από το άλλο μόνο στο ότι τα μέταλλα είναι «ξηρότερα», τα φυτά «υγρότερα»(19). Και τα δυο αναπτύσσονται στα βουνά και στα σπήλαια. Τα ορυκτά θεωρούνται σαν «άνθη» της γης. Η γη, ο αέρας και το νερό τα «υπηρετούν» και το σιτάρι τα αγκαλιάζει προστατευτικά. Τα δέντρα από πολύτιμους λίθους του ισλαμικού παραδείσου, μπορεί θαυμάσια να έχουν προέλθει από τέτοιους αλχημιστικούς συσχετισμούς.
Αλλά ας γυρίσουμε στο κείμενο. Έπειτα από μια τυχαία παρατήρηση, ο Κομάριος λέει στην Κλεοπάτρα:
«Πες μας πως το υψηλότερο κατεβαίνει ως το χαμηλότερο και το χαμηλότερο ανεβαίνει ως το υψηλότερο και πως το μέσον πλησιάζει τα ανώτερα και τα κατώτερα και αυτά γίνονται ένα με το μέσον, και από ποιο είδος στοιχείων αποτελούνται. Και τα ευλογημένα νερά τρέχουν κάτω προς τους νεκρούς που κείτονται εκεί, που είναι δεμένοι και καταθλίβονται στα σκυθρωπά και σκοτεινά βάθη του Άδη. Και πώς το θεραπευτικό στοιχείο της ζωής μπαίνει μέσα τους και τα ξυπνάει, έτσι που αυτά να αναβιώσουν για χάρη των δημιουργών τους. Και πώς τα καινούργια δροσερά νερά εισχωρούν στο κεφάλι της κοίτης του τάφου και γεννιούνται μέσα στην κοίτη, και έρχονται στην επιφάνεια μαζί με το φως, και το σύννεφο τα μεταφέρει προς τα επάνω. Και το σύννεφο που μεταφέρει τα νερά σηκώνεται από την θάλασσα. Όταν οι σοφοί δουν αυτό το θέαμα αναγαλλιάζουν»(20).
Έπειτα η Κλεοπάτρα μιλάει προς τους αναγνώστες:
«Τα νερά που διεισδύουν στα βάθη αναζωογονούν τα σώματα και τα δεμένα, ανίσχυρα πνεύματα. Γιατί έχουν υποφέρει καινούργια βάσανα, και έχουν κρυφθεί και πάλι στον Άδη. Μετά από λίγο αρχίζουν να μεγαλώνουν και να εμφανίζονται, και να ντύνονται με θαυμάσια, λαμπερά χρώματα, όπως τα λουλούδια την άνοιξη. Και η Άνοιξη χαίρεται και απολαμβάνει την ομορφιά που τα ντύνει»(21).
Θα ήθελα να σταματήσω εδώ στο κείμενο του Κομάριου για να εξετάσω την ψυχολογική σημασία αυτού ειδικά του κομματιού. Προφανώς έχουμε εδώ, κατά πρώτο λόγο, συγκρίσεις παρμένες από τον χώρο της βλάστησης. Τα ορυκτά ανθίζουν σαν φυτά από την γη, πεθαίνουν, κείτονται κρυμμένα, θαμμένα κάτω από την γη, ποτίζονται με φρέσκο νερό, ξυπνούν πάλι στην ζωή, και ανθίζουν πάλι με ακτινοβόλα ομορφιά σε μια νέα άνοιξη.
Πιο κάτω λέγεται για αυτά τα φυτά ότι πριν αναγεννηθούν «καταστρέφονται» από την φωτιά. Πίσω από αυτήν την εικόνα βρίσκεται σίγουρα το πρότυπο της βλάστησης, η οποία όταν κόβεται από τον άνθρωπο ή ξεραίνεται από τον ήλιο, πάντοτε μεγαλώνει πάλι σε μια φυσική ζωή, και συνεχίζει να επιβιώνει. Στην Vimala Kiuta Sutra το σώμα του ανθρώπου συγκρίνεται με το ανθεκτικά τροπικό δέντρο που «δεν έχει τίποτα σταθερό μέσα του. Ο κορμός πεθαίνει το φθινόπωρο, αλλά το σύστημα των ριζών που έρπουν και απλώνονται, το οποίο παραμένει στη γη, φυτρώνει ξανά». Επειδή πάντως σύμφωνα με την βουδιστική άποψη, αυτή η καινούργια εμπειρία υποτίθεται ότι πρέπει να διακοπεί, η εικόνα ενός ραπανιού χρησιμοποιείται συχνά: τραβάει κανείς και τη ρίζα και τα φύλλα του, συμβολίζοντας τον οριστικό χωρισμό από τον τροχό της αναγέννησης(22). Εντούτοις, σε πολιτισμούς όπου η συνέχιση της ζωής αντιμετωπίζεται θετικά, οι εικόνες της βλάστησης πρέπει να κατανοηθούν μάλλον σαν μια υπόσχεση περαιτέρω ύπαρξης.
Συχνά το θέρισμα του σταχυού ή της χλόης ή το κόψιμο των δέντρων στα όνειρα ανθρώπων, που βρίσκονται κοντά στον θάνατο, δείχνει επίσης το τέλος της ζωής. Ένας ασθενής μου, πενήντα δύο χρόνων, είχε καρκίνο στον ουροδόχο κύστη που έπρεπε να εγχειριστεί. Φυσικά ανησυχούσε πολύ για το αποτέλεσμα. Ονειρεύτηκε ότι ήρθε ένα νοσοκομειακό αυτοκίνητο για να τον πάρει για το νοσοκομείο. (Στην πραγματικότητα ήταν ακόμη αρκετά καλά ώστε να μπορεί να πάει με ένα ταξί). Ο οδηγός βγήκε από το νοσοκομειακό αυτοκίνητο, άνοιξε την πίσω πόρτα, και εκεί βρισκόταν ένα λευκό φέρετρο. Μετά την εγχείρηση, ο ασθενής έφυγε από το νοσοκομείο, αλλά μόνο για λίγο καιρό. Εξαιτίας μεταστάσεων του καρκίνου έπρεπε να επιστρέψει και πέθανε λίγο αργότερα. Αναφέρω εδώ αυτό το ωμό όνειρο, επειδή αργότερα θα παρουσιάσω ένα πολύ καθησυχαστικό όνειρο του ίδιου άνδρα.
Καθώς ανέφερα πιο πάνω, οι άνθρωποι πολλές φορές έχουν αντίρρηση στο ό,τι εξετάζω τα καθησυχαστικά όνειρα, επειδή κατά την γνώμη τους είναι τελικά απλώς όνειρα που δηλώνουν εκπλήρωση επιθυμιών. Εντούτοις, το ασυνείδητο συνήθως αναγγέλλει το τέλος με εξαιρετικά έντονο τρόπο σε ανθρώπους που έχουν ψευδαισθήσεις, όσον αφορά την εγγύτητα του θανάτου, όπως φαίνεται στο όνειρο που αναφερθήκαμε πιο πάνω σχετικά με το νεκρό άλογο, και εδώ σε αυτό το όνειρο με το λευκό φέρετρο. Το τελευταίο όνειρο είχε σαν αποτέλεσμα ο ασθενής να εξοικειωθεί με τη δυνατότητα του επικείμενου θανάτου, και λίγο αργότερα αναφέρθηκε το εξής όνειρο:
Προχωρούσε μέσα από ένα δάσος το χειμώνα. Ο καιρός ήταν κρύος και είχε ομίχλη. Έτρεμε. Από μακριά μπορούσε να ακούσει το στριγκό ήχο ενός αλυσοπρίονου, και από καιρό σε καιρό, τον γδούπο από δέντρα που έπεφταν. Ξαφνικά ο ονειρευόμενος βρέθηκε πάλι σε ένα δάσος, αλλά σε ψηλότερο επίπεδο, ας πούμε. Ήταν καλοκαίρι, η λιακάδα έκανε φωτεινές κηλίδες επάνω στα πράσινα βρύα στο έδαφος. Ο πατέρας του (που στην πραγματικότητα είχε πεθάνει πολύ πριν) προχώρησε προς το μέρος του και είπε: «Βλέπεις, εδώ είναι πάλι το δάσος. Μην ανησυχείς πια για το τι συμβαίνει εκεί κάτω» (δηλαδή, για το κόψιμο των δέντρων).
Το κόψιμο των δέντρων υπαινίσσεται πιθανόν την σκληρή χειρουργική επέμβαση που τον περίμενε, μια βλάβη και καταστροφή του φυσικού μέρους της ζωής του. (Το αλυσοπρίονο αναφέρεται στο δέντρο της ζωής του). Ο θάνατος εδώ είναι ένας ξυλοκόπος. Στις εικαστικές τέχνες παριστάνεται συχνά σαν ένας θεριστής με ένα δρεπάνι. Αυτό το καλλιτεχνικό μοτίβο χρονολογείται από την παράσταση του προχριστιανικού θεού Κρόνου, που ζωγραφιζόταν συχνά σαν ένας θεός που θερίζει με ένα κοινό δρεπάνι. Κάτι «θερίζεται» στον θάνατο, «κόβεται». Ο θάνατος είναι πάντοτε ένα σκληρό γεγονός, όπως παρατηρεί ο Jung, και είναι σκληρός όχι μόνο σαν ένα φυσικό γεγονός, αλλά πολύ περισσότερο στον ψυχικό τομέα: ένα ανθρώπινο πλάσμα αποσπάται μακριά από εμάς, και αυτό που μένει είναι η παγερή ακαμψία του θανάτου»(23).
Το ίδιο όνειρο, πάντως, συνεχίζεται σε ένα «ψηλότερο επίπεδο» όπου επίσης υπάρχει ζωή, ή, με τα λόγια του ονείρου, υπάρχει ένα ακόμη δάσος. Σ’ εκείνο το δάσος οι νεκροί συνεχίζουν να ζουν, όπως δείχνει η εμφάνιση του πατέρα του ονειρευόμενου, που είχε πεθάνει πριν από πολύ καιρό. Η ατμόσφαιρα είναι χαρούμενη, ευχάριστη, όπως στην «νέα άνοιξη» (που περιγραφή της υπάρχει στο κείμενο του Κομαρίου), και ο νεκρός πατέρας συμβουλεύει τον ονειρευόμενο να μην ανησυχεί πια για το τι συμβαίνει «εκεί κάτω». Το ασυνείδητο θέλει προφανώς να αποσπάσει τον ονειρευόμενο ψυχικά από το φυσικό γεγονός του τέλους. Στην πραγματικότητα ο άτυχος άνθρωπος είχε ένα οδυνηρό, θλιβερό τέλος, που όμως το υπέμεινε με μεγάλο θάρρος. Το «ψηλότερο επίπεδο» του δεύτερου δάσους θα μπορούσε να σημαίνει μία εξύψωση και ένταση της ψυχικής ενέργειας, ένα φαινόμενο που θα συζητηθεί αργότερα. Η μετάβαση από ένα δάσος που καταστρέφεται σε ένα άλλο αναστημένο δάσος εμφανίζεται μέσα από μία χαρακτηριστική για τα όνειρα συγκεχυμένη ατμόσφαιρα, και δεν περιγράφεται με καμμία μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Το αρχαίο αλχημιστικό κείμενο του Κομάριου, πάντως, περιγράφει με περισσότερη ακρίβεια πως τα φυτά, δηλαδή τα "σώματα" και τα "πνεύματα" υποφέρουν το σκοτάδι του κάτω κόσμου, και μετά ξυπνούν και επιστρέφουν στην ζωή όταν ποτίζονται από το νερό της ζωής. Τότε ανασταίνονται πάλι σαν ανοιξιάτικα λουλούδια.
Συνεχίζεται
Αμέθυστος
Σημειώσεις
16. Berthelot: "Συλλογή αρχαίων Ελλήνων αλχημιστών". τόμος 2, σ. 290. Το όνομα "Κομάριος" πιθανόν προήλθε από το Αραμαικό Komar, που σημαίνει "ιερέας".
17. Αυτόθι, σ. 292.
18, 19. Σύγκρινε: Σχετικά με τον Ζώσιμο στο έργο του Berthelot, σ. 94. Υπάρχουν δύο λευκάνσεις και δύο ξανθώσεις, και δύο ουσίες που συνδυάζονται, η υγρή και η ξηρή. Αυτό σημαίνει ότι στον κατάλογο για το "Κίτρινο", παραδείγματος χάριν, διαβάζουμε: "Φυτά και μέταλλα: Κίτρινα φυτά είναι ο κρόκος και το ελύδριον" κλπ ή:"Τα φυτά είναι όλα χρυσο-κίτρινα ορυκτά (=πέτρες)".
20. Berthelot, σ. 292.
21. Αυτόθι, σ. 293.
22. Jorinde Ebert: "Parinirvana", σ. 299.
23. "Αναμνήσεις, σκέψεις, όνειρα", σ. 314
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου