Puer aeternus-Τρίτο μέρος(46)

Συνέχεια από:Πέμπτη, 23 Ιουλίου 2015

Puer aeternus

«Το βασίλειο άνευ χώρου»  (Bruno Goetz)

 Μέρος Τρίτο
6 Τα αγόρια δ

Οι φήμες που διαδίδονταν για τον ήρωα της ιστορίας είχαν τα συνηθισμένα χαρακτηριστικά. Στην αρχή περιγράφονται τα τρία αγόρια: ο Otto von Lobe, περιγράφεται ως ένας τύπος αριστοκρατικός, αφιερωμένος στον θάνατο και πολύ απαλός, ο Heinrich Wunderlich περιγράφεται ως ζωντανός, και τέλος ο Μελχιόρ. Οι δυο πρώτοι φαίνεται πως είναι οι αντίθετες σκιώδεις μορφές του Μελχιόρ: ο von Lobe είναι η προσωποποίηση της ευαίσθητης, καλλιτεχνικής πλευράς με ισχυρές αυτοκτονικές τάσεις, ο Wunderlich αντιθέτως είναι η ζωτική πλευρά της προσωπικότητας του Μελχιόρ, που τον σπρώχνει να προσαρμοστεί στην ζωή, και για τον λόγο αυτό τον αποκόπτει από την νεανική, ρομαντική επιθυμία. Ο Otto von Lobe πεθαίνει μετά την πόση του ελιξηρίου,ενώ ο Wunderlich μετά το σοκ γίνεται κυνικός και ρεαλιστής. Μπορούμε να πούμε πως ένα μέρος του Μελχιόρ πεθαίνει και το άλλο αντιδρά με κυνισμό στο γεγονός αυτό. Το σύμπλεγμα του εγώ, το οποίο αντιπροσωπεύεται από τον Μελχιόρ, βρίσκεται μεταξύ αυτών των δυο. Όπως ακούσαμε, μετά το σοκ που προκάλεσε ο θάνατος του Lobe, ο Μελχιόρ αποτραβιέται πλήρως σε μια βαθιά καταθλιπτική εσωστρέφεια. Είναι γνωστό πως στην ηλικία μεταξύ 15 και 20 εκτελούνται συχνά αυτοκτονίες, καθώς είναι μια περίοδος κατά την οποία η τάση προς τον θάνατο είναι ιδιαίτερα ισχυρή, και σχετίζεται με το πρόβλημα του Puer aeternus.

Ο Μελχιόρ περιγράφει την εμφάνιση του σωσία του στο παράθυρο, ο οποίος εμφανιζόταν κάθε φορά που ο πατέρας του ήταν στη θάλασσα και η μητέρα του βυθισμένη στην Βίβλο. Δεν μπορούσε να μιλήσει με κανένα για το θέμα αυτό. Ο πατέρας του δεν του έδινε καμιά απάντηση. Μπορούμε φυσικά να πούμε πως αυτό το όραμα του Μελχιόρ ήταν μια πρώιμη εμπειρία, η οποία προέβλεπε τι θα συνέβαινε. Νομίζω όμως πως ταιριάζει να ερμηνεύσουμε την εμπειρία αυτή με ένα από παλιά γνωστό δεδομένο: στην πρώιμη παιδική ηλικία, τα μοναχικά παιδιά τείνουν να δημιουργούν μια δεύτερη προσωπικότητα, με τη οποία συνομιλούν και παίζουν. Αυτή η δεύτερη προσωπικότητα είναι το ζωντάνεμα της ασυνείδητης προσωπικότητας μέσα από την μοναξιά. Η περιγραφή είναι χαρακτηριστική: ο Μελχιόρ είναι ένα μοναχικό παιδί, και όταν συνειδητοποιεί την μοναξιά του, έρχεται στο προσκήνιο αυτό το φαινόμενο. Υπάρχουν παιδιά που επινοούν αυτόν τον σωσία, τον προσωποποιούν και παίζουν μαζί του ώρες ολόκληρες. Πολύ συχνά εμφανίζεται αυτή η φανταστική μορφή στα όνειρα και γίνεται μια προσωποποίηση ολόκληρου του ασυνειδήτου. Είναι σκιά, άνιμα και εαυτός σε ένα, ολόκληρη η άλλη πλευρά της προσωπικότητας.

Εάν έχουμε την τάση να παρουσιάζουμε το ασυνείδητο με τις διάφορες έννοιες του Jung, τότε μπορεί να έρθουμε σε αντιπαράθεση εάν πρόκειται περί εαυτού ή σκιάς. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε, πως οι έννοιες αυτές ισχύουν μόνο για συγκεκριμένες ψυχολογικές καταστάσεις. Όταν ένας άνθρωπος συναντά για πρώτη φορά το ασυνείδητο, είτε με αυτόνομη μορφή κατά την παιδική ηλικία είτε στην αρχή της ανάλυσης, δεν τίθεται το ερώτημα εάν πρόκειται περί σκιάς, άνιμους, άνιμα ή εαυτού. Αυτή την πρώτη εμπειρία, την οποία έχουμε κατά την είσοδο στο ασυνείδητο, μπορούμε να την ονομάσουμε «η άλλη πλευρά» που στο αρχικό αυτό στάδιο εμφανίζεται με διάφορες μορφές. Καλό είναι κατά την αρχή της ανάλυσης να μην εισάγουμε έννοιες που κατηγοριοποιούν, αλλά να αφήνουμε τον άνθρωπο να βιώσει πως υπάρχει μια άλλη πλευρά της συνείδησης του εγώ και του κανονικού κόσμου του. Μόνο μετά από αρκετό χρονικό διάστημα, όταν έχει γίνει επαρκώς αντιληπτό το γεγονός, πως υπάρχει μια άλλη πλευρά και ένα εντελώς διαφερετικό μέρος της προσωπικότητας –πως στο εσωτερικό μας σπίτι υπάρχει και άλλος κάτοικος- μόνο τότε είμαστε σε θέση μέσα στο μισοσκόταδο του ασυνειδήτου να διακρίνουμε μορφές. Μορφές όπως ο κατώτερος άνθρωπος, που τον ονομάζουμε σκιά, ή την μορφή που φέρει το αντίθετο φύλο, που την ταξινομούμε ως άνιμους ή άνιμα. Το κάνουμε αυτό απλώς για να φέρουμε μια τάξη στην άλλη πλευρά. Από μόνο του όμως τό γεγονός, ως καθαρή πραγματικότητα, είναι απλώς επίδραση του άλλου μέρους της προσωπικότητας. Θα δούμε, πως η πρώτη συνάντηση με το ασυνείδητο, είναι συχνά συνάντηση με μια τέτοια προσωποποίηση ή με τον σωσία, κατά την οποία-σε όλο τον κόσμο-η σκιά, ο εαυτός, ο άνιμους ή η άνιμα, είναι ένα.

Η ίδια αντίληψη βρίσκεται στην αρχαία περσική θρησκεία, που θεωρεί πως ο ευγενής μετά τον θάνατο του συναντά ένα νέο που έχει την ίδια εμφάνιση όπως ο ίδιος (γιατί με τον θάνατο μετατρέπεται πάλι στην όμορφη  και ευγενή μορφή του) ή ένα δεκαπεντάχρονο κορίτσι (την άνιμα), και όταν ρωτήσει αυτή την μορφή ποια είναι, του απαντάει: «είμαι ο εαυτός σου». Αν ο άνδρας ήταν ενάρετος, η μορφή αυτή είναι λαμπερή και όμορφη. Με την ενάρετη και ευσεβή ζωή δημιουργεί στο επέκεινα ένα σωσία, και η στιγμή του θανάτου είναι η στιγμή της ένωσης με το άλλο μισό. Αυτός ο περσικός μύθος είχε επιβιώσει στις παραδόσεις των γνωστικών και των μανιχαϊστών της ύστερης αρχαιότητας. Στις παραδόσεις αυτές, λίγη σημασία έχει αν η μορφή αυτή είναι ένα λαμπερό αγόρι ή κορίτσι, καθώς η απάντηση της στον αποθνήσκοντα είναι πάντα η ίδια: «είμαι ο εαυτός σου, το άλλο σου μισό». Αυτή είναι μια αρχετυπική αντίληψη. Σε πολλούς πρωτόγονους πολιτισμούς κυριαρχεί η πεποίθηση, πως κάθε άνθρωπος κατά την είσοδο του στον κόσμο αυτό που ζούμε, είναι ένα μισό, ενώ το άλλο μισό είναι ο πλακούντας, δηλαδή ένα μέρος του προσώπου το οποίο δεν μπήκε στον κόσμο αυτό. Για τον λόγο αυτό, είτε έθαβαν πανηγυρικά τον πλακούντα, είτε τον στέγνωναν, και φορούσαν στον λαιμό μέσα σε ένα κουτάκι. Ο πλακούντας είναι αυτή η μαγική ουσία όπου υποθέτουν πως βρίσκεται το άλλο μισό. Μετά τον θάνατο γίνονται ένα. Υπάρχει μάλιστα ένας μύθος, σύμφωνα με τον οποίο ο πρώτος άνθρωπος στον ουρανό ήταν πλήρης, όταν όμως σαρκώθηκε στον κόσμο αυτό, ήταν μόνο το μισό. Για τον λόγο αυτό, ο πρώτος άνθρωπος, ο οποίος αντιστοιχεί ακριβώς στον δικό μας Αδάμ, ονομάζεται «ο μισός». Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε, πως κάθε έκφανση του ανθρώπου είναι μόνο ένα μισό, ενώ το άλλο μισό μένει στην χώρα των νεκρών στο επέκεινα, μέχρι να ενωθεί κανείς μαζί του μετά τον θάνατο. Το τι ακριβώς αυτά σημαίνουν, δεν το γνωρίζουμε, καθώς είναι μια αρχετυπική αντίληψη, την σημασία της οποίας δε θα είμαστε ποτέ σε θέση να την εξαντλήσουμε διανοητικά. Μπορούμε όμως να πούμε πως μεταξύ άλλων αντικατοπτρίζει την θεμελιώδη αντίληψη, πως η αύξηση της συνειδητότητας, που ξεκινά από την πρώιμη παιδική ηλικία και επεκτείνεται, προκαλεί την διχοτόμηση τής προσωπικότητας: όσο πιο συνειδητός γίνεται κανείς, τόσο χάνει το άλλο του μισό, που είναι πια το ασυνείδητο. Ο μύθος αυτός αντικατοπτρίζει την διάσπαση του ανθρώπου σε μια συνειδητή και μια ασυνείδητη προσωπικότητα, και αυτό πραγματοποιείται στις εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας.

Διάβασα κάποτε στην εφημερίδα την ιστορία ενός Ούγγρου αξιωματικού, που απεικόνιζε αυτή την εμπειρία. Ήταν το μοναχοπαίδι μιας ευγενούς ουγγρικής οικογένειας και ήταν τόσο μοναχικός και χωρίς φίλους, ώστε επινόησε ένα αδελφό, που τον ονόμασε Στέπανεκ, και τον φανταζόταν ως ένα πολύ δυνατό κοκκινομάλλικο αγόρι. Στην φαντασία του το αγόρι αυτό έκανε όλες εκείνες τις μικρές αταξίες, τις οποίες ο ίδιος θα ήθελε πολύ να κάνει, αλλά δεν τολμούσε. Όταν πήγε στο σχολείο και βρήκε πραγματικούς φίλους,η μορφή εξαφανίστηκε και ξεχάστηκε. Κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο τραυματίστηκε. Έχασε τις αισθήσεις του, και μετά από κάποια ώρα συνήλθε πάλι, ενώ αιμορραγούσε και κρύωνε. Τότε είδε μια ανδρική μορφή που έσκυψε από πάνω του, έναν κοκκινομάλλη άνδρα περίπου 30 χρονών. Και επειδή νόμισε πως ήταν κάποιος ήρθε να τον φροντίσει, τον ρώτησε: «Ποιος είστε;» Ο άλλος απάντησε: «Στέπανεκ!» Το επόμενο που θυμάται είναι πως νοσηλεύθηκε σε κάποιο νοσοκομείο όπου ανέκτησε πάλι την συνείδηση του. Συγχυσμένος αναρωτήθηκε αν είχε ψευδαισθήσεις ή μήπως αυτό που είδε το είχε απλώς προβάλει στον άνδρα που τον πήγε στο νοσοκομείο, και ήταν ένας μαυρομάλλης άνδρας του ερυθρού σταυρού. Προσπάθησε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, ρωτώντας τους γιατρούς πως ήρθε εκεί, αλλά κανείς δεν ήξερε. Μια νοσοκόμα μόνο θυμόταν, πως τον έφεραν στο τμήμα της, όταν τον βρήκαν στην αυλή του νοσοκομείου, αλλά κανείς δεν ήξερε πως έφτασε εκεί, ούτε μπορούσαν να το εξακριβώσουν. Δεν ήθελε να κάνει άλλες υποθέσεις, έτσι είχαν τα πράγματα. Έχω μια λογική εξήγηση: όπως είδαμε στην ιστορία της παιδικής του ηλικίας, ο Στέπανεκ ήταν το ζωτικό κομμάτι του, η κατώτερη προσωπικότητα του, ο κοκκινομάλλης τύπος που τολμούσε να κάνει πράγματα που ίδιος δεν τολμούσε. Ο ίδιος ήταν ένα εσωστρεφές, ευαίσθητο αγόρι, και πιστεύω πως στην κατάσταση ημισυνειδητότητας κατάφερε να πάει στο νοσοκομείο. Και έτσι τον έσωσε κυριολεκτικά η εσωτερική ενστικτώδης προσωπικότητα του. Η πληγή του δεν ήταν πολύ βαριά. Αυτή μου φαίνεται πως είναι μοναδική πιθανή εξήγηση. Αλλιώς πρέπει να υποθέσουμε πως προέβαλε τον Στέπανεκ σε κάποιον άνδρα του νοσοκομείου που τον είχε περιμαζέψει.

Αυτά τα αναφέρουμε απλώς για να καταδείξουμε, πως ένα μοναχικό παιδί, πολύ συχνά βρίσκει ένα φίλο στο ασυνείδητο μισό του και έτσι βιώνει το ασυνείδητο. Κανονικά, αυτές οι σκιώδεις μορφές  και η άλλη πλευρά, προβάλλονται στα άλλα παιδιά, που στην ηλικία αυτή αναλαμβάνουν τον ρόλο του «άλλου». Στο σημείο αυτό επιδεικνύεται το πρόβλημα της σχάσης της προσωπικότητας το οποίο ανακύπτει μερικές φορές. Αυτό το πρόβλημα το είδαμε στον υπερβολικό ρομαντικό ζήλο με τον οποίο οι τρεις νέοι εργάστηκαν πάνω στο ελιξήριο τους.

Είναι συνεπαρμένοι από την ιδέα, πως το ανθρώπινο άτομο, πρέπει να μεταμορφώσει την υλική του μορφή και να εξαϋλωθεί, ώστε να είναι σε θέση (όπως το βλέπουμε στην συζήτηση του Μελχιόρ με τον πατέρα του) να γίνει «καθρέφτης του κόσμου των άστρων». Η φαντασίωση μιας αλχημιστικής μεταμόρφωσης τους είχε συνεπάρει, και το ατύχημα συμβαίνει όταν προσπαθούν να εφαρμόσουν στην πραγματικότητα το πείραμα τους. Εδώ βλέπουμε ξεκάθαρα, πως αυτός ο άλλος, ο Puer aeternus, έχει να κάνει με τον εαυτό, και πως η πραγμάτωση του εαυτού, όπως την παρουσιάζει η αλχημιστική διαδικασία, είναι το αληθινά γοητευτικό. Βλέπουμε επίσης, πως οι δυο τους δίνουν τον ρυθμό: η ορμή προς τον θάνατο, που εκφράζεται στον Otto von Lobe, και  η κυνική ορμή προς την πραγματικότητα, που προσωποποιείται στον Heinrich Wunderlich. 

Συνεχίζεται