Αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής - Μυσταγωγία (ΣΤ')

Μυσταγωγία (στην δημοτική)

Εισαγωγὴ - Σχόλια: πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Στανιλοάε,
Μετάφραση: Ἰγνάτιος Σακαλὴς.
ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 1997.

Συνέχεια από: Κυριακή, 13 Νοεμβρίου 2016

Στ'. Πῶς καὶ μὲ ποιὸ τρόπο λέγεται ἄνθρωπος καὶ ἡ ἁγία Γραφὴ

Κι ὅπως, κατὰ τὴν ἀναγωγικὴ θεωρία, ἔλεγε, ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἄνθρωπος πνευματικὸς κι ὁ ἄνθρωπος μυστικὴ Ἐκκλησία, ἔτσι κι ὁλόκληρη ἡ ἁγία Γραφὴ σὲ συναίρεση, ἔλεγε, ὅτι εἶναι ἂνθρωπος• σῶμα της ὅτι εἶναι ἡ Παλαιὰ Διαθήκη, ψυχή της καὶ πνεῦμα καὶ νοῦς ἡ Καινή.(40) Ὁλόκληρης πάλι τῆς ἁγίας Γραφῆς, τῆς Παλαιᾶς καὶ τῆς Νέας, σῶμα ἦταν τὸ γράψιμο τῆς ἐποχῆς, καὶ ἡ σημασία τῶν συμβόλων κι ὁ σκοπός, στὸν ὁποῖο ἀποβλέπει ἡ σημασία, ἔλεγε ὅτι εἶναι ἡ ψυχή.

Ὅταν τὸ ἄκουσα αὐτό, ἐθαύμασα ὑπερβολικὰ τὴν ἀκρίβεια τοῦ εἰκονισμοῦ. Κι ὅπως πρέπει, μ' ὅλη μου τὴ δύναμη, ὕμνησα αὐτὸν ποὺ μοιράζει χαρίσματα στὸν καθένα κατὰ τὴν ἀξία του. Ὅπως δηλαδὴ ὁ πλασμένος ἀπὸ ἀνθρώπινη ὕλη εἶναι θνητὸς κατὰ τὸ φαινόμενο καὶ κατὰ τὸ μὴ φαινόμενο ἀθάνατος, ὅμοια κι ἡ ἁγία Γραφὴ μὲ τὸ νὰ ἔχη παροδικὰ τὰ φαινόμενα γραφτὰ σημεῖα, ἐνῷ τὸ πνεῦμα ποὺ κρύβουν τὰ γράμματα δὲν ἔχει ποτὲ διακοπὴ στὴ ζωή του, παρουσιάζει ἀληθινὸ τὸ λόγο τῆς θεωρίας. Κι ὅπως αὐτὸς ὁ ὅμοιός μας ἄνθρωπος συγκρατεῖ μὲ τὴ φιλοσοφία τὴν ἐπιθυμία καὶ τὸ ἔνστικτό τῆς ἡδονῆς καὶ μαραίνει τὴ σάρκα,ἔτσι κι ἡ Γραφὴ στὸ πνευματικὸ νόημά της ἐνεργεῖ περιτομὴ στὰ γραφτὰ σημεῖα της. Μᾶς λέει ὁ θεῖος Ἀπόστολος: ὅσο ὁ ἐξωτερικὸς ἄνθρωπος φθείρεται, τόσο ὁ ἐσωτερικὸς ξαναγίνεται νέος μέρα τὴ μέρα. Τὸ ἴδιο νὰ σκεφτώμαστε καὶ νὰ λέμε καὶ γιὰ τὴν ἁγία Γραφή, ἐκλαμβάνοντάς την σὰν ἄνθρωπο.(41) Ὅσο δηλαδὴ ὑποχωρεῖ τὸ γράμμα της, τόσο ὑπερισχύει τὸ πνεῦμα της. Κι ὅσο περνοῦνε οἱ σκιὲς τῆς πρόσκαιρης λατρείας, τόσο παίρνει τὴ θέση τους ἡ ἀλήθεια τῆς πίστης ἡ ὁλοφώτεινη κι ὁλόλαμπρη κι ἀνήσκιωτη.

 Σύμφωνα μ' αὐτὴ καὶ ἐξαιτίας της γιὰ λόγο ὑπεροχῆς ὑπάρχει καὶ ἔχει γραφῆ καὶ λέγεται Γραφή, γραμμένη στὸ νοῦ μὲ τὴ χάρη τοῦ πνεύματος. Ὅπως ἀκριβῶς κι ὁ ὅμοιός μας ἄνθρωπος γιὰ τὴν ὑπεροχὴ του ἐξαιτίας τῆς λογικῆς καὶ νοερῆς ψυχῆς, εἶναι καὶ λέγεται σταθερὰ ἄνθρωπος. Σύμφωνα μ' αὐτὴ καὶ ἐξαιτίας της εἶναι εἰκόνα κι ὁμοίωση τοῦ Θεοῦ, ποὺ τὸν ἔπλασε. Κατὰ φυσικὸ λόγο ἔχει ἀποχωρισθῆ ἀπὸ τὰ ἄλλα ζωντανὰ ὄντα καὶ δὲν ἔχει ὁποιοδήποτε σημάδι συγγενικῆς μ' αὐτὰ λειτουργίας.

Ὑποσημειώσεις

40. Ἡ Ἐκκλησία (ἀκριβέστερα ἐκεῖνοι ποὺ βρίσκονται μέσα στὴν Ἐκκλησία) δὲν προεκτείνεται ἀπὸ τὸ ναὸ πρὸς τὸν ἱερατικὸ χῶρο καὶ πρὸς τὸ βωμό, ὅπως πρὸς θέσεις πιὸ προχωρημένες ὁριζόντια, ἀλλὰ ὅπως σὲ βαθμοὺς πιὸ ψηλούς. Δὲν ἀποτελεῖ ἡ ὁριζόντια προέκταση τὸ γνώρισμα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ ἡ ἄνοδος. Γι’ αὐτὸ τὸ λόγο, ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐπίσης Ἐκκλησία. Ἀλλὰ αὐτὴ ἡ διάταξη σὲ δύο βαθμοὺς κι ἔπειτα, σὲ τρεῖς καὶ ἡ ἀνάβαση ἀπὸ τὰ χαμηλότερα στὰ ψηλότερα, εἶναι ἐπίσης ἴδιο τῆς Γραφῆς. Γι' αὐτὸ ἡ Γραφὴ εἶναι ὅμοια μὲ τὴν Ἐκκλησία ἢ τὸν ἄνθρωπο. Ἡ Παλαιὰ Διαθήκη εἶναι ὅμοια μὲ τὸ σῶμα καὶ ἡ Καινὴ Διαθήκη μὲ τὴν ψυχή, τὸ πνεῦμα καὶ τὸ νοῦ. Μὲ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη, ὀφείλομε νὰ ἐκπαιδευώμαστε στὴν Καινὴ ἢ νὰ βλέπωμε τὴν Καινή. Πρέπει νὰ κάνωμε τὴν Παλαιὰ Διαθήκη νὰ διαπεραστῆ ἀπὸ τὰ φῶτα τῆς Νέας, ἔτσι ὅπως κάνομε τὸ σῶμα νὰ διαποτισθῆ ἀπὸ τὸ πνεῦμα ἢ ὅπως βλέπομε τὸ πνεῦμα μέσα στὸ σῶμα.

41. Δὲν εἶναι ὅμως ἡ Παλαιὰ Διαθήκη μονάχα τὸ σῶμα σὲ σχέση μὲ τὴν Καινή, ἀλλὰ ὁλόκληρη ἡ Γραφή, κατὰ τὸ γράμμα, εἶναι τὸ σῶμα, καὶ κατὰ τὸ νόημα καὶ τὸ σκοπό, πρὸς τὸν ὅποιο τείνει τὸ γράμμα της, εἶναι ἡ ψυχὴ (Γνωστικὰ κεφάλαια Ι, 91). Καὶ καθὼς ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐπιφανειακὰ θνητὸς καὶ στὸ βάθος ἀθάνατος, ὅμοια καὶ ἡ Γραφὴ εἶναι κατὰ τὸ γράμμα προσωρινή, ἐνῷ κατὰ τὸ πνεῦμα, τὸ κρυμμένο μέσα στὸ γράμμα, ποτὲ δὲν παύει. Τοῦτο ὅμως δὲ σημαίνει ὅτι τὸ πνευματικὸ νόημα τῆς Γραφῆς θὰ μποροῦσε νὰ διακριθῆ ἀπὸ τὸ σῶμα τῶν λέξεών της, ὅσο εἴμαστε ἐπάνω στὴ γῆ. Ἀλλὰ πρέπει αὐτὸ τὸ σῶμα τῶν λέξεων νὰ μᾶς γίνη διάφανο γιὰ τὰ νοήματα τῆς Γραφῆς, ἢ τὸ πνευματικὸ νόημα τῆς Γραφῆς πρέπει νὰ μεταμορφώνη τὸ σῶμα αὐτῶν τῶν λέξεων ἔτσι, ὅπως τὸ σῶμα μας θὰ μεταμορφωθῆ ἀπὸ τὸ πνεῦμα, μ' ἕνα τρόπο ἀκατανόητο. Ὅπως τὸ σῶμα μας εἶναι προωρισμένο στὴν ἀνάσταση καὶ τὴ μεταμόρφωση, στὸ νὰ γίνη μὲ τὴν ἀνάσταση καὶ τὴ μεταμόρφωση σὰν μιὰ μεμβράνη φωτισμένη, ὅμοια τὸ σύστημα τῶν λόγων, ἐκφρασμένο μὲ τὶς λέξεις τῆς Γραφῆς, θὰ γεμίζη ὅλο καὶ περισσότερο μὲ τὸν ἑνιαῖο ὠκεανὸ τοῦ φωτὸς τῶν θεϊκῶν νοημάτων, καὶ τελικὰ δὲ θὰ εἶναι πιὰ σκιασμένος σὲ τίποτα ἀπὸ τοὺς χωριστοὺς λόγους, τοὺς περιωρισμένους καὶ δεκτικοὺς σὲ σφαλερὲς ἑρμηνεῖες τῶν λέξεων. Γιὰ νὰ φτάσωμε σ’ αὐτὸ τὸ σκοπό, πρέπει νὰ συμβάλωμε ἔντονα, τροχοπεδῶντας τὶς ἐπιθυμίες καὶ τὰ πάθη τοῦ σώματός μας. Κι εἶναι σημαντικὸ γιὰ τὸ σύνδεσμο ἀνάμεσα στὸν ἄνθρωπο καὶ τὴ Γραφὴ ὅτι, τροχοπεδῶντας τὶς ἐπιθυμίες μας, δὲν κάνομε μόνο διάφανο τὸ σῶμα γιὰ τὸ πνεῦμα μας, ἀλλὰ ἐπίσης καὶ τὸ σῶμα τῶν λέξεων τῆς Γραφῆς γιὰ τὰ ὑψηλὰ νοήματά της. Ἔτσι ἡ Γραφὴ δὲν εἶναι μόνο εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ ἐπίσης μιὰ ἔκφραση τοῦ ἀνθρώπου, ἢ ὁ ἄνθρωπος εἶναι μορφὴ διαρκὴς καὶ δυναμικὴ τῆς Γραφῆς. Γι' αὐτὸ ἡ Γραφὴ βρίσκει τὴν αὐθεντικότητά της, ὅταν ὁ ἄνθρωπος βρίσκη τὴν αὐθεντικότητά του, καὶ ἀντίστροφα, ἡ Γραφὴ ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὴ διαφάνειά της ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὸν ἑαυτό του. Καὶ γι' αὐτὸ ἐπίσης ὁ ἅγιος Μάξιμος λέει ὅτι ἡ Γραφὴ εἶναι κι ὀνομάζεται καθ' ἑαυτὴν Γραφή, ὅταν ἐντυπώνεται μὲ τὴ χάρη, ποὺ πνευματοποιεῖ, μέσα στὸ νοῦ, ὅπως κι ὁ ἄνθρωπος εἶναι καὶ ὀνομάζεται καθ' ἑαυτὸν ἄνθρωπος, ὅταν ἐνεργοποιῆ γνήσια τὴ λογικὴ καὶ νοοῦσα ψυχή του. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι καθ' ἑαυτὸν ἄνθρωπος μὲ τὴ λογικὴ καὶ νοοῦσα ψυχή του, γιατί μ' αὐτὴ τὴν ψυχὴ εἶναι «κατ' εἰκόνα καὶ ὁμοίωση» τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀνοιχτὸς στὴ νοητὴ καὶ ὑπερνοητὴ ἀπεραντωσύνη τοῦ Θεοῦ, γίνεται διάφανος γι' αὐτὴ τὴν ἀπεραντωσύνη καὶ μέτοχός της, ἀφοῦ δὲν ἔχει πιὰ καμμιὰ συγγένεια μὲ τὰ ζῷα, ἀκόμα κι ἂν τὸ ἐξωτερικό του μοιάζει μ' αὐτά. Ὁ σύνδεσμος ἀνάμεσα στὸν ἄνθρωπο καθ' ἑαυτὸν καὶ στὴ Γραφὴ καθ' ἑαυτήν, ὀφείλεται στὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Γραφὴ ἀνοίγει στὸν ἄνθρωπο τὴν προοπτικὴ τῆς ἀληθινῆς ζωῆς του μέσα στὸ Θεό, τῆς ζωῆς του «κατ' εἰκόνα», ποὺ κάνει τὸν ἄνθρωπο καὶ «καθ' ὁμοίωση», ποὺ τὸν ὀδηγεῖ δηλαδὴ σ' αὐτὰ ποὺ ἔχει κληθῆ πραγματικὰ νὰ γίνη.