Αθανασία: Εμπειρία και Σύμβολο β

 Συνέχεια από: Παρασκευή 12 Απριλίου 2024

Αθανασία: Εμπειρία και Σύμβολο 

Του Eric Voegelin

Ι. Η αθανασία είναι ένα από τα γλωσσικά σύμβολα, το οποίο δημιουργείται μέσω μιας κλάσης εμπειριών, τις οποίες, με όλη την ποικιλομορφία που τίς χαρακτηρίζει, ονομάζουμε θρησκευτικές εμπειρίες. Από τυπικής απόψεως, ο όρος αυτός ίσως να μην είναι πια ο καλύτερος, έχει όμως το πλεονέκτημα μιας μεγάλης παραδόσεως, ιδιαιτέρως εδώ στο Harvard. Ελπίζω λοιπόν, πως η χρήση του εγγυάται μια κοινή και άμεση κατανόηση του προς επεξεργασία υλικού.

Τα εν λόγω σύμβολα θέλουν να μεταδώσουν μια βιωμένη αλήθεια. Από αυτής της απόψεως, υποφέρουν από μια περίεργη ανεπάρκεια. Καθώς τα σύμβολα αυτά δεν είναι έννοιες, που αναφέρονται σε αντικείμενα στον χώρο και το χρόνο, αλλά είναι φορείς μιας αλήθειας για μια μη αντικειμενική πραγματικότητα. Εκτός αυτού, ο τρόπος (ύπαρξης, modus) της μη-αντικειμενικότητας ανήκει επίσης στην εμπειρία, εφόσον δεν είναι κάτι άλλο, παρά η συνείδηση της συμμετοχής σε μια μη-αντικειμενική πραγματικότητα. Έτσι λέει στην προς Εβραίους 11, 1: «ΕΣΤΙ δὲ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων.». Και ακριβώς αυτός ο τρόπος ύπαρξης αναφέρεται στην σημασία των συμβόλων, καθώς δεν μεταδίδουν καμιά άλλη αλήθεια, παρά αυτής της γενεσιουργού συνείδησης. Για το λόγο αυτό μιλάμε για μια αλήθεια της εμπειρίας, και όχι μια αλήθεια των συμβόλων. Όταν λοιπόν η εμπειρία, η οποία παράγει τα σύμβολα, πάψει να είναι παρούσα στον άνθρωπο (που έχει την εμπειρία), τότε η πραγματικότητα, από την οποία τα σύμβολα αντλούν τη σημασία τους, έχει χαθεί. Ως ομιλούμενος ή γραπτός λόγος, τα σύμβολα αφήνουν τα ίχνη τους στον αισθητηριακά προσλαμβανόμενο κόσμο, η σημασία τους όμως είναι μόνο τότε κατανοητή, όταν προκαλούν ή επανορθώνουν στον ακροατή ή αναγνώστη την γενεσιουργό πραγματικότητα. Τα σύμβολα υπάρχουν στον κόσμο, η αλήθεια τους όμως είναι μια (αλήθεια) μιας μη αντικειμενικής εμπειρίας, η οποία (εμπειρία) εκφράζεται μέσω αυτών.

Το μη συλλήψιμο της μόλις σκιαγραφημένης εμπειρίας, εκθέτει τα σύμβολα και την αλήθεια σε μια περίεργη μεταβλητότητα της ιστορίας. Με την εξαφάνιση του υποστρώματος, ακόμα και η πιο επαρκής εξήγηση και άρθρωση μιας εμπειρίας, μπορεί να παραγάγει μόνο σύμβολα, τα οποία παραμένουν, ως ένα εξωτερικό υπόλοιπο μιας κάποτε ολοκληρωμένης αλήθειας, η οποία περιείχε τόσο την εμπειρία, όσο και την έκφραση της. Μόλις όμως τα σύμβολα εγκαταλείπουν αυτήν την πληρότητα και προσλαμβάνουν την κατάσταση μιας λογοτεχνικής μαρτυρίας, τότε η εσωτερική ένταση μεταξύ γενεσιουργού πραγματικότητας και γεννώμενων συμβόλων, η οποία κρατάει σε ισορροπία την ταυτότητα και διαφορά των δυο πόλων, τείνει (η ένταση) να διασπαστεί σε ένα κομμάτι πληροφορίας και το αντικείμενο της. Δεν υπάρχει καμιά εγγύηση, πως η ανάγνωση της μαρτυρίας θα παρακινήσει των αναγνώστη προς μια διαλογιστική επανόρθωση της γενεσιουργού πραγματικότητας. Η πιθανότητα να γίνει αυτό είναι μάλλον χαμηλή, καθώς ο διαλογισμός απαιτεί περισσότερη ενέργεια και πειθαρχεία, απ’ όση οι περισσότεροι άνθρωποι είναι σε θέση να επενδύσουν. Η αλήθεια όμως που μεταδίδεται δια των συμβόλων είναι πηγή της δικαιικής τάξης μέσα στην ανθρώπινη ύπαρξη. Είναι απαραίτητη για μας. Και η πίεση είναι επομένως μεγάλη, ώστε να διατυπώσουμε αναλυτικά εκ νέου την εξηγητική αναφορά με σκοπό την επικοινωνία. Η αναφορά αυτή μπορεί να μεταφραστεί σε απλές δηλώσεις, οι οποίες αποδίδουν, αυτό που ο μεταφραστής θεωρεί ως ουσιαστική σημασία, κατά την εφαρμογή στο δευτερογενές επίπεδο διδασκαλίας και μύησης. Όταν η αλήθεια της αναφοράς-προς κατά τα άλλα σεβαστό σκοπό, υποβάλλεται σε τέτοιου είδους διαδικασίας, προσλαμβάνει τη μορφή μιας διδασκαλίας ή δόγματος, μιας αλήθειας δεύτερου βαθμού, σε δηλώσεις για παράδειγμα, «ο άνθρωπος είναι αθάνατος» ή «η ψυχή είναι αθάνατη». Πέραν τούτου, οι δογματικές δηλώσεις αυτού του είδους, είναι επιρρεπείς στο να ενεργοποιεί αντιστοιχούμενους τύπους εμπειρίας, όπως για παράδειγμα τη δια πίστεως αποδοχή ή ακόμα πιο ανεπαρκείς τρόπους κατανόησης. Ας πάρουμε για παράδειγμα τόν μαθητή σεμιναρίου, που κάποτε ένας καθολικός φίλος διαπίστωσε με πικρία, πιστεύει μάλλον το «Εγχειρίδιο» του Denzinger, παρά στο Θεό. Ή ας πάρουμε για παράδειγμα-ώστε να αποφύγουμε κάθε υποψία ομολογιακής κομματικοποίησης-τον καθηγητή φιλοσοφίας, ο οποίος σας διηγείται κάτι περί της Πλατωνικής «διδασκαλίας» περί ψυχής ή ιδέας ή αλήθειας, ακόμα και αν η αντίληψη περί Πλάτωνος ως εκπρόσωπο διδασκαλιών-δογμάτων (Doktrin), είναι περίεργη. Η μεταμόρφωση όμως σε μια διδασκαλία-δόγμα δεν αποτελεί την τελευταία απώλεια, την οποία μπορεί να υποστεί η αλήθεια. Όταν η δογματική (αποκρυσταλλωμένη) αλήθεια καταστεί κοινωνικά κυρίαρχη, μπορεί να χαθεί ακόμα και η γνώση των διαδικασιών, δια των οποίων δημιουργήθηκε η διδασκαλία μέσα από την πρωταρχική μαρτυρία και από την γενεσιουργό εμπειρία η πρωταρχική μαρτυρία. Τα σύμβολα μπορούν να χάσουν ανεπανόρθωτα τη διαφάνεια τους για την πραγματικότητα. Και τότε -όπως οι δηλώσεις περί των αντικειμένων της αισθητηριακής αντίληψης- παρεξηγούνται ως δηλώσεις περί πραγμάτων. Και επειδή η περίπτωση δεν ταιριάζει στο μοντέλο, αρχίζει η αντίδραση του σκεπτικισμού, που ξεκινά από μια πυρρωνική έλλειψη κρίσεως, περνά μέσα από ένα χυδαίο αγνωστικισμό, και φτάνει μέχρι τις κουτοπόνηρες ερωτήσεις-«Πως μπορείτε να το γνωρίζετε;» και «Πως μπορείτε να το αποδείξετε;»-τις οποίες γνωρίζει κάθε δάσκαλος από το μάθημα. Φτάσαμε στο Waste Land του T. S. Eliot, με τις σπασμένες εικόνες του:

Τι είδους ρίζες πιάνουν, τι είδους κλαδιά μεγαλώνουν
Από αυτό το πετρώδες απόρριμμα;
Ω υιέ του ανθρώπου,
Δεν μπορείς να το πεις ούτε να το μαντέψεις,
Γιατί γνωρίζεις μόνο
Ένα σωρό σπασμένες εικόνες,
Όπου καίει ο ήλιος
Και το νεκρό δέντρο δεν προσφέρει καμιά προστασία
Και το τζιτζίκι καμιά παρηγοριά,
Και η ξερή πέτρα κανένα ήχο του νερού.

Συνεχίζεται