Θεολογία του Ηλεκτρισμού 5

Συνέχεια από: Δευτέρα 9 Ιανουαρίου 2017

Τού Ernst Benz
Κεφάλαιο II

Franz Mesmer και Benjamin Franklin (συνέχεια)

Από καθαρά επιστημονικής άποψης, ο Μέσμερ προσέφερε λίγα στην διερεύνηση τού φαινομένου τού μαγνητισμού. Τα όργανα που εφηύρε, κυρίως το λεγόμενο Baquet, και τα χρησιμοποίησε στην αρχή τής ιατρικής του δραστηριότητας, δεν ήταν αποτέλεσμα επιστημονικής έρευνας. Το Baquet ήταν ένα δοχείο με ρινίσματα σιδήρου και σπασμένο γυαλί, με σιδερένιες ράβδους, γεμάτο με νερό. Το μηχάνημα αυτό δεν δημιουργούσε «μαγνητικά ρεύματα», ασκούσε όμως ισχυρή ψυχική επίδραση στους ασθενείς, που άγγιζαν τις ράβδους. Ο Μέσμερ σταμάτησε να χρησιμοποιεί το Baquet, όταν διαπίστωσε πως έχει μια θεραπευτική επίδραση και με το δάκτυλο του (δείκτης) αλλά και με το βλέμμα του. Το Baquet όμως ήταν μόνο ένα κομμάτι από την πληθώρα τών μορφών ψυχικού επηρεασμού των ασθενών. Μια άλλη μορφή ήταν το άγγιγμα των ασθενών μεταξύ τους, πιάνοντας ο ένας το χέρι του άλλου, σχηματίζοντας μια κλειστή αλυσίδα. Σε αυτό προστίθεται το ασθενές φως τής αίθουσας, με κουρτίνες από σατέν, το μαγικό ένδυμα του Μέσμερ και το όχι λιγότερο μαγικό παίξιμο ενός γυάλινου μουσικού οργάνου (Glasharmonika).

Ο άλλος δρόμος τον οποίο πήρε η διδασκαλία του Kircher περί μαγνητισμού, εξελίχθηκε έτσι, ώστε τη θέση του μαγνητισμού πήρε ο ηλεκτρισμός. Δεν ήταν αναμενόμενο πως οι σύγχρονοι τού Kircher θα μπορούσαν να διακρίνουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τα ηλεκτρικά από τα μαγνητικά φαινόμενα. Ο Μέσμερ αμφιταλαντεύτηκε για πολύ καιρό, αν έπρεπε να ονομάσει ζωικό μαγνητισμό ή ζωικό ηλεκτρισμό, την δύναμη την οποία παρατηρούσε και εφάρμοζε. Και πως να δει κανείς διαφορές, όταν τον ηλεκτρισμό δημιουργούσαν ασθενή ρεύματα και υπήρχε ως ασθενής τάση: το ηλεκτρικό ξύλο δημιουργούσε μικρή τάση δια της «τριβής με γούνα γάτας. Ήταν όμως η μοναδική μέθοδος παραγωγής ρεύματος, μέχρι να εφευρεθεί η φιάλη της Leiden (πόλη στην Ολλανδία). Αλλά και αυτό το ρεύμα ήταν ασθενές. Οι πρωτοπόροι της έρευνας του ηλεκτρισμού δεν είχαν ιδέα για την τρομακτική δύναμη του ατμοσφαιρικού ηλεκτρισμού. Αλλιώς δε θα ήταν τόσο απρόσεκτοι στην ενασχόληση τους με αυτόν. Σιγά σιγά, με την συνάντηση τόσο διαφορετικών ερευνητών, όπως ήταν ο Benjamin Franklin και Franz Mesmer, αναπτύχθηκε η συνείδηση για την διαφορά μαγνητισμού και ηλεκτρισμού. Η συνάντηση τού Μέσμερ με τον Franklin, που από το 1774 ήταν πρέσβης των ΗΠΑ στο Παρίσι, και στο σπίτι του μάζευε τις κορυφές των πολιτικών, επιστημονικών και οικονομικών κύκλων, ήταν μεγάλης σημασίας για τον Μέσμερ. Στην αποστροφή του Franklin από τον Μέσμερ, που ακολούθησε λίγο αργότερα, αντικατοπτρίζεται το γεγονός, πως η γνώση για τον ηλεκτρισμό είχε προχωρήσει τόσο, και είχε φτάσει ένα βαθμό επιστημονικής διαφώτισης και τεχνικής χρήσης, ώστε όχι μόνο απελευθερώθηκε από την εξίσωση του με τον μαγνητισμό, αλλά αρνήθηκε και την ύπαρξη του. Ο Franklin, που έκανε τις ανακαλύψεις του στο πεδίο του ηλεκτρισμού την περίοδο 1746-52, ήταν στην Ευρώπη γνωστός ως ο σημαντικότερος γνώστης αυτής της νέας δύναμης. Δεν είναι λοιπόν θαυμαστό που είχε την φήμη μάγου, η οποία εκφράζεται και σε μια προτομή του με το επίγραμμα:
Eripuit caelo fulmen sceptrumqu tyrannis

«Απέσπασε από το ουρανό την αστραπή και το σκήπτρο των τυράννων»

 [«Είδα το σατανά να πέφτει από τον ουρανό σαν αστραπή» (Λουκ. 10:18 )] 
Στο σημείο αυτό συνδέεται η επανάσταση με τον ηλεκτρισμό.

Ο Franklin  όμως δεν αισθανόταν πως είναι ο μάγος, έτσι όπως τον θεωρούσε το περιβάλλον του. Ως ορθολογιστής που ήταν, είχε ήδη απομυθοποιήσει τον ηλεκτρισμό, και με το αλεξικέραυνο που επινόησε, του αφαίρεσε τον θεϊκό χαρακτήρα. Έβλεπε λοιπόν τον Μέσμερ από την αρχή με δυσπιστία. Τον Μέσμερ που ασκούσε την μαγνητική του θεραπεία στο μισοσκόταδο, πίσω από κουρτίνες και μυστηριώδη μουσική υπόκρουση, και ο ίδιος φορούσε ένα ράσο από βιολετί μετάξι, που φορούσαν οι μάγοι.

Παρόλα αυτά, υπάρχουν μεταξύ του Franklin και του Mesmer σημαντικές ομοιότητες. Και οι δυο θαύμαζαν τα φαινόμενα τών φυσικών δυνάμεων που είχαν μόλις ανακαλυφθεί. Ο ένας το φαινόμενο του ηλεκτρισμού και ο άλλος το συγγενές φαινόμενο του μαγνητισμού. Και οι δυο προσπάθησαν, όχι μόνο να γνωρίσουν τις νέες φυσικές δυνάμεις, αλλά και να κυριαρχήσουν πάνω σε αυτές, για το καλό της ανθρωπότητας. Και οι δυο, ερευνώντας αυτή την νέα δύναμη, οδηγήθηκαν στην μουσική, και συνάντησαν το ίδιο καινοφανές μουσικό όργανο, την Glasharmonika.

Τα ίχνη τής επινόησης τού οργάνου αυτού οδηγούν στον μεγάλο ιδρυτή της μαγνητικής θεολογίας και φυσικής, στον Athanasius Kircher. Σε ένα κεφάλαιο τού έργου του ασχολείται με  τόν μαγνητισμό στην μουσική. Θεωρεί πως οι ταλαντώσεις που προκαλούν οι τόνοι στα μουσικά όργανα, είναι μαγνητικής φύσεως. Δείχνει την συσχέτιση μεταξύ μαγνητικών ρευμάτων, ηχητικών κυμάτων και κυμάτων του νερού, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τις ταλαντώσεις στα ποτήρια γεμάτα νερό, όταν αγγίζει κανείς το χείλος του ποτηριού. Ο Kircher υπολόγισε τις μαθηματικές σχέσεις ύψους του τόνου και ύψους της στάθμης του νερού στο ποτήρι. Εξετάζει επίσης την επίδραση που έχει το ίδιος στό υγρό μέ τό ύψος και την ποιότητα του τόνου.

Δεν είναι λοιπόν περίεργο, πως ο Μέσμερ, που επηρεάστηκε θεμελιωδώς από τον Kircher στο πεδίο του μαγνητισμού, προσέλαβε και το μουσικό όργανο του Kircher, το οποίο εξέλιξε και χρησιμοποίησε με επιτυχία στις θεραπείες του. Ο Franklin τροποποίησε το όργανο αυτό, ο τόνος του οποίου διέφερε αρκετά από τον τόνο του οργάνου που χρησιμοποιούσε ο Μέσμερ. O Mozart είχε γράψει μερικές συνθέσεις για το όργανο του Μέσμερ, το οποίο τού το παρουσίασε ο ίδιος ο Μέσμερ στο σπίτι του.

Η διαφορά αυτή στον τόνο τών δυο οργάνων αντικατοπτρίζει και την διαφορά των εφευρετών τους. Ο Μέσμερ ήταν ο μάγος τού ζωικού μαγνητισμού. Ο απαλός, μυστηριώδης, διεισδυτικός τόνος τής Glasharmonika, που ενεργοποιούσε αλλά και ηρεμούσε τα νεύρα, ήταν μέρος του μαγικού στιλ των θεραπευτικών του συνεδρίων. Ο Franklin από την άλλη δεν θεωρούσε τον εαυτό του μάγο, αλλά πρακτικό εφευρέτη και παραγωγό, που απολάμβανε την τεχνολογία. Τον ενδιέφερε η αποτελεσματικότητα (Efficiency) των εφευρέσεων του, αλλά και το εισόδημα πού απέφεραν.  Αφού με το αλεξικέραυνο κατάφερε να καταστήσει ακίνδυνη την αστραπή τού ηλεκτρισμού, που μέχρι τότε ήταν σημάδι τής απρόβλεπτης θεϊκής παντοδυναμίας που ερχόταν από τα σύννεφα, το επόμενο επίπεδο ήταν να βάλει αυτή την δύναμη, που στην φύση σπαταλιόταν άσκοπα, σε υπηρεσία ώστε να κάνει μια χρήσιμη και επικερδή εργασία*. Για τον λόγο αυτό, κατά τα ταξίδια του στην Αγγλία και την ηπειρωτική Ευρώπη, επέδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για τις μηχανές ηλέκρισης και την χρήση τους στην ιατρική. Τον εντυπωσίασε μια μηχανή ηλέκτρισης που χρησιμοποιούσαν στο βασιλικό νοσοκομείο του Αννόβερου, το 1766, μια μηχανή που προκαλούσε ιδιαίτερα ισχυρά ηλεκτροσόκ.

*[Τῶν ἀγγελικῶν λογισμῶν, καὶ τῶν ἀνθρωπίνων καὶ τῶν ἐκ δαιμόνων ταύτην τὴν διαφορὰν μετὰ πολλῆς τῆς παρατηρήσεως ἐγνώκαμεν εἶναι, ὅτι πρῶτον μὲν οἱ ἀγγελικοὶ τὰς φύσεις τῶν πραγμάτων περιεργάζονται, καὶ τοὺς πνευματικοὺς αὐτῶν

ἐξιχνιάζουσι λογισμούς. Οἷον, τίνος χάριν γεγένηται ὁ χρυσὸς, καὶ διὰ τί ψαμμώδης,καὶ κάτω που τοῖς μορίοις τῆς γῆς ἐγκατέσπαρται, καὶ μετὰ πολλοῦ καμάτου, καὶ πόνου εὑρίσκεται; ὅπως τε εὑρεθεὶς ὕδατι πλύνεται, καὶ πυρὶ παραδίδοται, καὶ οὕτως εἰς τεχνιτῶν ἐμβάλλεται χεῖρας, τῶν ποιούντων τῆς σκηνῆς τὴν λυχνίαν, καὶ τὸ θυμιατήριον, καὶ τὰς θυΐσκας, καὶ τὰς φιάλας, ἐν αἷς οὐκέτι νῦν πίνει διὰ τὴν χάριν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ὁ Βαβυλώνιος βασιλεύς, Κλεόπα δὲ φέρει καρδίαν καιομένην ὑπὸ τούτων μυστηρίων.
Ὁ δὲ δαιμονιώδης λογισμὸς, ταῦτα μὲν οὔτε οἶδεν, οὔτε

ἐπίσταται· μόνην δὲ τὴν κτῆσιν τοῦ αἰσθητοῦ χρυσίου ὑποβάλλει, καὶ τὴν ἐκ τούτου τρυφήν τε καὶ δόξαν ἐσομένην προλέγει· ὁ δὲ ἀνθρώπινος λογισμὸς, οὐδὲ τὴν κτῆσιν

ἐπιζητεῖ, οὔτε τίνος περιεργάζεται σύμβολον ὁ χρυσὸς, ἀλλὰ μόνον εἰς τὴν διάνοιαν τοῦ χρυσοῦ τὴν μορφὴν εἰσφέρει ψιλὴν, πάθους πλεονεξίας κεχωρισμένην· ὁ δὲ αὐτὸς λόγος, καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων πραγμάτων ῥηθήσεται, κατὰ τὸν κακόνα τοῦτον

μυστικῶς γυμναζόμενος.  Ευάγριος Ποντικός, ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΚΖ· ΠΕΡΙ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΟΝΗΡΩΝ ΛΟΓΙΣΜΩΝ, Κεφάλαιο Ζ]

Όταν συνάντησε τον Μέσμερ στο Παρίσι, τον αντιμετώπισε με περιέργεια και δυσπιστία. Δεν του άρεσε ο τρόπος τού Μέσμερ. Το ενδιαφέρον του όμως κεντρίστηκε καθώς ο μαγνητισμός ήταν μια δύναμη συγγενής προς τον ηλεκτρισμό, η οποία τού ήταν άγνωστη, αλλά θεωρούσε πως μπορεί να χρησιμοποιηθεί πρακτικά. Τις μεθόδους θεραπείας του Μέσμερ παρακολουθούσε με το ίδιο ενδιαφέρον που παρακολουθούσε τα πειράματα με μπαλόνια και με σπίρτα φωσφόρου. Στους κύκλους του Franklin οι μέθοδοι τού Μέσμερ έχαιραν εκτίμησης, και μερικοί φίλοι του, όπως οι Lafayette και Bergasse, ήταν ενθουσιώδεις οπαδοί.

Ο βαθύς ορθολογισμός του Franklin τον έκανε άνοσο προς κάθε προσωπική εμπειρία με μαγνητικά φαινόμενα. Η τραγωδία τού Μέσμερ ήταν πως την επιστημονική ποιότητα τού ζωικού μαγνητισμού εξέταζαν άνθρωποι, που είχαν μια τέτοια πνευματική δομή (ορθολογιστές όπως Helvetius, La Harpe, Franklin), ώστε δεν είχαν πάνω τους καμιά επίδραση τα μεσμερικά φαινόμενα. Ο Franklin τον παρακολουθούσε με το ψυχρό και προσεκτικό μάτι, με το οποίο ένας σημερινός ψυχίατρος παρακολουθεί τις πρακτικές ενός αφρικανού μάγου-γιατρού. Λόγω της μεγάλης του φήμης και αναγνώρισης ως ειδικού στον ηλεκτρισμό, ο Franklin κλήθηκε ως μέλος μιας επιτροπής, που συστάθηκε το 1784 με βασιλικό διάταγμα. Σκοπός της ήταν η εξέταση τών επιστημονικών θεμελίων του ζωικού μαγνητισμού.

Στις συνεδριάσεις και εξετάσεις τής επιτροπής ο Franklin δεν λάμβανε τακτικά μέρος, καθώς είχε αρρωστήσει και το ταξίδι για τό Παρίσι του ήταν πολύ κουραστικό. Κατάφερε να πείσει την επιτροπή, οι εξετάσεις των θεραπευτικών μεθόδων τού Μέσμερ να γίνονται στο σπίτι του, στο Passy. Και έτσι μεσμεριστές γιατροί και ασθενείς πήγαιναν στο σπίτι του. Ο Franklin λάμβανε επίσης μέρος σε διάφορες συνεδρίες, και υπέστη μαγνητικές θεραπείες, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Λίγο μετά την σύσταση τής επιτροπής εξέφρασε τις αμφιβολίες του για την θεωρία τού Μέσμερ περί ζωικού μαγνητισμού, και εξήγησε τις θεραπευτικές του επιτυχίες ως «φαντασία», και όχι ως ύπαρξη μιας δύναμης αυτής της φύσεως.

Παρά ταύτα, δεν απέρριψε τον Μεσμερισμό ως θεραπευτική μέθοδο, αλλά τον ενέκρινε μάλιστα ως είδος ψυχογενούς θεραπείας, για ένα μέρος τουλάχιστο του κοινού. «Η ψευδαίσθηση μπορεί να είναι χρήσιμη σε μερικές περιπτώσεις. Σε κάθε πλούσια μεγαλούπολη υπάρχει ένας αριθμός ανθρώπων που δεν είναι εντελώς υγιείς, γιατί είναι τρελαμένοι με τα φάρμακα και τα παίρνουν συνέχεια, διαταράσσοντας έτσι την φυσική τους λειτουργία και ζημιώνοντας την υγεία τους. Αν μπορούσε να πείσει κανείς αυτούς τους ανθρώπους να αφήσουν τα φάρμακα και να περιμένουν την θεραπεία από το δάκτυλο ή το ραβδί του μάγου, μπορεί να έχει θετική επίδραση, αν και αγνοούν την αιτία τής θεραπείας τους». Ο Franklin λοιπόν, αποδίδει στον μεσμεριστή μάγο μια θετική λειτουργία εντός της κοινωνίας. Όχι λόγω τής μαγείας του, αλλά λόγω τής επίδρασής του στην ανθρώπινη φαντασία, που στις περιπτώσεις ψυχογενών ασθενειών, μπορεί πραγματικά να οδηγήσει στην θεραπεία.

Συνεχίζεται