Η διδασκαλία του Ιωακείμ της Φλόρα περί πνεύματος (10)

 Συνέχεια από: Σάββατο 19 Φεβρουαρίου 2022

Creator Spiritus

Η διδασκαλία του Ιωακείμ της Φλόρα περί πνεύματος
Die Geisteslehre des Joachim von Fiore
Του Ernst Benz, στο ERANOS-JAHRBUCH XXV
V. Η θεολογία του Πνεύματος κατά τον Ιωακείμ της Φλόρα    
  6. Η πρόοδος εντός των εκκλησιαστικών βαθμών: αγόρια-άνδρες-γέροι

Είναι σαφής η βαθμίδα ανάπτυξης, με την οποία ο Ιωακείμ περιγράφει τήν πρόοδο μεταξύ τών διαφόρων επιπέδων τών τριών διαδοχικών βασιλείων: «Το πρώτο (επίπεδο) είναι αυτό των αγοριών, το δεύτερο των ανδρών, το τρίτο των γέρων». Αλλά και τα επίπεδα των πιστών στις τρεις εποχές σωτηρίας έχουν μεταξύ τους την σχέση μιας προοδευτικής αύξησης. Τα μέλη τής κοινότητας των διαφόρων εποχών σωτηρίας αυξάνουν σε μια όλο και πιο ώριμη μορφή πνευματικής γνώσης, σε μια όλο και μεγαλύτερη πληρότητα χάριτος, μέχρι που στο τέλος, θα χυθεί η πληρότητα της χάριτος στα μέλη της πνευματικής εκκλησίας. Οι τρεις εποχές της ιστορίας τής σωτηρίας ως διαφορετικές φάσεις ανάπτυξης τής μιάς και αυτής Εκκλησίας, τα επίπεδα τής οποίας συνδέονται μεταξύ τους δια της αρχής τής εσωτερικής αύξησης, που πάει μέχρι τον ύψιστο βαθμό πνευματικής γνώσης. Η σκέψη αυτή επανέρχεται πολύ συχνά στον Ιωακείμ. Στην πρώτη εποχή, ο Θεός Πατέρας οδηγεί τα παιδιά με τον νόμο και τα κρατά φρόνιμα με τον φόβο. Στην δεύτερη φάση, μεταδίδεται από τον Χριστό στην προοδεύουσα κοινότητα μια βαθύτερη γνώση της θεϊκής χάριτος. Ενώ στην τρίτη φάση, το Άγιο Πνεύμα αποκαλύπτει την πληρότητα της χάριτος και όλη την αλήθεια στους ώριμους πια υιούς τής βασιλείας του Θεού. Στο τελευταίο αυτό επίπεδο αντιστοιχεί το επίπεδο των «γέρων», που ξεπέρασαν όλες τις προσβολές σαρκικής και πνευματικής φύσεως, και έφτασαν στο επίπεδο της σοφίας που είναι πλήρης πνεύματος.

Ο Ιωακείμ όμως δεν είναι δέσμιος αυτού του σχήματος. Από μια άλλη οπτική γωνία αντιστρέφει το σχήμα αυτό, και την εξέλιξη τής ιστορία της σωτηρίας ως μια διαδικασία προοδευτικής νέωσης. Παρουσιάζει λοιπόν την αλληλουχία τών εποχών ως εξής: «Στο πρώτο επίπεδο του κόσμου δόθηκε στους γέρους να έχουν έγγαμους υιούς της υπόσχεσης. Στη δεύτερη εποχή δόθηκε στους νέους υπό την αρχηγία του Χριστού, να έχουν υιούς οι οποίοι αναγεννήθηκαν με το νερό και το Άγιο Πνεύμα, και οι οποίοι είναι κληρικοί. Έτσι στην Τρίτη εποχή, που θα είναι στο τέλος… θα δοθεί στα αγόρια, και θα τους δοθεί ήδη από τώρα, να έχουν πνευματικούς υιούς» (Tractatus 91,8). 

Είναι σημαντικό να έχουμε ενώπιον και αυτή την αντιστροφή τής διαδικασίας. Αν η πρώτη αλληλουχία δημιουργεί την εντύπωση πως πρόκειται περί μιας εσωκοσμικής διαδικασίας εξέλιξης, που είναι ενδογενής στην φύση, η αντιστροφή του σχήματος καθιστά σαφές, πως πρόκειται περί μιας ενέργειας (δράσης) του Πνεύματος. Η δράση αυτή του Πνεύματος επεμβαίνει στην φυσική πορεία του κόσμου, την οποία επέμβαση καθόρισε ο Θεός, βάσει ενός σχεδίου μιας καθορισμένης οικονομίας της σωτηρίας, και αντίθετα προς τους νόμους του κόσμου, οδηγεί στην ωριμότητα την βασιλεία τού Θεού εντός του κόσμου, και μάλιστα  δια της προοδευτικής νέωσης της Εκκλησίας. Στην αρχή, στο βασίλειο του Πατρός, βρίσκονται οι πατριάρχες, στους οποίους αντιστοιχεί η τάξη του γάμου, ενώ η θεϊκή οικονομία της σωτηρίας επιτρέπει ακόμα την πολυγαμία. Η δεύτερη εποχή χαρακτηρίζεται από τους πνευματικούς υιούς, την δυνατότητα ύπαρξης των οποίων έδωσε ο Χριστός με το βάπτισμα των ανθρώπων. Στην εποχή αυτή η Ordo coniugalis (τάξη του γάμου) έχει ξεπεραστεί από την Ordo clericalis, που βρίσκεται πια πιο ψηλά από αυτήν, και η οποία διαχειρίζεται το μυστήριο του βαπτίσματος. Η τρίτη εποχή αντιπροσωπεύεται από τα αγόρια. Η πνευματική νέωση έφτασε στο τέλος της: οι Pueri spirituales, που κατέχουν την πληρότητα του Αγίου Πνεύματος, τεκνοποιούν με την εντολή  (ή πληρεξουσιότητα) του Πνεύματος πνευματικούς υιούς.

Στα έργα του Ιωακείμ βρίσκουμε πότε την μια και πότε την άλλη πτυχή, αναλόγως εάν γίνεται λόγος περί εξέλιξης της ιστορίας τής σωτηρίας υπό το πρίσμα της αύξησης της Εκκλησίας προς ωριμότερες ηλικίες ή υπό το πρίσμα της θαυμαστής νέωσης της Εκκλησίας με την μορφή μιας όλο και πιο ισχυρής πνευματοποίησής της και διάκρισής της από την φυσική τάξη ύπαρξης. Ο χαρακτηρισμός των αγοριών ως μελλοντικών φορέων της εποχής του Πνεύματος σχετίζεται με την τυπολογική ερμηνεία της ιστορίας της παιδικής ηλικίας του Ιησού. Ο Puer Ιησούς ερμηνεύεται τυπολογικά ως υπόδειξη της ερχόμενης τάξης των πνευματικών αγοριών -pueri spirituales- της τρίτης εποχής, τα οποία εξασκούν την διδασκαλία που είναι χρισμένη από το Πνεύμα. Στην σοφία των πνευματικών αγοριών δε θα μπορεί να αντιμιλήσει κανένας εχθρός (Tractatus, 108,3).

Η εναλλαξιμότητα των δυο σχημάτων εξέλιξης, από την νεότητα στο γήρας και από το γήρας στην νεότητα, βρίσκεται και στην αντίληψη περί της μεσσιανικής μορφής, η οποία θα εισάγει την τρίτη εποχή, αυτήν του Αγίου Πνεύματος. Κατά κανόνα η μορφή αυτή θεωρείται ο «senes Ηλίας», ο γέρος Ηλίας, ως εκπρόσωπος της Ordo spiritualis. Μερικές φορές όμως, αυτός ο μεσσιανικός senes, περιγράφεται ως ο μεσσιανικός Puer (βάσει της τυπολογικής ερμηνείας της παιδικής ηλικίας του Ιησού), γύρω από τον οποίο θα μαζευτούν στην αρχή της τρίτης εποχής οι Pueri spirituales. Η αντιστρεψιμότητα της πορείας εξέλιξης χαρακτηρίζει με ιδιαίτερη σαφήνεια την δημιουργική αρχή του Αγίου Πνεύματος, η οποία αντίθετα προς την φυσική πορεία, που τείνει στην γήρανση και τον θάνατο, ενεργεί στην ιστορία μια συνεχή ανανέωση. 

Συνεχίζεται