Στέλιος Ράμφος - Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο;

Ολοκληρώθηκε με επιτυχία η τέταρτη εκδήλωση του φετινού κύκλου «Καιρός του ποιήσαι» της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, με ομιλητή τον συγγραφέα Στέλιο Ράμφο και θέμα «Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο;». Η διάλεξη πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά την Πέμπτη, 10 Μαρτίου 2022, με συντονιστή τον Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ Δημήτρη Μόσχο, Μέλος του Δ.Σ. της Ακαδημίας, και με μια μικρή εισαγωγή από τον Διευθυντή της Ακαδημίας, Παντελή Καλαϊτζίδη.

Παρουσιάζοντας το θέμα, ο Στέλιος Ράμφος υπενθύμισε ότι πρόκειται για ένα πρόβλημα που επανέρχεται τακτικά, και αποτελεί κεντρικό ερώτημα αυτογνωσίας για τους νεοέλληνες. Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή στους μελετητές που το πραγματεύτηκαν, τόνισε ότι το Βυζάντιο αποτελεί μια πολιτισμική και όχι φυλετική συνέχεια του αρχαιοελληνικού κόσμου, και αυτό το είδος της συνέχειας έχει σημασία, καθώς αποτελεί προέκταση της Ισοκράτειας αντίληψης ότι η ελληνικότητα είναι θέμα κοινού πολιτισμού και όχι κοινής καταγωγής. Αν και το Βυζάντιο χαρακτηρίζεται από μια αμφιθυμία, με πάμπολλες διαφορετικές επιδράσεις και πολιτισμική πανσπερμία, το αρχαιοελληνικό στοιχείο βρίσκει τρόπους να περάσει στον Βυζαντινό μεσαιωνικό κόσμο μέσω της γλώσσας, η οποία, με τις δυνατότητές της να μορφοποιεί νέες ιδέες και υποσυνείδητες θελήσεις, αποτέλεσε έναν παράγοντα συνοχής και έναν καμβά, επί του οποίου αναπτύχθηκαν τα ποικίλα ρεύματα που χαρακτήρισαν τον βυζαντινό κόσμο. Η γλωσσική μορφοποίηση έδωσε μονιμότητα στις ιδέες, προστατεύοντας τις από τη φθορά και τη διάλυση. Λόγω αυτής της λειτουργίας της γλώσσας, δεν είναι πρακτικά εφικτός ο διαχωρισμός Ορθοδοξίας και Ελληνισμού, και το Βυζάντιο αποτελεί ένα υβρίδιο όπου το μόνο που μπορεί να συζητηθεί είναι τα επιμέρους ποσοστά αυτών των δύο στοιχείων. Ως παράδειγμα της ελληνικής προεργασίας προς τον χριστιανικό κόσμο, ο ομιλητής ανέφερε επίσης τις ανθρωπόμορφες αρχαιοελληνικές θεότητες που αποτελούν κάποιας μορφής πρόδρομο της χριστιανικής αντίληψης της θεϊκής Ενσάρκωσης και του προσώπου, σε αντίθεση με παλαιότερους τερατόμορφους θεούς της Μέσης Ανατολής.

Στη συζήτηση που ακολούθησε διατυπώθηκαν ερωτήματα σχετικά με την εγκατάλειψη αυτών των Ισοκράτειων αντιλήψεων στην σύγχρονη Ελλάδα και την αταβιστική κίνηση προς ένα φυλετισμό, τα προβλήματα του αναθεωρητισμού και της στροφής προς το παρελθόν, της χρήσης των συμβόλων και της αλλαγής των νοημάτων του Χριστιανισμού μέσα στους αιώνες, την αντικατάσταση της θρησκευτικής πίστης με αντιλήψεις μαγικού χαρακτήρα, τις διαφορές ανάμεσα στη διαχρονικότητα και την χρηστικότητα του τεχνολογικού πολιτισμού κ.ά. Δεν έλειψαν οι αναφορές στην εξελισσόμενη πολεμική σύγκρουση στην Ουκρανία, δημιουργώντας συσχετισμούς ανάμεσα στο Βυζαντινό πολυπολιτισμικό τοπίο και τον σημερινό μετανεωτερικό κόσμο.

Πηγή