Η οντολογία του προσώπου στη νεότερη θεολογική σκέψη: Ν. Νησιώτης, Χρ. Γιανναράς, Ι. Ζηζιούλας. Μια κριτική αποτίμηση (20)

 Συνέχεια από: Σάββατο 19 Μαρτίου 2022

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ 

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Συστηματικής – Δογματικής Θεολογίας 

Διπλωματική εργασία Η οντολογία του προσώπου στη νεότερη θεολογική σκέψη: Ν. Νησιώτης, Χρ. Γιανναράς, Ι. Ζηζιούλας. Μια κριτική αποτίμηση.

Καθηγητής: Χρ. Σταμούλης 

Φοιτητής : Περικλής Αγγελόπουλος - Θεσσαλονίκη 2020

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

9. Η σημασία της σκέψης του Χρ. Γιανναρά. 

Ο Χρ. Γιανναράς χαρακτηρίζεται ως ο «σημαντικότερος Έλληνας ορθόδοξος θεολόγος του 20ου αιώνα» και έχει λάβει πλήθος τιμητικών διακρίσεων από ελληνικά και διεθνή πανεπιστήμια, ενώ το 2019 τιμήθηκε από τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο για το σύνολο του έργου του. Το έργο του έχει μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες και η μελέτη του αποτελεί αντικείμενο διεθνών αλλά και ελληνικών συνεδρίων με τη συμμετοχή κορυφαίων στοχαστών του καιρού μας.[ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ; ΕΑΝ ΗΤΑΝ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΘΑ ΤΟΝ ΜΙΣΟΥΣΑΝ ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΠΑΛΑΜΑ. ΑΠΛΩΣ ΜΕ ΧΑΡΑ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΟΝ ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ ΝΑ ΓΚΡΕΜΙΖΕΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΑΦΟΥ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΕ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ]

Τον Μάιο του 2005 οργανώθηκε από την Ακαδημία του Βόλου και το περιοδικό Σύναξη, συνέδριο με θέμα την κριτική αποτίμηση του έργου της «θεολογικής γενιάς του 60». Στο συνέδριο παρουσιάστηκαν εισηγήσεις αφιερωμένες στο έργο του Ν. Νησιώτη, του Χρ. Γιανναρά, του Ι. Ζηζιούλα και άλλων επιφανών θεολόγων που επηρέασαν τη θεολογική σκέψη του 20ου και 21ου αιώνα. 

Ιδιαίτερες αναφορές υπήρξαν για το έργο του Χρ. Γιανναρά, με επίκεντρο την οντολογία του προσώπου330.

Το 2017 πραγματοποιήθηκε στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης συνέδριο προς τιμή του, με τίτλο «Conference in Honour of Christos Giannaras : Philosophy, Theology, Culture». Στο συνέδριο, στο οποίο συμμετείχαν επιστήμονες από όλον τον κόσμο, μελετήθηκε η φιλοσοφική και η θεολογική πλευρά του έργου του και αναδείχτηκαν τα κύρια σημεία του και η προσφορά τους για την περαιτέρω έρευνα στους επιμέρους τομείς. Η γνωσιολογία του αποφατισμού, η δυνατότητα διατύπωσης μιας κριτικής οντολογίας,[ΕΙΧΕ ΠΡΟΗΓΗΘΕΙ Ο NICOLAI HARTMANN] η οντολογία του προσώπου, η οντολογική θεμελίωση της ηθικής που διαφεύγει της σύμβασης ή της αυθεντίας, η σχέση της θεολογίας με την επιστήμη, ο οικουμενικός διάλογος, η σχέση οντολογίας και πολιτικής και τέλος το ζήτημα της διαμόρφωσης του ελληνικού πολιτισμού αποτέλεσαν το αντικείμενο των εργασιών του συνεδρίου. Τα πρακτικά του συνεδρίου εκδόθηκαν στην αγγλική και στην ελληνική γλώσσα331. 

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης αναγνωρίζοντας την προσφορά του καθηγητή στα θεολογικά γράμματα τίμησε τον Αύγουστο του 2019 τον Χρ. Γιανναρά, με το Οφίκιο του Άρχοντος, Μεγάλου Ρήτορος. Ο Πατριάρχης συνέδεσε το έργο του καθηγητή με την εκκλησιαστική εμπειρία και τόνισε τη μεγάλη του συμβολή στο διάλογο της Ορθοδοξίας με το σύγχρονο κόσμο. Στην τιμητική ομιλία του ο Πατριάρχης[Ο ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΚΡΙΒΕΙΑ. Ο ΟΠΟΙΟΣ ΕΚΔΙΚΗΘΗΚΕ ΤΟΝ ΑΙΩΝΙΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΤΟΥ ΥΠΟΤΙΜΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΣΕ ΡΗΤΟΡΑ] διατρέχοντας το σύνολο του έργου του Χρ. Γιανναρά σημείωσε την μεγάλη επίδραση που άσκησε η σκέψη του σε πλήθος νέων ανθρώπων με τη μαρτυρία της Ορθόδοξης πίστης και με τη μεταφορά του μηνύματος της εκκλησιαστικής παράδοσης στον σύγχρονο κόσμο.

Ακόμα, τόνισε τη συμβολή του στη συνάντηση της Ορθοδοξίας και του πολιτισμού με την κριτική ανάδειξη των θετικών πλευρών του πολιτισμού αλλά και τη δημιουργία κριτηρίων για το διάλογο της Ορθοδοξίας, με τις επιστήμες, τις τέχνες, την πολιτική, κοινωνική, οικονομική και ηθική σκέψη. Ο Προκαθήμενος του Θρόνου, αναφερόμενος στις κύριες κατηγορίες της σκέψης του καθηγητή σημειώνει ότι η αναγνώριση της Θείας Λειτουργίας από τον Χρ. Γιανναρά, ως την πεμπτουσία της εκκλησιαστικής ζωής, την αναδεικνύει ως το σημείο διαμόρφωσης του πολιτισμού και ταυτόχρονα ως του τόπου «ανθρωποποίησης» του ανθρώπου.

Ακόμα, η Θεία Λειτουργία ως ο τόπος που η ζωή αναφέρεται στο Θεό αφορά τη γνησιότητα του εκκλησιαστικού γεγονότος που διασώζεται στην ενορία και την αλήθεια του εκκλησιαστικού γεγονότος που προφυλάσσει έτσι, από τη θρησκειοποίηση της σχέσης μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Η ελευθερία ως υπέρβαση του ατομικού θελήματος, και η αλήθεια ως μετοχή στην εμπειρία της εκκλησιαστικής κοινότητας συνέβαλλαν στην οντολογική θεμελίωση της ηθικής και προσέδωσαν στην άσκηση κοινωνικό χαρακτήρα, που συνίσταται στην αυτοπαραίτηση από το ίδιον θέλημα και την εκούσια υπαγωγή του θελήματος στην εκκλησιαστική εμπειρία.

Η στάση αυτή έρχεται σε αντίθεση με την ατομικιστική ηθική και την δυτική προσέγγιση της σωτηρίας ως άσκησης της ατομικής θέλησης και υποταγής στις εντολές ενός απρόσωπου Θεού. Στην προοπτική αυτή ξεδιπλώνεται και η οικολογική αλλά και η οικουμενική αντίληψη του Χρ. Γιανναρά που συναντά την εκκλησιαστική εμπειρία. Η οικολογία αποτελεί συνέπεια της εκκλησιολογίας και της ευχαριστίας, καθώς η φύση εκλαμβάνεται ως ο τόπος της ενέργειας του Θεού. Η φύση αντιμετωπίζεται στα πλαίσια της σχέσης και όχι της κτήσης, διαμορφώνοντας έτσι μια στάση στον αντίποδα της κυριαρχίας, της εκμετάλλευσης, του οικονομισμού, του ευδαιμονισμού και της τεχνοκρατίας.

Επιπλέον, η σκέψη αυτή διανοίγει στην οικουμενική απήχηση του ευαγγελικού μηνύματος που υπερβαίνει τον εθνοκεντρισμό και τον εθνοφυλετισμό, ενώ ταυτόχρονα προωθεί την ενότητα των Εκκλησιών332. Ο ίδιος ο Πατριάρχης δηλώνει το θαυμασμό του για το έργο του Χρ. Γιανναρά, ενώ τόνισε ότι μελετητής του υπήρξε και πνευματικός του πατέρας ο αοίδιμος Μητροπολίτης Χαλκηδόνος Μελίτων333.

Τέλος, κατά την άποψη μας, ο Χρ. Γιανναράς, επιχειρεί με το έργο του και την ολοκληρωμένη οντολογική του πρόταση, να διαχωρίσει τη ορθόδοξη χριστιανική θεολογία από τη φυσική θρησκεία και την δυτική θεολογία,[ΤΑ ΔΥΟ ΚΥΡΙΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΠΗΡΕΑΣΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ ΚΑΙ ΤΟΝ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΙΝ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΠΑΡΘ.] αναδεικνύοντας με έμφαση την αγαπητική σχέση μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Με την προσπάθεια αποηθικοποίησης του χριστιανισμού και της οντολογικής του θεμελίωσης στην πραγματικότητα του Θεού και του ανθρώπου, επιχειρεί να απευθυνθεί στον σύγχρονο άνθρωπο με τρόπο συστηματικό και πειστικό. Επιθυμεί, να αποκαθάρει την Ανατολική χριστιανική θεολογία από στοιχεία που αλλοιώνουν το νόημα της, το οποίο δεν είναι άλλο από τη σχέση αγάπης μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Τονίζει την παραφθορά του χριστιανικού μηνύματος όπως διαμορφώθηκε από τη Δυτική σύλληψη του Θεού ως νομοθέτη και οργισμένου όντος που ζητά τη δικαίωση του.

Με τον τρόπο αυτό αντιπαρατίθεται σε ένα ολόκληρο πολιτισμικό παράδειγμα, αυτό του Δυτικού πολιτισμού, που εδραιώθηκε στην έννοια του προσώπου ως «ατομικής ουσίας της ελλόγου φύσεως» και οικοδομήθηκε στην ορθολογιστική σκέψη και τη δικανική αντίληψη της σχέσης μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Αντίθετα, όπως καταδεικνύει στο έργο του, στην Ανατολή, η σύλληψη του ανθρώπου ως όντος σε σχέση και αναφορά οδήγησε στη δημιουργία ενός πολιτισμού, ο οποίος σε συνέχεια του ελληνικού, διαμορφώθηκε γύρω από την αναζήτηση της αλήθειας και αρνήθηκε να υιοθετήσει τις δυτικές αντιλήψεις, που τελικά οδήγησαν στον σύγχρονο μηδενισμό και την «φυγή των θεών από τον κόσμο».

Ταυτόχρονα, ο καθηγητής θεμελιώνει μια πολιτισμική πρόταση και μια πολιτική που εδράζεται στην κοινωνική φύση της αλήθειας. Η οντολογία του Χρ. Γιανναρά συνακόλουθα, αναδεικνύει μια σειρά από θέματα που συνδέουν την ανάπτυξη της σύγχρονης θεολογικής σκέψης συμβάλλοντας στην καλλιέργεια της αυτοσυνειδησίας της. Ο καθηγητής απευθύνεται στον σύγχρονο άνθρωπο με τρόπο διαλεκτικό, σε μια γλώσσα φιλοσοφική δίχως όμως να εγκαταλείπει τον εκκλησιαστικό χαρακτήρα και την αναφορά στην υπερβατική αλήθεια.

Την εποχή του πρόσκαιρου, του γρήγορου και του τιποτένιου, ο Χρ, Γιανναράς αντιπαραβάλλει ως πρόταγμα ζωής στην αυγή του 21ου αιώνα το σταθερό, το αναλλοίωτο και το αιώνιο που διαμορφώνει την καθολική πραγματικότητα μορφοποιώντας την. Προσφέρει με τον τρόπο αυτό μια διέξοδο στον σύγχρονο άνθρωπο, ένα άνοιγμα, στο χρόνο και στον τρόπο του βίου. Τη δίοδο της σάρκωσης και της ανάστασης του Χριστού που υπερβαίνει τη φθορά και το θάνατο για όποιον επιλέξει να αποδεχτεί την προσφορά αυτή334. 

ΜΕΓΑΛΗ ΜΙΖΕΡΙΑ ΝΑ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ Η ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ.

Σημειώσεις

330. Τα πρακτικά του συνεδρίου εκδόθηκαν στον συλλογικό τόμο : Καλαϊτζίδης Π., Παπαθανασίου Θ.Ν., Αμπατζίδης, Θ., (Επιμ) Αναταράξεις στη μεταπολεμική θεολογία: η "θεολογία του ΄60" : Θεολογικό συνέδριο Βόλος, Κυριακή 6-8 Μαΐου 2005 /Ίνδικτος, Αθήνα 2009.

331. Στα ελληνικά ο τίτλος του βιβλίου είναι: Σ. Μητραλέξης (Επιμ.), Πόλις, οντολογία και εκκλησιαστικό γεγονός. Αναμέτρηση με τη σκέψη του Χρ. Γιανναρά. ( Γ. Πεδιώτης, και οι συγγραφείς, μτφρ.). Πορφύρα 2019.

332. https://www.ec-patr.org/docdisplay.php?lang=gr&id=2856&tla=gr διαθέσιμο στο διαδίκτυο στις 28-10-2019

333. Στο σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι ο Μητροπολίτης Χαλκηδόνος Μελίτων, υπήρξε ο πρώτος Ιεράρχης που εκπροσώπησε την Εκκλησία στο Βατικανό κατά την άρση των αναθεμάτων το 1965, και διατέλεσε πρόεδρος στην Α΄ Πανορθόδοξη Σύνοδο της Ρόδου και πρόεδρος των Προσυνοδικών Πανορθόδοξων Διασκέψεων για την προετοιμασία της Μελλούσης Αγίας και Μεγάλης Συνόδου.. Υπήρξε πνευματικός πατέρας πολλών Ιεραρχών. Α. Μπασδέκης, Εμείς και οι Άλλοι. Η Ορθόδοξη Εκκλησία και οι άλλες Εκκλησίες και ομολογίες. Τι μας ενώνει και τι μας χωρίζει. Κορνηλία Σφακιανάκη, Θεσσαλονίκη, 2012, σ.45

334. Χρ. Γιανναράς, Μετά-Νεωτερική Μετα- Φυσική. Δομός, Αθήνα, 2005,σ.82