«ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ; ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΞΕΤΑΣΗ» Mattia Giordano

 « Από τον μύθο στην κλινική διαταραχή. Η κατανόηση του τι κρύβεται πίσω από τη λέξη «ναρκισσισμός» δεν είναι τόσο απλή

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Ο 

ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΣ;

ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΞΕΤΑΣΗ

Michelangelo Merisi da Caravaggio – Νάρκισσος (1594-1596). Ρώμη, Εθνική Πινακοθήκη Αρχαίας Τέχνης

Από τον μύθο στην κλινική διαταραχή. Η κατανόηση του τι κρύβεται πίσω από τη λέξη «ναρκισσισμός» δεν είναι τόσο απλή. Πολλοί μελετητές έχουν ασχοληθεί με το θέμα και σήμερα η συζήτηση είναι πιο ζωντανή από ποτέ.

Σε ένα σύντομο δοκίμιο με τίτλο Arcipelago N , ο Vittorio Lingiardi (LC) , ένας από τους σημαντικότερους Ιταλούς κλινικούς και θεωρητικούς, συνεκδότης του PDM-2 Psychodynamic Diagnostic Manual , σχεδιάζει μια επίκαιρη και υποδηλωτική εικόνα των κλίσεων της έννοιας του ναρκισσισμού, ξεκινώντας από τον μύθο και διασχίζοντας ψυχαναλυτικά και ψυχοδυναμικά νήματα μέχρι τήν σύγχρονη. Με προσθήκες από τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική, την κοινωνιολογία, τις νευροεπιστήμες, η τοιχογραφία είναι ποικίλη, σε μια προσπάθεια να φέρει ένα μη εξειδικευμένο κοινό πιο κοντά σε έναν τεχνικό όρο, συζητημένο και σκοτεινό, άπιαστο και συχνά ασήμαντο με την κοινή λογική, σεβόμενη την πολυπλοκότητά του.

Ο μύθος του Νάρκισσου, ο αντι «γνώρισε τον εαυτό σου»

Φανταστικό πορτρέτο του ποιητή Οβίδιου. W/pd

Ο μύθος είναι αρκετά γνωστός στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου . Ο Νάρκισσος είναι ένας εξαιρετικά όμορφος έφηβος που ως νεογέννητο έλαβε χρησμό από τον Τειρεσία: θα φτάσει σε μεγάλη ηλικία «αν καταφέρει να μη γνωρίσει τον εαυτό του». Ανατροπή του σωκρατικού «γνώρισε τον εαυτό σου». Στα δεκαέξι του είναι αγαπητός σε όλους και δεν τα παρατάει. Απορρίπτει με περιφρόνηση τη νύμφη Ηχώ, ήδη καταδικασμένη να επαναλαμβάνει τα λόγια των άλλων, που θα καταναλώσει τον εαυτό της στις ανησυχίες. Ώσπου, ως τιμωρία από τη Νέμεσις, όταν φτάνει σε μια πηγή για να πιει, βλέπει την αντανάκλασή του. Θαμπωμένος από τη μεγαλοπρέπεια του οράματος, κυριευμένος από παθιασμένη αγάπη, θα πεθάνει στο μαρτύριο του να μην μπορεί να αγαπήσει το αγόρι που φαίνεται, που είναι ο εαυτός του. Τόν Γνώρισε. Θα καλέσει τήν Έκο, η οποία θα πεθάνει μαζί του επαναλαμβάνοντας τους λυγμούς του. Ακόμη και στις άλλες εκδοχές του μύθου, ο Νάρκισσος, του οποίου το όνομα προέρχεται από την ίδια ρίζα με τή νάρκωση, το ναρκωτικό, το θέμα είναι αυτό του συναισθηματικού μουδιάσματος, μιας ψυχρής ή περιφρονητικής άρνησης των συναισθημάτων των άλλων, του να μην δίνεις τίποτα από τον εαυτό σου. σε άλλους, μέχρι το κλείσιμο στις ψευδαισθήσεις κάποιου, με τραγικά αποτελέσματα.

Ηχώ (λάδι σε καμβά, 1874) του Alexandre Cabanel. W/pd

Άλλοι ναρκισσιστικοί μύθοι, που ξαναδιαβάστηκαν από ψυχαναλυτικούς συγγραφείς, είναι ο μύθος του Δαίδαλου και του Ίκαρου . Σύμφωνα με τον Αμερικανό ψυχαναλυτή Stephen Mitchell, τα φτερά του Icarus μπορεί να αντιπροσωπεύουν εκείνες τις ναρκισσιστικές γονικές ψευδαισθήσεις που προβάλλονται στο παιδί (προσδοκίες, επιθυμίες, ορμές προς μίμηση ή αυτολύτρωση, κ.λπ.), που του επιτρέπουν να πετάξει στον κόσμο, αλλά ακόμη που οδηγούν καί στην ήττα, αν δεν επεξεργαστούν ή αναγνωριστούν. Υπάρχει η φιγούρα του Puer στη Jungian ψυχολογία , (PI) του οποίου ένα σύγχρονο παράδειγμα είναι ο Peter Pan ή ο Μικρός Πρίγκιπας, που υποδηλώνει αυθορμητισμό, δημιουργικότητα, αλλά αν δεν αντισταθμιστεί από το Senex, (παλιό) παραμένει ανωριμότητα και έλλειψη ευθύνης απέναντι στους άλλους και την πραγματικότητα.

Ο Δαίδαλος υποκινεί τον γιο του να πετάξει , πίνακας του Γάλλου καλλιτέχνη Charles Paul Landon, 1799, Alençon, Musée des Beaux-Arts et de la Dentelle. W/pd

Εαυτός και αυτοεικόνα

Ο καθρέφτης είναι η αντανάκλαση του εαυτού μας

Το θέμα, λοιπόν, περιστρέφεται γύρω από αυτά τα χαρακτηριστικά: τον καθρέφτη, την εικόνα του εαυτού, τις περισσότερο ή λιγότερο δύσκολες σχέσεις που έχει ένα θέμα μαζί του, την επιρροή στις σχέσεις με τους άλλους. Στον Ζακ Λακάν, για παράδειγμα, ο καθρέφτης είναι μια απαραίτητη διαμορφωτική εμπειρία του Εγώ ( moi ) , διαφορετική από το je, δηλαδή το υποκείμενο του ασυνείδητου. Στο λεγόμενο στάδιο του καθρέφτη , το παιδί σταδιακά βρίσκει στον καθρέφτη μια ολοκληρωμένη εικόνα του εαυτού του σε σχέση με τις ασύνδετες εμπειρίες και τις σωματικές του αντιλήψεις. Υπάρχει μια αρχική ρήξη εκεί: δεν θα συμπέσει ποτέ με αυτήν. Το είδωλο στον καθρέφτη είναι πάντα κάτι άλλο και η ίδια ταυτόχρονα . Θα υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να παραμείνουμε μπλεγμένοι στο παιχνίδι του ερωτισμού και της άμιλλας με αυτήν την ανέφικτη εικόνα: είναι το ιδανικό εγώ. Στον Ντόναλντ Γουίνικοτ, (ήταν Βρετανός παιδίατρος και ψυχαναλυτής) αυτή η αρχέγονη εμπειρία εμφανίζεται μέσα από το πρόσωπο της μητέρας : αυτή είναι που αντανακλά το παιδί και του παρέχει υποστήριξη για αυτή τη διαδικασία. Επομένως, από τις απαρχές του υποκειμένου, βρίσκουμε μια συγκρουσιακή, διχασμένη, διφορούμενη σχέση μεταξύ του εαυτού και της αυτοεικόνας.

Όταν ο ναρκισσισμός γίνεται κλινική διαταραχή

Πώς όμως εννοείται σε επίπεδο κλινικής διαταραχής; Στον σημερινό προσανατολισμό, ο ναρκισσισμός παραμένει μια διάσταση του ανθρώπου που πρέπει να υποβιβαστεί στο επίπεδο λειτουργίας της προσωπικότητας: διαφορετικές σχέσεις με την εικόνα συναγωνίζονται την υγιή, νευρωτική, οριακή ή ψυχωτική λειτουργία. Μεταξύ των δέκα διαταραχών προσωπικότητας στο DSM, το Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders , με αμφιλεγόμενη διάγνωση, γενικότερα μια συνέχεια ανιχνεύεται από έναν εύθραυστο ναρκισσισμό , που χαρακτηρίζεται από μια αίσθηση κατωτερότητας, κρυφή μεγαλοπρέπεια, υπερευαισθησία στην κριτική, φθόνο, αναζήτηση έγκρισης, σε έναν αλαζονικό ναρκισσισμό , που αποτελείται από εκδηλωμένη μεγαλοπρέπεια, αλαζονεία, έλλειψη ενσυναίσθησης και τύψεων, αίσθηση ανωτερότητας, έως κακοήθη ναρκισσισμό , με σαδιστικά, χειριστικά, διεστραμμένα χαρακτηριστικά και μέχρι πραγματική ψυχοπάθεια .

Οι διακρίσεις του Paul M. Wink μεταξύ κρυφού και φανερού ή του Herbert Rosenfeld μεταξύ χονδροειδούς και λεπτού δέρματος είναι χρήσιμες , δίνοντας την ιδέα των πολικοτήτων(αντιθέσεων), που συχνά αντιστρέφουν η μία την άλλη: από μια υπερτρωτότητα σε μια «μισαλλοδοξία της ίδιας της τρωτότητας» . Από τον ανεπαίσθητο εκβιασμό, την κρυφή απαίτηση ευθραυστότητας, μέχρι τον επιδεικτισμό και την καταστροφικότητα. Τους δένουν διάφορα νήματα: το φάσμα της ντροπής, του φθόνου, οι περισσότερο ή λιγότερο λανθάνουσες φαντασιώσεις της παντοδυναμίας, η εξοργισμένη συγκέντρωση στον εαυτό του, η άρνηση της εξάρτησης, η αδυναμία ή η μεγάλη δυσκολία των σχέσεων. Από εδώ έρχονται στο φως μια σειρά από χαρακτήρες: νάρκισσους υψηλής λειτουργικότητας , εύθραυστοι νάρκισσοι , μεγαλοπρεπείς νάρκισσους , κακοήθεις νάρκισσους, μέχρι ψυχοπαθείς νάρκισσους .

Το ενδιαφέρον της ψυχανάλυσης

Η ψυχανάλυση βλέπει και έχει διερευνήσει εκτενώς τη δυναμική και τις αιτίες της . Μετά τις θεωρίες του Sigmund Freud, η Melanie Klein επικεντρώθηκε στον ρόλο του φθόνου στην ψυχή , ως μια έμφυτη καταστροφική επίθεση προς εσωτερικευμένα καλά αντικείμενα, που κατέχουν και αντιπροσωπεύουν ό,τι είναι επιθυμητό. Η αδυναμία να είσαι σε σχέσεις, η απομάκρυνση από τους άλλους, η μεγαλοπρέπεια, η κυριαρχία, θα ήταν μια άμυνα για τη διατήρηση των καλών αντικειμένων από το φθόνο, προβάλλοντας τα κακά μέρη του Εαυτού εξωτερικά. Επιπλέον, για τον Rosenfeld, αυτό θα προστατεύει από το καταθλιπτικό άγχος, δηλαδή από την οδυνηρή αίσθηση ότι έχει καταστρέψει και βλάψει αυτά τα καλά αντικείμενα, προτιμώντας έτσι να αρνηθεί την εξάρτηση από αυτά και από τους ανθρώπους γενικά. Αυτό επηρεάζει το αίσθημα ευγνωμοσύνης, το οποίο σημαίνει ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε την εξάρτηση από ένα καλό αντικείμενο.

Μια διαφορετική παράδοση είναι αυτή του Donald Winnicott (παιδιάτρου και ψυχαναλυτή-Θερμός) : για αυτόν είναι οι περιβαλλοντικές και γονικές ελλείψεις που δεν επέτρεψαν στο παιδί να αναπτύξει την ικανότητα να αντιμετωπίσει τη διαλεκτική μεταξύ αυτάρκειας και εξάρτησης από μια εξωτερική πραγματικότητα, πέραν του παντοδύναμου ελέγχου. Το παιδί, λοιπόν, έπρεπε να αναπτύξει ανεξάρτητα προσαρμοστικές στρατηγικές, αλλά έπρεπε να εγκαταλείψει την έκφραση και την εμπειρία πιο αυθόρμητων μερών του εαυτού του, αναπτύσσοντας έναν «ψεύτικο εαυτό» με προστατευτικό τρόπο. Η ναρκισσιστική απόσυρση θα ήταν επομένως μια προστασία αυτού του Εαυτού που δεν θα μπορούσε να εκφραστεί και να οικοδομηθεί στην πρωταρχική σχέση με τη γονική φιγούρα.

Μια ευρεία συζήτηση  ξεκίνησε μεταξύ δύο θεμελιωδών φιγούρων της σύγχρονης ψυχανάλυσης: του Heinz Kohut και του Otto Kernberg, του εφευρέτη του κακοήθους ναρκισσισμού . Για τον Kohut , ο οποίος ανέπτυξε μια περίπλοκη κερδοσκοπική και κλινική γραμμή, το παιδί χρειάζεται τα λεγόμενα αυτο-αντικείμενα, δηλαδή εξωτερικά αντικείμενα που ικανοποιούν τη ναρκισσιστική του ανάγκη . Αυτά τα αντικείμενα αποτελούν τη βάση της ανάπτυξης του Εαυτού: το αυτοαντικείμενο καθρέφτη , που δίνει θαυμασμό, καλοσύνη, αποδοχή, το εξιδανικευμένο γονικό είδωλο , που δίνει την αίσθηση της συγχώνευσης με έναν σημαντικό άλλο προικισμένο με δύναμη, σοφία και δίδυμο αυτοαντικείμενο, που δίνει μια αίσθηση ομοιότητας. Με την πάροδο του χρόνου, αυτές οι λειτουργίες πρέπει να εσωτερικεύονται σταδιακά μέσω μη τραυματικών γονικών απογοητεύσεων. Οι ναρκισσιστικές διαταραχές προέρχονται από περιβαλλοντική αδυναμία παροχής τέτοιων αντικειμένων, προκαλώντας εμπόδια ή ζημιές στην κατασκευή και ανάπτυξη του υποκειμένου: η θεραπεία πρέπει να τα παρέχει. Στην αντίθετη πλευρά, η θεωρία του Kernberg , κλινικής προέλευσης , όπου η εμφάνιση ενός Μεγαλοπρεπούς Εαυτού του ναρκισσιστή, ιδιαίτερα του κακοήθους, εμποτισμένου με επιθετικότητα και φθόνο, ακολουθεί τη λογική που περιγράφηκε παραπάνω περί προστασίας των καλών αντικειμένων από φθονερές επιθέσεις και ακραία άμυνα ενάντια στο άγχος, χρησιμοποιώντας πρωτόγονους μηχανισμούς όπως διάσπαση, προβολή, εξιδανίκευση (του εαυτού), προβολική ταύτιση, υποτίμηση (των άλλων), άρνηση. Μπορεί να θεωρηθεί ότι τα δύο σκέλη προσπαθούν να εξηγήσουν τα δύο άκρα του ναρκισσισμού που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Ναρκισσισμός σήμερα

social window dressing Στις Κάννες είναι τόσο πλούσιοι και άδειοι που ακόμα και οι μανεκέν βγάζουν selfies

Σε αυτές τις θεωρίες, προστίθενται σύγχρονες μελέτες νευροεπιστήμης σχετικά με τη λειτουργία των περιοχών ενσυναίσθησης. Μια τελική ώθηση του βιβλίου εστιάζει στην ιδέα του μαζικού ναρκισσισμού , ως πολιτισμικό χαρακτηριστικό σήμερα: πέρα ​​από την κλινική διαταραχή και μια συγκεκριμένη ρητορική που υπάρχει επίσης εδώ, αλλά ευτυχώς όχι χαρακτηρισμένη, είναι αναμφισβήτητο ότι υπάρχει ένα χαρακτηριστικό κοινωνικής βιτρίνας στον σύγχρονο κόσμο, όπως αποκαλείται από τον Vanni Codeluppi , και ότι η πίεση στην εικόνα του εαυτού, από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πλέον θεμελιώδη στη δημόσια και ιδιωτική ζωή έως τις συζητήσεις για το σώμα, την εκπροσώπηση, τη φυσική κατάσταση και την κουλτούρα διατροφής και τις διάφορες ντροπές (ντροπή) , μέχρι την επικοινωνία των πολιτικών αρχηγών, είναι πολύ ισχυρή. Αν είσαι, νιώθεις ή βάζεις τον εαυτό σου λίγο-πολύ οικειοθελώς στο επίκεντρο, και με σταθερό και συνολικό τρόπο, είναι δύσκολο να μην πάρει κεντρική θέση η αντίληψη της δικής σου εικόνας, με όλες τις ταλαντώσεις και τις ασάφειες που αυτό συνεπάγεται.

Εάν λοιπόν ο ναρκισσισμός είναι ένα αρχιπέλαγος, πέρα ​​από την αδιαφορία, η περιήγηση σε αυτό μπορεί να φαίνεται πιο δύσκολη από ό,τι θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί.

«CHE COS’È IL NARCISISMO OGGI? UNA BREVE DISAMINA» - Inchiostronero (www-inchiostronero-it.translate.goog)

Archipelago N. Variations on narcissism του Vittorio Lingiardi (Συγγραφέας)

Περιγραφή

Ένας εξάντας για πλοήγηση στους βράχους της αυτοεκτίμησης «Ο ναρκισσισμός κατοικεί στις αγάπες και σε όλες τις σχέσεις μας. Μπορεί να είναι εύθραυστος ή αμβλύς. Όσο προσπαθούμε να τον κλειδώσουμε σε έναν ορισμό, δεν θα τον καταλάβουμε. Χρειάζεται μια ψυχική πυξίδα για να πλοηγηθείς στις δόλιες θάλασσες της αυτοεκτίμησης, ανάμεσα σε νησιά που ονομάζονται Ανασφάλεια, Εγωκεντρισμός, Θυμός, Φθόνος, Ντροπή.» Ο Νάρκισσος ήταν ένας νέος με εξαιρετική ομορφιά, στήν οποία πνίγηκε δίνοντας ζωή σε ένα λουλούδι. Ο Οβίδιος το πήρε και το έκανε μύθο, ο Φρόυντ ψυχική πραγματικότητα: ναρκισσισμός. Κατοικεί τους έρωτές μας, διατρέχει τις συζητήσεις μας, σαγηνεύει πολιτικούς και καλλιτέχνες, αλλά και εγκληματίες. Ο σχοινοβάτης της αυτοεκτίμησης, ο Narciso περπατά στο τεντωμένο σκοινί μεταξύ της υγιούς αυτοαγάπης και της παθολογικής γιορτής του, που μπορεί να γίνει διάγνωση: ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας. Όσο προσπαθούμε να τον κλειδώσουμε στο κλουβί ενός και μόνο ορισμού, δεν θα το ξέρουμε: χρειαζόμαστε έναν εξάντα για να πλοηγηθούμε στους βράχους της αυτοεκτίμησης. Υπάρχουν ναρκισσιστές που είναι αλαζονικοί ή ντροπαλοί, με χοντρό ή λεπτό δέρμα. Όλοι κολυμπούν σε ένα αρχιπέλαγος πιθανοτήτων: χορτασμένοι από αλαζονεία, περιτριγυρισμένοι από τό χάρισμα, μέ τό φιλί τής επιτυχίας, ταλαιπωρημένοι από κατάθλιψη, βασανισμένοι από δυσαρέσκεια, κατοικημένοι από κενό, αυτοκτονίες από απογοήτευση. Μπορούν να δηλητηριάσουν μια σχέση σε σημείο σαδισμού και να χειραγωγήσουν τους άλλους σε σημείο ψυχοπάθειας. Τους κυνηγούν πέντε θηρία: εγωκεντρισμός, ανασφάλεια, θυμός, φθόνος και ντροπή.