«Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΝΑΡΚΙΣΣΟΥ Ή Η ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ»

 « Ο ναρκισσισμός, λένε, είναι το κακό της εποχής μας

Michelangelo Merisi da Caravaggio-Narciso (1594-1596). Ρώμη, Εθνική Πινακοθήκη Αρχαίας Τέχνης

Όταν ρωτήθηκε αν το αγοράκι θα έβλεπε τις μακρινές μέρες μιας μεγάλης ηλικίας, ο μάντης απάντησε: «Αν δεν ξέρει τον εαυτό του». Για πολύ καιρό η πρόβλεψη έμοιαζε χωρίς νόημα, αλλά μετά η έκβαση των πραγμάτων, το είδος του θανάτου και η παράξενη τρέλα το επιβεβαίωσαν.

Ο ναρκισσισμός , λένε, είναι το κακό της εποχής μας. Το θέμα, προφανώς, είναι θέμα δέρματος. Από φευγαλέες εμμονές που πηγαίνουν από την κορυφή ως τα νύχια και διασχίζουν την επιφάνεια ενός σώματος ρετουσαρισμένου για να είναι όμορφο.

Δέρμα πλανισμένο και λειασμένο για να δώσει νόημα στο να είσαι και να έχεις σε αυτή την άνυδρη έρημο μιας αδύναμης κοινωνίας, χωρίς αξίες. Όπως στον κλασικό μύθο του Νάρκισσου, ενώ μαραζώνει ακινητοποιημένος θαυμάζοντας τη δική του εικόνα που καθρεφτίζεται στο νερό, την οποία ο John William Waterhouse με μαεστρία στο: Echo and Narcissus, μας έδωσε μια εξαιρετικά ξεκάθαρη ερμηνεία, όπου σήμερα πολλοί άντρες αντανακλώνται εμμονικοί από τη δική τους εικόνα. 

Στο μνημειώδες βιβλίο του Sir James George Frazer «The Golden Bough» (Newton Compton Editori), στο XVIII κεφάλαιο αφιερωμένο στην ψυχή ως σκιά και ως αντανάκλαση, εξηγεί ότι ο πρωτόγονος άνθρωπος, μη γνωρίζοντας την έννοια της ψυχής, θεωρούσε τη σκιά. ή εικόνα που αντανακλάται στο νερό, τη ζωτική αρχή. Η ψυχή, –όπως την ξέρουμε– λέει ο Sir James, μέσω της αντανάκλασης ή της σκιάς, μπορεί να χωριστεί από το σώμα ή να συγχωνευθεί με κάτι άλλο ή ακόμα και να συλληφθεί. Η απώλειά της προκαλεί ασθένεια ή θάνατο. Για αυτόν τον λόγο είναι καλύτερα να μην κοιτάτε την αντανάκλασή σας στο νερό: τα πνεύματα του νερού μπορούν να σύρουν την αντανάκλαση, ή την ψυχή, του ατόμου στον πάτο καί μπορεί να πεθάνει μετά από αυτή τη στέρηση.

Ίσως αυτή είναι η προέλευση του μύθου του Νάρκισσου, ανάλογη με την αντανάκλαση στο νερό στην αντανάκλαση στον καθρέφτη.

Ένα πολύ διαδεδομένο έθιμο είναι να καλύπτουν καθρέφτες ή να τους γυρίζουν στον τοίχο όταν κάποιος πεθαίνει. Υπάρχει ο φόβος ότι η ψυχή, που προβάλλεται στην αντανάκλαση του καθρέφτη, θα μπορούσε να αφαιρεθεί από τον νεκρό που παραμένει στο σπίτι μέχρι την κηδεία.

Σελίδα τίτλου μιας έκδοσης των Μεταμορφώσεων, με ημερομηνία 1632

Ο μύθος του Νάρκισσου που αφηγείται στις «Μεταμορφώσεις» ο Πούβλιος Οβίδιος Νάσο, μεγάλος Ρωμαίος ποιητής (43 -18 π.Χ.). μια από τις πιο γνωστές ιστορίες της ελληνικής μυθολογίας. Αφηγείται την ιστορία αυτού του νεαρού άνδρα του οποίου η ομορφιά, ίση με εκείνη ενός θεού, ήταν η αιτία της δικής του καταστροφής. Ο Νάρκισσος ήταν γιος του Κηφισού, θεού της θεότητας του ποταμού και της νύμφης Λιριόπης (σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή της Σελήνης και του Ενδυμίωνα). Ο Νάρκισσος ήταν ένας όμορφος νέος, τον οποίο όλοι, γυναίκες και άνδρες, ερωτεύτηκαν παράφορα. Ωστόσο, προτίμησε να περάσει τις μέρες του κυνηγώντας, αδιαφορώντας για τους μνηστήρες του, ανάμεσα σε αυτούς ήταν η νύμφη Ηχώ, που καταδικάστηκε από την Ήρα, σύζυγο του Δία, ο οποίος, παρατηρώντας την ικανότητα της Ηχούς για κουτσομπολιά, την ώθησε να διασκεδάσει τη γυναίκα του για να της αποσπάσει την προσοχή. από τους κρυφούς έρωτές του. Η Ήρα συνειδητοποίησε την εξαπάτηση και την τιμώρησε αφαιρώντας τη χρήση των λόγων της και καταδικάζοντάς την να επαναλάβει μόνο τις τελευταίες λέξεις που της είπαν ή που άκουσε. Η Ηχώ, λοιπόν, τρωγμένη από την αγάπη για τον Νάρκισσο αλλά απορριφθείσα, κρύφτηκε στο δάσος μέχρι που εξαφανίστηκε, παραμένοντας μόνο μια μακρινή ηχώ. Όχι μόνο η νύμφη, αλλά όλοι οι νέοι και οι νέες που απέρριψε ο Νάρκισσος παρακαλούσαν τους θεούς για εκδίκηση. Η Νέμεσις, θεά της δικαιοσύνης και δικαιούσα των αδικημάτων, έφτασε αμέσως και έκανε τον Νάρκισσο να ερωτευτεί τη δική του εικόνα που καθρεφτιζόταν στο νερό. Κοιτάζοντας τον εαυτό του στον καθρέφτη, ερωτεύτηκε τον εαυτό του και ο Οβίδιος βάζει στο στόμα του αυτό το επιφώνημα: «iste ego sum!», «αυτός είμαι εγώ» και προσθέτει: «nec me mea fallit imago» - «ούτε η εικόνα μου με εξαπατά», επομένως: «Δεν εξαπατώ, αυτός είμαι εγώ». «Συλλογιστείτε τα μάτια που φαίνονται σαν αστέρια, συλλογιστείτε τα μαλλιά που ήταν άξια του Βάκχου και του Απόλλωνα, και τα λεία μάγουλα, τα κατακόκκινα χείλη, τον λαιμό από ελεφαντόδοντο, τη λευκότητα του προσώπου που είναι γεμάτο ρουζ. Ω πόσα άχρηστα φιλιά έδωσε στην απατηλή πηγή! Δεν ήξερε τι έβλεπε, αλλά κάηκε για εκείνη την εικόνα...». Οβίδιος (Μεταμορφώσεις III, 420 κ.ε.). Απελπισμένος επειδή δεν θα μπορούσε να ικανοποιήσει το πάθος που ένιωθε, μαραζώνει σε άχρηστα παράπονα, που επανέλαβε ο Έκο. Συνειδητοποιώντας το αδύνατο του έρωτά του, ο Νάρκισσος επέτρεψε στον εαυτό του να πεθάνει.

Τζιοβάνι Τενόριο. Ο βαρύτονος Francisco d'Andrade υποδύεται τον Don Giovanni στην όπερα του Mozart (πίνακας Max Slevogt). W/pd

Σήμερα αυτός ο μύθος συνεχίζεται, δηλαδή πολλοί άντρες έχουν εμμονή με τη δική τους εικόνα, ανίκανοι να δημιουργήσουν σταθερούς δεσμούς καθώς επικεντρώνονται αποκλειστικά στην εμφάνισή τους. Ένα φαινόμενο που τροφοδοτείται από «κρυφούς πείθοντες» που εξυψώνουν τον τρόπο ζωής του προτείνοντάς τον ως το νέο ανδρικό μοντέλο. Η εφημερίδα The Independent επινόησε τη λέξη Metrosexual το 1994, στη δημοσιογραφική γλώσσα ο όρος χρησιμεύει για να υποδηλώσει μια νέα γενιά ανδρών, ετεροφυλόφιλων, ανύπαντρων, πλουσίων, που ζουν στην πόλη, περιποιημένοι στην εμφάνιση. Ο Metrosexual συχνάζει στο γυμναστήριο, χρησιμοποιεί το φωτιστικό, ξυρίζεται και κάνει εκτεταμένη χρήση καλλυντικών, είναι παθιασμένος με τα ψώνια και τείνει να προσέχει την υγεία του. Τους συνέκριναν με τους μεγάλους σαγηνευτές του παρελθόντος, όπως ο Ντον Τζιοβάνι ή ο Καζανόβα, φιγούρες που ενδιαφέρονται περισσότερο για τη συλλογή θηραμάτων παρά για την αυθεντική αγάπη. Ο φιλόσοφος Umberto Curi δεν συμφωνεί με αυτή την απλοποίηση του «γυναικοθήρα» άνδρα, με την αναλογία του Νάρκισσου, ενός ανθρώπου που δεν έχει δεσμούς με κανέναν. Λέει: «Ο ναρκισσισμός μας προέρχεται από την ερμηνεία του πατέρα της ψυχανάλυσης, Σίγκμουντ Φρόιντ. Ο Νάρκισσος κοιτάζεται στον καθρέφτη και πεθαίνει όχι από υπερβολική αγάπη για τον εαυτό του, αλλά από το ότι «είδε τον εαυτό του», δηλαδή γνώρισε τον εαυτό του βαθιά. Είναι το έμβλημα της ευθραυστότητας της ανθρώπινης κατάστασης » . Η αναλογία με έναν Δον Ζουάν ταιριάζει, φοβάται να κοιτάξει μέσα του αλλά πάνω από όλα να τον κοιτάξουν μέσα, γι' αυτό ο Ντον Τζιοβάνι απεικονίζεται πάντα με μάσκα. Στην πρωτότυπη εκδοχή του Tirso de Molina , ενός θρησκευόμενου Ισπανού θεατρικού συγγραφέα (Μαδρίτη, 1584 – Almazàn, 1684), στο έργο του «Ο απατεώνας της Σεβίλλης και ο πέτρινος φιλοξενούμενος» ο Ντον Τζιοβάνι δηλώνει: «Είμαι ο φαρσέρ της Σεβίλλης και η μεγαλύτερη ευχαρίστησή μου είναι να εξαπατώ τις γυναίκες».Το να τους εξαπατάς δεν είναι να τους κατακτάς. Ο συγγραφέας, που ήταν στην πραγματικότητα μοναχός, στην κωμωδία του προσπάθησε να απαντήσει σε ένα θεολογικό ερώτημα που ήταν το πιο δημοφιλές εκείνα τα χρόνια, στη διαμάχη μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών: μπορεί να σώσει την ψυχή η μεταστροφή in extremis; Επομένως, το πραγματικό λάθος του χαρακτήρα δεν ήταν η προσβολή για τη γυναίκα, αλλά η προσβολή προς τον Θεό.Όταν τριάντα χρόνια αργότερα ο θεατρικός συγγραφέας Μολιέρος αναβίωσε τον χαρακτήρα, πρόσθεσε ένα άλλο στοιχείο: σε μια σκηνή ο Don Giovanni είναι έτοιμος να δώσει ελεημοσύνη σε έναν ζητιάνο. αν είναι πρόθυμος να βλαστημήσει. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι γιατροί διέγνωσαν το «σύνδρομο Ντον Τζιοβάνι», δηλαδή τη δυνατότητα συνεχούς αναζήτησης νέων συντρόφων, που σήμερα ορίζεται ως «σεξουαλικός καταναγκασμός». Ίσως και επειδή η λογοτεχνική φιγούρα του Ντον Τζιοβάνι παρενεβλήθη  μια πραγματική φιγούρα του Τζάκομο Καζανόβα (1725-1798). Τυχοδιώκτης, σαγηνευτής, playboy ante litteram. Αυτή είναι η εικόνα που έχουμε όλοι για τον Giacomo Casanova, τον αυτοαποκαλούμενο ιππότη του Seingalt, όπως του άρεσε να ντύνεται ο ίδιος. Λοιπόν, ήταν ο Καζανόβα πραγματικός σαγηνευτής; Ήταν επειδή στόχος του ήταν να απολαμβάνει τη ζωή χωρίς να κουράζεται πολύ για να τα βγάλει πέρα. Γράψε και πες τις ιστορίες, ώστε να τον θεωρήσεις ερωτικό συλλέκτη. Δεν υπήρχε τίποτα ψεύτικο για τον Καζανόβα όταν σαγήνευε τις γυναίκες, έδειξε τον εαυτό του για αυτό που ήταν, χωρίς να φοράει καμία μάσκα. Θυμίζει κάτι από τον Τζέιμς Μποντ, τον άντρα που κατακτά τις γυναίκες χωρίς να προσποιείται ή να ντύνεται, απλά χρειάζεται να συστηθεί: «Με λένε Μποντ. Τζέιμς Μπόντ».

Συχνά ξεχνάμε την αμφίθυμη πλευρά της αποπλάνησης που παραμένει πάντα στην ισορροπία μεταξύ έλξης και εξαπάτησης. Το γεγονός ότι σήμερα «dongiovanni» και «casanova» έχουν γίνει συνώνυμα πρέπει να μας ανησυχήσει. Ίσως θα άξιζε να ξαναβρούμε την ευφυΐα και την ασέβεια εκείνου του εστέτ που αγαπούσαν άνδρες και γυναίκες που αποπλάνησε τά βικτοριανά σαλόνια στην Αγγλία του 19ου αιώνα και φέρει το όνομα του Όσκαρ Ουάιλντ, ο οποίος μας κάλεσε να είμαστε επιφυλακτικοί με τις βεβαιότητες. Σε έναν από τους πολυάριθμους αφορισμούς του, που παραπέμπονται ευρέως σήμερα, είπε ότι είναι επιπόλαιος για να μην δίνει σημασία στην εμφάνιση ή να αντιστέκεται σε όλα εκτός από τον πειρασμό.

Λαμπρός 

Όσκαρ Γουάιλντ

Ουάιλντ, άνθρωπος με μεγάλη ευφυΐα και πάντα έτοιμος με ένα αστείο. Ένας δανδής αφοσιωμένος εξ ολοκλήρου στη λατρεία της ομορφιάς. Ένας μελαγχολικός σαγηνευτής που είπε: «Το μεγάλο δράμα της ζωής μου; Είναι ότι έχω βάλει την ιδιοφυΐα μου στην ύπαρξή μου, καί ό,τι έχω βάλει στα έργα μου είναι το ταλέντο μου» Στην ίδια τη ζωή βρέθηκε η τέχνη, όχι στα βιβλία, αυτό για τον Όσκαρ Ουάιλντ. Ο Ουάιλντ γεννήθηκε στο Δουβλίνο το 1854, έζησε στα πιο ηθικολογικά χρόνια της αγγλικής ιστορίας. Η βασίλισσα Βικτώρια καθόταν στο θρόνο. έβλεπε τις υπερβολές με φρίκη και καταδίκαζε τους ομοφυλόφιλους σε φυλακή και μερικές φορές σε απαγχονισμό.
Και ο Ουάιλντ ήταν εκκεντρικός και ομοφυλόφιλος. (1)

Σαγηνευτικός από παιδί, ο Όσκαρ έμαθε για την ηδονή. Για να καταπλήξει την ποιήτρια μητέρα του -που καυχιόταν μιά ανύπαρκτη καταγωγή από τον Δάντη- άρχισε να συνθέτει ποιήματα στα ελληνικά και στα λατινικά. Η μητέρα Jane Frances Elegge, που αποκαλούσε τον εαυτό της Speranza, ήταν η ίδια μια εκκεντρική αστική που κυνηγούσε περίεργες καλλιτεχνικές φιλοδοξίες, αγαπούσε τα σαλόνια και ήταν γνωστή στο Δουβλίνο για τις ρητορικές της ικανότητες. Ο πατέρας του, ωστόσο, ένας διάσημος οφθαλμίατρος, ήταν ένας σκληροτράχηλος γυναικάς, καταδικασμένος για βιασμό. Ένα φόντο που δεν μπορούσε να μήν αφήσει το στίγμα του.
Χωρίς περιορισμούς, αποπλάνησε εφήβους και άνδρες. Όταν η ομοφυλοφιλία απειλούσε να γίνει πρόβλημα, σκέφτηκε να παντρευτεί. Μετά από τρία χρόνια αρραβώνων παντρεύτηκε την Βερολινέζα Constance Lloyd το 1884. Αργότερα απέκτησε δύο παιδιά, για αυτά έγραψε τον Ευτυχισμένο Πρίγκιπα και άλλες ιστορίες το 1888, αλλά σίγουρα δεν ήταν αρκετό για να τον κάνει καλό πατέρα. Όταν αποφάσισε να κάνει μήνυση, για ένα σημείωμα που έλαβε, εκείνους που τον κατηγόρησαν ως μαστροπό και σοδομιστή, άρχισε το τέλος του. Αποστολέας ήταν ο Sir John Sholto Douglas, ο πατέρας του εραστή της Alfred Bruce Douglas, με το παρατσούκλι Boise. Ο Ουάιλντ έχασε την υπόθεση και κατηγορήθηκε για ομοφυλοφιλία.
Η υποκριτική ηθική εκείνης της εποχής ήταν ασφαλής.

Καταδικάστηκε σε δύο χρόνια καταναγκαστικής εργασίας. Δούλευε έξι ώρες την ημέρα σε ένα μύλο, με λίγο φαγητό και λίγο νερό, μειώνοντας τον εαυτό του (αυτός που ήταν παχουλός) σε μια σκιά του πρώην εαυτού του. Όταν βγήκε από τη φυλακή το 1897, όλοι τον απέφευγαν και η σχέση με τον Boise έληξε μερικά χρόνια αργότερα.

Αφού έκανε κάποια ταξίδια στο εξωτερικό, μετακόμισε στο Παρίσι όπου ολοκλήρωσε τη συγγραφή του « The Ballad of Reading Gaol», ένα διάσημο ποίημα, όπου το κύριο θέμα γύρω από το οποίο κινείται η ιστορία είναι η τιμωρία του θανάτου, σε συνδυασμό με την αίσθηση της αποξένωσης του κάθε κρατουμένου.

Χωρίς δόντια, πάσχοντας από σύφιλη, ο τελευταίος μελαγχολικός αφορισμός του φέρει τα εξής λόγια: «Όλοι ζούμε στη λάσπη, αλλά μερικοί έχουμε τα μάτια μας στραμμένα στα αστέρια».

Ήταν 30 Νοεμβρίου 1900, ημέρα Παρασκευή, όταν στη Rue des Beaux-Arts 13, σε ηλικία σαράντα έξι ετών, ο Όσκαρ Ουάιλντ έδωσε τέλος στην ταραγμένη, αλλά έντονη, ύπαρξή του ως μεγάλος θεατρικός συγγραφέας.

Ο Vittorino Andreoli στο τελευταίο του βιβλίο: «Surface Man» (Rizzoli) γράφει: «Ο σημερινός άνθρωπος επιπλέει σε μια υγρή κοινωνία, γλιστράει στο δέρμα του, δεν έχει πια ψυχή. Και κινδυνεύει να πεθάνει: από ομορφιά, από βλακεία, από εξουσία, από χρήματα. Ωστόσο, αυτός δεν είναι ο άνθρωπος και αυτός δεν είναι ο κόσμος. Η χαρά πέφτει στο μυστήριο που κουβαλάμε κρυμμένο μέσα μας».

Τι συνέβη λοιπόν στον άνθρωπο, στον πολιτισμό μας; Όλα επικεντρώθηκαν στο να φαίνονται καθαρά σωματικά και υλικά. Αν αρχικά ο άνθρωπος σχετιζόταν μέσω του σώματος και των αισθήσεων, που αντιλήφθηκαν χρώματα, γεύσεις, μυρωδιές και έτσι απέκτησαν τις υπαρξιακές τους εμπειρίες, τώρα, έχουμε σκοτώσει αυτές τις ικανότητες των σχέσεων και της κυριαρχίας, εκχωρώντας τες στήν εφήμερη ομορφιά καί τήν εμφάνιση και προφανώς, αντίθετα απότον τρόπο είναι και αλήθειας, που αναζητούσαν οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, τήν μόνη μας θρησκεία. Δεν έχουμε πια όνειρα, δεν καλλιεργούμε έργα, δεν ανεχόμαστε τη σιωπή, οπότε κάνουμε θόρυβο για να αντέξουμε τη μοναξιά και τους φόβους μας.

Συντακτική ομάδα Inchiostronero

«IL MITO DI NARCISO, O LA DITTATURA DELL’APPARENZA» - Inchiostronero (www-inchiostronero-it.translate.goog)