Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (28)-επανάληψη

Συνέχεια από: Σάββατο 30 Μαρτίου 2019
ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο 

Η βελτίωση της ζωής 
Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του

Κεραυνός β

Οι εγώ-μηχανές λειτουργούν όπως το προδιαγράφουν τα βιβλία-και προκαλούν πολέμους

Εμάς τους ανθρώπους που κάνουμε λάθη, με τις ελλείψεις και και τους εσφαλμένους συμβιβασμούς μας, μας βγάλανε έξω από τον βρόχο, «out of the loop», και μας αντικατέστησαν με το «νούμερο 2». Και τώρα που το «νούμερο 2» έχει τον λόγο, μας προειδοποιεί ο Dave Cliff-ένας από εκείνους που δημιούργησαν ολόκληρες γενιές οικονομικών πρακτόρων, πριν εγκαταλείψει την Wall Street-πως ολόκληρο το σύστημα θα μπει μια μέρα σε ένα «ατέρμονα βρόχο», τον οποίο κανένας άνθρωπος δε θα είναι σε θέση να διακόψει¹⁷⁸. Συστήματα, τα οποία προσπαθούν διαρκώς να μάθουν τι σχεδιάζει και τι κρύβει ο αντίπαλος τους, και μετά συνδυάζουν στον υπολογισμό τους το δεδομένο, πως ο αντίπαλος τους γνωρίζει πως αυτά προσπαθούν να βρουν τι σχεδιάζει αυτός, προσκολλώνται, γιατί αυτή η ιστορία συνεχίζεται επ’ άπειρον. Και επειδή προσκολλώνται, πρέπει να μαζεύουν συνεχώς νέες πληροφορίες. Αυτό είχε αρχίσει στα χρηματιστήρια. Δεν χρειάζεται όμως πολλή φαντασία, για να δούμε πως παντού, όπου το «νούμερο 2» αξιολογεί τις ανθρώπινες συναλλαγές, η μανία συλλογής πληροφοριών γίνεται ένα σύστημα το οποίο ενισχύει αυτόματα την δραστηριότητα του και το στοιχείο που προκαλεί την ενίσχυση είναι αυτή η ίδια η δραστηριότητα (θετική ανάδραση).

Το «νούμερο 2» δεν χρειάστηκε τον υπολογιστή, γιατί το ίδιο είναι είναι αυτόματο. Το μόνο που χρειάζεται είναι η μήτρα τής θεωρίας των παιγνίων, ένας πίνακας, όπου καταχωρούνται όλες οι πιθανές κινήσεις και τα ρίσκα που φέρουν, όπως και μερικοί μαθηματικοί τύποι. Η τεχνολογία όμως διευκολύνει την ύπαρξη του.

Το «νούμερο 2» ζει μια άνετη ζωή μέσα σε αυτά τα συστήματα. Εν τω μεταξύ είναι πια σε θέση να διαβάσει από μόνο του την τελευταία διάσκεψη τύπου κάποιας εταιρίας, τα αποτελέσματα του τελευταίου γύρου της Champions League, ή την είδηση περί διαμαρτυριών αυτών που εναντιώνονται στο κτίσιμο του αεροδρομίου.  Ειδησεογραφικά πρακτορεία, όπως Reuters και Dow Jones, του προσφέρουν τα κείμενα τους σε μια γλώσσα την οποία μπορούν να διαβάζουν οι μηχανές. Εδώ και καιρό όμως επικοινωνεί μέσω Twitter και Google, Facebook και YouTube, «με σκοπό να υπολογίσει την διάθεση ολόκληρων πληθυσμών»¹⁷⁹.

Τα περισσότερα ψηφιακά αντίγραφα του «νούμερο 2» είναι ακόμα τρομερά απλοϊκά (zerointelligence), και όλοι μας δουλεύουμε με αυτά. Δουλειά τους είναι βρίσκουν πού είναι τα πιο φτηνά εισιτήρια και εστιατόρια, και τα περισσότερα από αυτά δεν παζαρεύουν με τους διάφορους πωλητές, αλλά συγκρίνουν απλώς τις τιμές. Άλλοι αξιολογούν την πνευματική εργασία, όπως για παράδειγμα στις μεγάλες τράπεζες δεδομένων του οίκου Thomson Reuters. Αυτά τα συστήματα χρησιμοποιούν παραμέτρους, όπως συχνότητα αναφοράς σε «σημαντικά» περιοδικά, για να προσδιορίσουν την σημασία μιας επιστημονικής εργασίας. Φτάνουν μάλιστα μέχρι και την αξιολόγηση ολόκληρων πανεπιστημίων, η οποία συνήθως προέρχεται από πίνακες ενός μόνο εμπορικού οίκου αξιολόγησης.

Οι πιο ενδιαφέροντες πράκτορες όμως, κυρίως αυτοί που χρησιμοποιούνται στις αγορές, είναι προγραμματισμένοι εξελικτικά. Μαθαίνουν και αλλάζουν την συμπεριφορά τους, και στο σύνολο τους είναι μια παραλλαγή του μεγάλου εγωιστικού θέματος που απασχολούσε τον Mr. Hyde.

Σήμερα, το 2013, είναι ακόμα και για τους ειδικούς στην πληροφορική τού χώρου τής οικονομίας, αδύνατο να προβλέψουν πως θα εξελιχθούν ορισμένοι οικονομικοί πράκτορες, οι οποίοι δρουν στις αγορές και λειτουργούν εξελικτικά. Αυτό που καθιστά επιτυχημένο το «νούμερο 2», (όταν αυτό έχει την ικανότητα να μαθαίνει), στην πρώτη γενιά, το παραλαμβάνει η δεύτερη γενιά. Η δεύτερη γενιά προσλαμβάνει και βελτιώνει το στοιχείο αυτό, χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου.

Κάπως έτσι προέκυψαν οι βιολογικοί οργανισμοί. Σαν πραγματικοί ζωντανοί οργανισμοί, (τα συστήματα αυτά) είναι εκτεθειμένα στις επιρροές του περιβάλλοντος(αγορά). Και όπως συμβαίνει με τους πραγματικούς ζωντανούς οργανισμούς, η πίεση αυτή δεν οδηγεί μόνο στην επιλογή των καλύτερων εγωιστών, αλλά προκαλεί και μεταλλάξεις.

Πρέπει να το φανταστούμε κάπως έτσι: μέσα στο σύστημα δεν εμφανίζονται μόνο καλύτερα εκπαιδευμένοι πράκτορες, ως υψηλής απόδοσης εγώ-πολεμιστές, αλλά εμφανίζονται και ως μοσχάρια με δυο κεφάλια ή άνθρωποι με εφτά δάχτυλα, αυτό δηλαδή που ο Δαρβίνος θα ονόμαζε «τέρατα». Και είναι περίεργο, αλλά και διαφωτιστικό ταυτόχρονα, να παρατηρήσουμε, πως η διαμάχη περί των αιτίων ύπαρξης ασταθών αυτόματων αγορών διεξάγεται με τον ίδιο τρόπο, όπως και η διαμάχη που διεξήγαγε ο Δαρβίνος κατά τον 19^ο αιώνα, όταν χρησιμοποιούσαν την ύπαρξη τέτοιων φαινομένων ως απόδειξη ότι η θεωρία του δεν ισχύει.

Έτσι και τώρα: μερικοί λένε πως το «νούμερο 2» έγινε τέρας, γιατί το να είναι τέρας τού ήταν έμφυτο, και για τον λόγο αυτό κάτι πρέπει να γίνει να αντιμετωπιστεί το δεδομένο αυτό. Οι άλλοι πιστεύουν πως το «νούμερο 2» υπέστη μετάλλαξη, μια τυχαία παραλλαγή, η οποία δεν είναι «συστημική», δηλαδή δεν κληρονομείται.

Ο Δαρβίνος θα μπορούσε να τους είχε πει, πως υπάρχει κάποια διαφορά μεταξύ πλασμάτων τα οποία προέρχονται από εκτροφή και αυτών που τα διαμορφώνει η φύση. «Μερικές ράτσες κατοικιδίων ... έχουν συχνά έναν τερατώδη χαρακτήρα», είχε γράψει. Και η εξήγηση που έδωσε στο ερώτημα, γιατί η φύση επιτρέπει κάτι τέτοιο, είναι ιδιαιτέρως σημαντική για το θέμα μας. Το ατύχημα, σύμφωνα με τον Δαρβίνο, είναι πως ο άνθρωπος επιλέγει τα freak animals «μόνο προς δικό του όφελος. Η φύση από την άλλη, επιλέγει εκείνα τα ζωντανά τα οποία θέλει να υποστηρίξει.¹⁸⁰»

Το ερώτημα: τι πραγματικά κάνει το «νούμερο 2», που εμφανίζεται με την μορφή των αλγορίθμων του, στις αγορές;, δεν μπορεί πια να το απαντήσει κανείς. Μερικοί υποθέτουν ότι μαθαίνει. Αλλά τι μαθαίνει; Και ποια συμπεράσματα βγάζει;

Οι άνθρωποι με τους οποίους μίλησα, καθώς έκανα την έρευνα για το βιβλίο αυτό, δεν μπορούν να απαντήσουν. Και όσοι είναι  σκεπτικοί, μετά από τρία αινιγματικά crash, δεν πιστεύουν πια ότι είναι ήρωες του σύμπαντος. Το αντίθετο: μερικοί από τους σημαντικότερους στοχαστές εγκατέλειψαν την Wall Street, και έγραψαν βιβλία όπως για παράδειγμα ο «super-quant»Emanuel Derman ή ο Nassim Taleb, τα οποία έχουν ένα αφυπνιστικό χαρακτήρα,που θυμίζει τις προειδοποιήσεις επικριτικών ατομικών φυσικών της  δεκαετίας του ’50.

Το βέβαιο είναι: μια σειρά οικονομολόγων, λόγω ανασφάλειας που προκάλεσαν οι απρόσμενες κρίσεις, εξέτασαν εκ νέου το «νούμερο 2», το οποίο στα μοντέλα το είχαν βάλει στην θέση του ανθρώπου. Μερικοί, όπως συγγραφείς που εργάζονται για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, έχουν αποδείξει, πως κάποια παρανοϊκή μυθιστορηματική μορφή είναι πιο κατάλληλη από το «νούμερο 2» για να καταλάβουμε την κρίση.

Ο Βρετανός οικονομολόγος Geoffrey M. Hodgson απαιτεί μια «νέα οικονομία χωρίς τον homooeconomicus.¹⁸¹». Οικονομολόγοι που μελετούν την συμπεριφορά, υποδεικνύουν τις αντιφάσεις μεταξύ πραγματικότητας και μοντέλου. Και ο Gerd Gigerenzer αποδεικνύει πως ο άνθρωπος και η φύση δεν καθοδηγούνται από τα μαθηματικά τής ιδιοτέλειας, αλλά από τις διαισθήσεις και την ευρηματικότητα182.

Για τον λόγο αυτόν είναι ακόμα πιο περίεργο το γεγονός, πως αφήσαμε να εισχωρήσει στο σύνολο της κοινωνικής μας ζωής, εκείνο το πράγμα που οδήγησε σχεδόν στην καταστροφή τις πρώτες αυτόματες αγορές του κόσμου.

Πολλά υποδεικνύουν πως στο εσωτερικό της παρούσας οικονομικής και ευρωπαϊκής κρίσης, αναβράζει μια πολύ πιο θεμελιώδης σύγκρουση. Η σύγκρουση αυτή συνίσταται στην εφαρμογή της νεοκλασικής και νεοφιλελεύθερης αμερικάνικης ιδεολογίας, στις κοινωνίες, στις μικρό-αγορές, αλλά και στην συνταγματική τάξη της δυτικής Ευρώπης.

Στο σημείο αυτό έχουμε να κάνουμε με την πεποίθηση πως κάθε κυβέρνηση-ακόμα και η αμερικάνικη- όχι μόνο γνωρίζει λιγότερα από όσα γνωρίζει η αγορά(που είναι απλώς ένας μεγάλος υπολογιστής),  αλλά δεν είναι σε θέση πια να εκφράσει την θέληση της πλειοψηφίας.

 Συνέχεια

Αμέθυστος

Σημειώσεις

178. Dave Cliff, ‘Man Versus Machine, Part One’.

179. Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall Street, σ. 307.

180. Stephen T. Asma, On Monsters: An Unnatural History of Our Worst Fears, σ. 168.

181. Geoffrey M. Hodgson, From Pleasure Machines to Moral Communities: An Evolutionary Economics without Homo Economicus.

182. Gerd Gigerenzer et al., Simple Heuristics That Make Us Smart.