Ο απών Θεός (4)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 10 Απριλίου 2023

Ο απών Θεός

The Absent God

Susan Anima Taubes, Journal of Religion, 1955

IV

Τα γνωστικιστικά χαρακτηριστικά τής Simone Weil είναι εμφανή με την πρώτη ματιά. Τα σημειωματάριά της περιέχουν πληθώρα ενδείξεων για την οικειότητά της με πηγές τών γνωστικών, μανιχαίων και καθαρών. Ο διανοητικισμός της στα πράγματα τής πίστεως, η εμμονή της με την καθαρότητα, η έννοια τής υπερβατικής εμμένειας, και το πάθος της για τον μη υπάρχοντα Θεό, την τοποθετούν στη σειρά τών αιρετικών γνωστικιστών.

Η Simone Weil υιοθετεί τα βασικά μοτίβα τού γνωστικισμού: τον απόντα Θεό, το θείο κενό, την κοσμική τάξη ως έναν αρπακτικό μηχανισμό που τα περικλείει όλα και όπου ο άνθρωπος είναι φυλακισμένος, το πνεύμα ή το θείο στοιχείο τής ψυχής, που αντιπαρατίθεται τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχή, και την διαλεκτική ενότητα τού υπερφυσικού εαυτού και του υπερφυσικού Θεού. Εξαλείφει όμως το εσχατολογικό δράμα και το μυθολογικό πλαίσιο. Επανερμηνεύει τον γνωστικισμό, αφαιρώντας του ή «καθαρίζοντάς» τον από την αύρα της θετικής του υπερβατικότητας, από τα οράματα μεγαλείου τού απολύτως ξένου και νέου Θεού, από την αίσθηση τής γνήσιας απελευθέρωσης από τα δεσμά τής αναγκαιότητας.

Ο Θεός των γνωστικών, όσο ξένος, απών, και άγνωστος και αν είναι, είναι Θεός εκτυφλωτικού μεγαλείου, φωτός και χαράς, ένας Θεός της ζωής. Οι γνωστικοί, όπως και οι πρώτοι Χριστιανοί, θεωρούν ως ζωή την θεϊκή σπίθα μέσα στον άνθρωπο. Μια ζωή απελευθερωμένη από τα δεσμά τής σάρκας και τού θανάτου, ελευθερία, ένα είδος ανοησίας και πυρετού, μια αίσθηση διέγερσης και έκστασης, και πάνω απ’ όλα, η ελπίδα στην λύτρωση και την ανάσταση εν Θεώ, χαρακτηρίζουν την ποιότητα τού πνεύματος. Εκεί όπου ο γνωστικισμός είναι ασυνεπής, συγχέοντας τήν μηδαμινότητα του Θεού με τα οράματα τής αποκαλύψεως και τον θρίαμβο του καλού, η Simone Weil παραμένει ορθολογική μέχρι τέλους. Η υπερφυσική αγάπη δεν είναι ένα ξύπνημα της ψυχής. Είναι ένα είδος θανάτου. Από την στιγμή που καταλάβουμε πως η αλήθεια είναι στην πλευρά του θανάτου, δεν έχουμε κανένα δικαίωμα, να προβάλουμε ούτε μιά πιο λεπτή εικόνα τής ζωής στο επίπεδο τού υπερφυσικού ή τού επέκεινα. Η ελευθερία και η αίσθηση τής πνευματικής ανάτασης είναι ψευδαισθήσεις της ζωής. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ζωή την οποία πρέπει να απαρνηθούμε. Είναι επομένως μάταιο να αναζητούμε μέσω τού υπερφυσικού «την χαλάρωση τών αλυσίδων τής αναγκαιότητας. Το υπερφυσικό είναι πιο ακριβές, πιο αυστηρό από τους ωμούς μηχανισμούς τής ύλης... είναι μια αλυσίδα πάνω από μια άλλη αλυσίδα, μια αλυσίδα ατσάλινη πάνω από μια αλυσίδα μπρούντζινη».

Η ισχύς και η δόξα και η Βασιλεία είναι εικόνες τού εδώ κόσμου. Η Simone Weil κατηγορεί τους πρώτους Χριστιανούς και τους γνωστικούς, πως κατέστησαν τον Θεό κάτι «παραπάνω», και για τον λόγο αυτό κάτι λιγότερο, από υπερφυσικό. Το Ευαγγέλιο τής ανάστασης είναι ακόμα μολυσμένο με την πρόσδεση στην ζωή. Η απόδειξη τού Θεού δεν είναι η ανάσταση, αλλά ο σταυρός. «Ο Χίτλερ θα μπορούσε να πεθάνει και να επιστρέψει στην ζωή πενήντα φορές», γράφει η Weil. «Δεν θα έπρεπε να Τον θεωρώ υιό του Θεού. Και αν το Ευαγγέλιο παρέλειπε όλες τις αναφορές στην Ανάσταση του Χριστού, η πίστη θα ήταν για μένα πιο εύκολη. Ο σταυρός φτάνει».

Η μορφή τού εσταυρωμένου Ιησού, εγκαταλελειμμένου από τον Θεό, ο οποίος πεθαίνει χωρίς ελπίδα ανάστασης, δεν αποδίδει την εικόνα τού τραγικού παραπόνου τού ανθρώπου ενώπιον ενός κουφού ουρανού; Μια εικόνα όχι χωρίς κάποιο ανθρώπινο μεγαλείο, καθώς υπονοεί πως ο άνθρωπος μέ τήν συνειδητή του ηθική ανησυχία είναι ανώτερος από ένα χωρίς ηθική σύμπαν. Η σύγχρονη κατάσταση δεν προσφέρεται για τραγική ερμηνεία. Η εικόνα δεν είναι ο ήρωας που παλεύει ενάντια σε μεγάλα εμπόδια, ο οποίος ηττάται στο τέλος, αλλά (εικόνα της σύγχρονης εποχής είναι) οι μάζες τών αβοήθητων θυμάτων που υπόκεινται σε χωρίς νόημα σπατάλη και βασανιστήρια, νικημένα από την αρχή. Η εικόνα (αυτού του θύματος) δεν είναι ο αμαρτωλός που θεληματικά παραβαίνει τον νόμο του Θεού, αλλά οι καταπιεστές και καταπιεζόμενοι, που και οι δύο είναι απλά θύματα ενός μηχανισμού ορμών και εξισορροπήσεων. Η εικόνα του δεν είναι ο μάρτυρας και το μαρτύριο, όπως ο ηρωισμός που μπορεί να επιλεγεί;;;;. «Ο σταυρός όμως δεν μπορεί να επιλεγεί;;;;... Ο σταυρός είναι απείρως περισσότερο από το μαρτύριο. Είναι το πιο καθαρό πικρό βασανιστήριο, τιμωρητικό βασανιστήριο».

Συνεχίζεται