ΧΑΝΣ ΓΙΩΝΑΣ - ΤΕΧΝΙΚΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ - Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ (53)

Συνέχεια από Κυριακή, 4 Φεβρουαρίου 2023 

HANS JONAS  -  TECHNIK, MEDIZIN UND ETHIK  -  ZUR PRAXIS DES PRINZIPS VERANTWORTUNG

9. ΜΙΚΡΟΒΙΑ, ΓΑΜΕΤΕΣ ΚΑΙ ΖΥΓΟΤΕΣ: ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΝΟΥΡΓΙΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΡΟΛΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ – ΤΟΝ ΡΟΛΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ…

Η βιογενετική, άρτι εξελισσόμενη σήμερα τεχνική, αυτή η νεώτατη επέκταση ανθρωπίνης ισχύος από απόψεως γνώσεως, καθίσταται άλλη μια φορά θέμα τής εξερεύνησής μας. Μια εξέλιξη που διεγείρει, όχι μόνο λόγω τού «νεωτερισμού» της, όσο τίποτα σχεδόν άλλο τα πνεύματα, απαιτώντας όσο κανένας άλλος προηγούμενος «νεωτερισμός» μια φιλοσοφική συνείδηση – περισσότερο μάλιστα με το είδος τής πράξης της, παρά με το ενδεχόμενο μέγεθος των ενεργειών της, – που δεν μπορούμε ακόμα να το διαβλέψουμε. Ασχοληθήκαμε μέχρι τώρα με τη «φουτουριστική» όψη τού φαινομένου, επικεντρωνόμενοι στον ίδιον τον άνθρωπο, τόσο ως αντικείμενο παλαιοτέρων κληρονομικών (ευγονική) όσο και ως πιθανών μελλοντικών «στρατηγικών» (γενετική χειρουργική). Από εδώ και στο εξής θα συμπεριλάβουμε κι αυτό που είναι ήδη επίκαιρο και «εξελίσσεται» στον περιοχή αυτής τής «καινούργιας τέχνης»: την εργασία πάνω στα μικρόβια, όπου δεν μπορούμε να μιλάμε, ύστερα απ’ τις πρώτες ήδη «επιτυχίες», για κάτι το απλώς μελλοντικό. Μη μπορώντας ωστόσο παρά να προχωρήσουμε προς το επόμενο, άλλη μια φορά, ορατό «δώρο τής Πανδώρας», τη χρήση δηλαδή τής ίδιας τέχνης στον άνθρωπο, που στις πιστευτές (και «τολμηρές») ήδη προσφορές της τίθεται και το πιο αποφασιστικό αίτημα για φιλοσοφία και ηθική. Καθώς όμως κάθε συνεισφορά αυτού τού βιβλίου πρέπει να έχη και μια δική της «αυτονομία», θα ξαναβρή εδώ ο αναγνώστης κάποια σημεία που έχουν ήδη θεματικά αναφερθή.

Ας θυμηθούμε αυτό που λέγαμε για την τάση των τεχνικών δημιουργημάτων, να αποκτήσουν δική τους, ιδιαίτερη δύναμη, αυτονομούμενα ούτως ειπείν απέναντι στον δημιουργό τους. Κάτι που το είπαμε μεταφορικά ακόμα, και με κάποιαν υπερβολή. Δεν αναφερόταν δηλ., αυστηρά τοποθετημένο, στα ίδια τα δημιουργήματα, στα ίδια τα συγκεκριμένα δηλ. πράγματα, αλλά στην όλη διαδικασία τής δημιουργίας και της χρήσης τους, σε κάτι άρα αφηρημένο, το οποίο και επενεργεί μέσω τού ανθρώπου. Γιατί εφ’ όσον είναι τα δημιουργήματα της τεχνικής – εργαλεία υπό την ευρύτερη έννοια – άψυχα πράγματα, όπως συμβαίνει άλλωστε παντού μέχρι τώρα, παραμένει πάντοτε ακόμα «ο άνθρωπος» εκείνος που πρέπει να τα ενεργοποιήση, που μπορεί κατά βούλησιν να τα ξεκινήση ή να τα σταματήση, και που επιφέρει ο ίδιος, με τη θέλησή του, με νέες ανακαλύψεις την περαιτέρω εξέλιξή τους, και την τεχνική άρα (εν γένει…) πρόοδο – έστω κι αν αυτό το «κατά βούλησιν» και «με τη θέλησή του» υφαρπάζεται σε μεγάλο βαθμό ως προς τις εναλλακτικές του απ’ τις αναφερθείσες «αναγκαιότητες» και «υποχρεώσεις» μιας ήδη υπάρχουσας, ντε φάκτο χρήσεως, ωθούμενο στη μια και μοναδική κατεύθυνση της εξακολούθησης. Καθώς εδώ με την έκφραση: «ο άνθρωπος» χαρακτηρίζονται αφηρημένα (εντελώς…) υποκείμενα, όπως: «η κοινωνία», «η οικονομία», «η πολιτική», «το εθνικό κράτος» κ.τ.λ. Η «αρχή κινήσεως», η πρώτη δηλ. αιτία τής κίνησης, παραμένει ωστόσο, πάντοτε ακόμα, στον «άνθρωπο», και στα συγκεκριμένα εν τέλει άτομα. Όσο κι αν είναι σωστό άρα να πούμε, ότι ο συλλογικός, τεχνολογικός μαθητευόμενος μάγος δεν μπορεί  πια να απελευθερωθή απ’ τα πνεύματα που ο ίδιος κάλεσε, θα μπορούσε ωστόσο, θεωρητικά, να έρθη ανά πάσα στιγμή ο παλαιός (εκείνος… ) δάσκαλος και να φωνάξη: «Στη γωνία,/ Υπηρέτριες! Υπηρέτριες ! / Ήμουν κι εγώ εκεί», και θα στέκονταν τότε (όλα αυτά…) ακίνητα.

Αλλά ακόμα κι ο παλιός «μαγικός» δάσκαλος δεν μπορεί πια να το φωνάξη αυτό, αν τα δημιουργήματα της τεχνικής δεν είναι πια «υπηρέτριες», αλλά καινούργια όντα. Τα οποία έχουν, όπως το είπε ήδη ο Αριστοτέλης, την έναρξη και την «αρχή» τής κίνησής τους σ’ αυτά τα ίδια, κι αυτή η κίνηση δεν περιλαμβάνει μόνο την τρέχουσα λειτουργία τους – τη ζωντανή τους συμπεριφορά –, αλλά και τον πολλαπλασιασμό τους, μέσα απ’ την αλυσίδα τής αναπαραγωγής, ακόμα και την ενδεχόμενη μετεξέλιξή τους σε καινούργιες μορφές. Σ’ αυτά τα δημιουργήματα, πραγματικά τώρα δημιουργημένα πλάσματα, με τα οποία και έχει πια ξεπεράσει ποιοτικά τη μέχρι τώρα δημιουργικότητά του στα άψυχα, εγκαταλείπει ο homo faber τη δική του, μοναδική αιτιότητα, το να είναι αυτός ο μοναδικός αίτιος αυτών τών δημιουργημάτων. Το έργο τών χειρών του αποκτά πια, όχι μόνον εικονικά, αλλά κυριολεκτικά δική του ζωή και «αυτόματη», αυτενεργούσα ισχύ. Σ’ αυτό το κατώφλι τής καινούργιας λοιπόν «τέχνης», στο σημείο απ’ όπου πηγάζει ένα δυνατό και εκτεταμένο «γίγνεσθαι», χρειάζεται απαραιτήτως να σταματήση ένα λεπτό για έναν θεμελιακό συλλογισμό.

Μιλάμε εδώ για την προγραμματισμένη δημιουργία «μοντέρνων», νεοφανών όντων μέσω αμέσου παρεμβάσεως στο μοριακά κρυπτογραφημένο και κληρονομούμενο κατασκευαστικό σχέδιο δεδομένων ειδών. Κι αυτό πρέπει βεβαίως να το διακρίνουμε απ’ την εξασκούμενη απ’ την αρχή τής γεωργικής εποχής εκτροφή και καλλιέργεια χρήσιμων στον άνθρωπο ζωικών και φυτικών ειδών. Η οποία και ασχολείται με τους φαινότυπους, επαφιέμενη στις «ιδίες διαθέσεις» τής σπερματικής ουσίας. Η φυσική μεταβλητότητα τής αναπαραγωγής χρησιμοποιείται στο να αποκτηθούν, μέσω επιλογής τών φαινοτύπων διαμέσου τών γενεών, τα επιθυμητά χαρακτηριστικά απ’ τον αρχικό γενότυπο, να επιταθούν δηλ. με τη συνάθροιση των μικρών και «αυθόρμητων» κάθε φορά αποκλίσεων προς την ανάλογη κατεύθυνση. Πρόκειται για μια τεχνητά κατευθυνόμενη και επιταχυνόμενη εξέλιξη, όπου στη θέση τής στατιστικά αργής, μηχανικής επιλογής τής φύσης εισέρχεται μια συνειδητή επιλογή αναπαραγωγής, βοηθώντας στο να υπάρξουν εντελώς άλλες μορφές απ’ ό,τι οποτεδήποτε θα επιτρεπόταν, επειδή οι μορφές αυτές ευδοκιμούν μόνο καλλιεργούμενες (όπως το αμερικανικό π.χ. καλαμπόκι, το οποίο και θα καταστρεφόταν σύντομα στην ελεύθερη φύση). Παραμένει ωστόσο κι εδώ η φύση που παρέχει το επιλεγμένο υλικό: Αυτό που εξελίσσεται δηλ. από το ανθρώπινο χέρι είναι το ίδιο το είδος με τις δικές του τις μεταλλάξεις, τις οποίες και επιλέγει ο καλλιεργητής, χωρίς να διασπάται κατά κανόνα η γενετική συνάφεια με την άγρια μορφή και η δυνατότητα επαναδιασταύρωσης μαζί της. Ο άνθρωπος «ελίσσεται» άρα μ’ αυτό που του παραχωρεί το ήδη υπάρχον ειδικό φάσμα, με το εύρος διασποράς τού μεταλλακτικού του αποθέματος και με περαιτέρω μεταλλαγές.

Εντελώς διαφορετική είναι η ονομαζόμενη ανασυνδυαστική τού DNA τεχνική, η οποία – αν και με ηλικία μιας μόλις δεκαετίας – έχει ήδη επιτελέσει, με τις πρώτες, λιγοστές επιτυχίες της, τη μετάβαση απ’ το πεδίο τής έρευνας στην παραγωγή αγοράς, υποσχόμενη να κάνη το ίδιο με τις ολοένα καινούργιες και μετά βεβαιότητος αναμενόμενες , επόμενες «επιτυχίες» της. Στην Αμερική, αυτές οι επιτυχίες, λαμβάνουν ήδη «διπλώματα ευρεσιτεχνίας», παρασκευάζοντας η καθεμιά μια καινούργια, αναπαραγώμενη «ζωή», και μάλιστα όχι «καλλιεργημένη» (από μιαν ήδη δεδομένη…), αλλά «κατασκευασμένη». Με ένα λοιπόν «χτύπημα», και με ένα και μόνο βήμα εισάγεται εδώ, μέσω «συναρμολόγησης» ξένου είδους («εξωγήινου»!) γενετικού υλικού στη χρωμοσωματική δέσμη ενός αναπαραγωγικού κυττάρου, μια ολόκληρη «κληρονομιά» παραλλαγμένων και εμπλουτισμένων με μια καινούργια ιδιότητα οργανισμών στο πεδίο τής ζωής. Μπορούμε να ονομάσουμε γενετική χειρουργική ή γενετική καθοδήγηση ή και μετασκευή τού (κυτταρικού…) πυρήνα αυτή τη διαδικασία, που εκφράζουν όλα το στοιχείο μιας μηχανικής τέχνης, τον εξωτερικό χειρισμό τού εσώτατου, τον τεμαχισμό τού όλου. Η όλη υπόθεση οδηγεί, σε κάθε περίπτωση, κατευθείαν, καταστρατηγώντας το ίδιο μας το σώμα, εντελώς κυριολεκτικά στον «πυρήνα», τον κυτταρικό δηλ. πυρήνα, που περιέχει στο μοριακό του αλφάβητο την αιτιωδώς επενεργούσα «πληροφορία» για τις δυνατότητες ζωής τού κυττάρου και τη σύσταση αναπαραγωγής του. (( Όπως βλέπουμε, η άκριτη εν πολλοίς εξέλιξη των τεχνικών δυνατοτήτων οδήγησε τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα στον πειρασμό να αναδημιουργήση έναν καινούργιο άνθρωπο, άλλον από εκείνον που δημιούργησε ο Θεός… Ποιος μπορεί άραγες να «χαίρεται» με μια τέτοιαν «εξέλιξη»; … )) Η αλλαγή ενός (και μόνο…) γράμματος ή στοιχείου, η ανταλλαγή μιας λέξης (=ενός γονιδίου) και η προσθήκη μιας καινούργιας, αλλάζει (όλο…) το κείμενο και ξεκινά μια καινοφανή κληρονομική σειρά. Αυτήν ακριβώς την ανακατάταξη του DNA στο κομβικό σημείο τής ζωής μπορεί να πραγματοποιήση κανείς τώρα με τη μικροσκοπική τεχνική, όπου μια καινούργια, παρεμβαλλόμενη «λέξη» μπορεί να προστεθή στο κληρονομικό υλικό ενός εντελώς διαφορετικού οργανισμού. Πρόκειται άρα σαφώς για εφαρμοσμένη εδώ πυρηνική βιολογία, η οποία και οδηγεί, όπως και η εφαρμοσμένη πυρηνική φυσική (( Βλέπε την ατομική βόμβα! … )) , σε μιαν απρόβλεπτη «καινούργια χώρα». Απ’ όπου και μας γνέφουν θησαυροί που ποτέ δεν τους φανταστήκαμε και ταυτόχρονα κίνδυνοι, που κατά το είδος τους δεν θα μπορούσαν παρά ελάχιστα να είναι μικρότεροι από εκείνους τής πυρηνικής φυσικής.

( συνεχίζεται )

ΑΣ ΠΡΟΣΕΞΟΥΜΕ ΟΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΞΑΝΑ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΔΙΑΒΑΣΜΑ ΤΟΥ DNA ΓΙΑ ΑΛΛΑΓΗ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ  ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΜΕ ΤΟ ΟΠΟΙΟ Η ΝΕΑ ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΔΟΞΕΙ ΝΑ ΥΠΟΤΑΞΕΙ ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ. ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ΠΑΝΤΟΤΕ ΣΤΗΝ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ Ο ΛΟΥΘΗΡΟΣ Η ΟΠΟΙΑ ΣΗΜΕΡΑ ΑΝΑΤΡΕΠΕΙ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΕΦΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟΘΕΟ ΤΟΥ DAVOS  ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΟΛΟΒΙΕΦ.