ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ (51)

Συνέχεια από: Tετάρτη 13 Ιουνίου 2018

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ.

του Enrico Berti.

          
Περί της διαλεκτικής στον Κάντ (συνέχεια).
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΟΣ

Η διαφορά ανάμεσα σ'αυτή την αρχή τής μή-αντιφάσεως (α.τ.μ.α) και εμείνης την οποία διατύπωσε ο Αριστοτέλης, φανερώνεται απο την κριτική την οποία ασκεί, αμέσως μετά ο Κάντ, στην αριστοτελική ακριβώς διατύπωση! Την οποία ψέγει ότι εισήγαγε "λόγω απροσεξίας και χωρίς καμμία αναγκαιότητα" σε μία αρχή, η οποία θα έπρεπε να είναι μόνον αναλυτική, ένα συνθετικό στοιχείο, δηλαδή τήν "συνθήκη του χρόνου". Στην αριστοτελική διατύπωση, πράγματι, ένα πράγμα, δηλαδή Α, το οποίο είναι κάτι, δηλαδή Β, δέν μπορεί να είναι ταυτόχρονα όχι-Β, αλλά μπορεί να είναι το ένα και το άλλο πράγμα, τόσο Β όσο και μή-Β συνεχόμενα, στην συνέχεια! Για να κάνουμε ένα παράδειγμα το οποίο παρουσίασε ο Κάντ, ένας άνθρωπος ο οποίος είναι νέος μπορεί στην συνέχεια να μήν είναι νέος, δηλαδή γέρος ή ένας άνθρωπος ο οποίος είναι αμαθής μπορεί στην συνέχεια να μήν είναι, δηλαδή μορφωμένος. Εδώ ο Κάντ συνέλαβε ακριβώς την σημασία τής αριστοτελικής διατύπωσης, η οποία αφορά και τυχαία κατηγορήματα, συμβεβηκότα, δηλαδή εμπειρικά, και επομένως πρέπει να γίνει αναφορά στον χρόνο.

          Η κριτική του είναι η ακόλουθη! "Η αρχή τής αντιφάσεως, καθότι αρχή απλώς λογική, δέν πρέπει να περιορίσει απολύτως τις διατυπώσεις της στις σχέσεις τού χρόνου! Το διφορούμενο βρίσκεται εδώ, στο ότι πρίν διαχωρίζεται ένα κατηγορούμενο ενός πράγματος απο την εννοιά του και κατόπιν μ'αυτό το κατηγορούμενο συνδέεται το αντίθετό του: αυτό που δέν δημιουργεί ποτέ αντίφαση με το υποκείμενο, αλλά μόνον με το κατηγορούμενο του, το οποίο είχε συνδεθεί μ'αυτό συνθετικά". Εάν όμως λέω-συνεχίζει ο Κάντ-κανένας αμόρφωτος άνθρωπος δέν είναι μορφωμένος, τότε η πρόταση είναι αναλυτική, διότι η σημείωση (αμόρφωτος) αποτελεί πλέον την έννοια τού υποκειμένου και σ'αυτή την περίπτωση η αρνητική πρόταση προκύπτει αμέσως απο την αρχή τής αντιφάσεως, χωρίς να υπάρχει η ανάγκη να προσθέσουμε ταυτοχρόνως" (Κριτική καθαρού λόγου 177-178). Εδώ, όπως βλέπουμε, η "αμάθεια" υπολογίσθηκε σαν όρος ή ουσία του υποκειμένου και επομένως το κατηγόρημα "μορφωμένος" καθότι άρνηση της ουσίας, προκύπτει αμέσως αντιφατικό με το υποκείμενο. Η προϋπόθεση του Κάντ είναι ότι η α.τ.μ.α. πρέπει να είναι καθαρά αναλυτική, δηλαδή πρέπει να εκφράζει μόνον ουσιώδεις κατηγορίες, δεσμούς ταυτότητος: Βρισκόμαστε σε πλήρη λογική τής ταυτότητος, ακριβώς όπως στον Παρμενίδη!

          3. Εάν όμως, παρ'όλα αυτά στην διατύπωση τής α.τ.μ.α ή καλύτερα στην μείωσή της στην αρχή τής ταυτότητος, ο Κάντ πραγματοποίησε μία οπισθοδρόμηση ώς πρός τον Αριστοτέλη, υπάρχει όμως ένα άλλο δόγμα το οποίο αφορά την αντίφαση, στο οποίο πραγματοποίησε ένα βήμα μπρός, χάρη στις ανακαλύψεις οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στους μοντέρνους χρόνους απο την άλγεβρα και την Νευτώνειο μηχανική. Πρόκειται για την διάσημη διάκριση ανάμεσα σε λογική αντίθεση και πραγματική αντίθεση, στην οποία εστιάστηκε προσφάτως η προσοχή σε αντι-Εγελιανή λειτουργία και γενικώς σε αντιδιαλεκτική! Πρίν συζητήσουμε αυτές τις τελευταίες συνδέσεις, ας δούμε αναλυτικά τί λέει ο Κάντ!

          Στην προσπάθεια εισαγωγής στην φιλοσοφία τής έννοιας τών αρνητικών ποσοτήτων, όπου συναντήσαμε την πιό αριστοτελική διατύπωση τής α.τ.μ.α, ο Κάντ, υπερασπιζόμενος ακριβώς την μηχανική τού Νεύτωνος απο τις επιθέσεις τού Crucius, δηλώνει ότι υπάρχουν δύο τύποι αντιθέσεως, εκείνη η λογική, δηλαδή η αντίφαση, και η πραγματική, η οποία είναι χωρίς αντίφαση! Η πρώτη αντίθεση, η λογική, είναι η μοναδική την οποία λογαριάσαμε μέχρι τώρα. Συνίσταται στην βεβαίωση και στην άρνηση ενός κατηγορήματος ενός πράγματος ταυτοχρόνως! Η συνέπεια αυτού του λογικού δεσμού είναι μηδέν, όπως ελέχθη στην αρχή τής αντιφάσεως. Ένα σώμα σε κίνηση είναι κίνηση, ένα ακίνητο σώμα, είναι και αυτό κάτι (cogitabile). Αλλά ένα σώμα το οποίο είναι σε κίνηση και ταυτοχρόνως δέν είναι σε κίνηση, δέν είναι τίποτα! " (Πρό-κριτικές πραγματείες). Αυτή η αντίθεση είναι ακριβώς αυτό που ονόμαζε και ο Αριστοτέλης αντίφαση, δηλαδή μία αντίθεση ανάμεσα σε δύο προτάσεις με το ίδιο υποκείμενο και με ένα και το αυτό κατηγόρημα! Το οποίο βεβαιώνουμε και αρνούμαστε αντίστοιχα! Έχει νόημα να την ονομάσουμε λογική, όπως κάνει ο Κάντ, μόνον επειδή αφορά δύο προτάσεις, όχι επειδή οι όροι αυτών δέν εκφράζουν και καταστάσεις πραγματικές! Είδαμε λοιπόν ότι για τον Αριστοτέλη υπάρχουν και όροι αντιφατικοί μεταξύ τους, οι οποίοι δείχνουν πραγματικούς τρόπους τού Είναι, για παράδειγμα καθισμένος καί όρθιος ή όπως στο παράδειγμα τού Κάντ, η κίνηση και η ακινησία! Αυτό που είναι αδύνατον, με την έννοια ότι απαγορεύεται απο την α.τ.μ.α. είναι η ταυτόχρονη εξάρτηση στο ίδιο υποκείμενο, κάτι που είναι μή-πραγματικό και είναι επίσης και αδιανόητο, δέν αντιστοιχεί δηλαδή σε καμμία έννοια!

          Η δεύτερη πραγματική αντίθεση-συνεχίζει ο Κάντ είναι εκείνη όπου δύο κατηγορήματα ενός πράγματος είναι αντίθετα, αλλά όχι λόγω της αρχής τής αντιφάσεως! Και εδώ επίσης το ένα εκμηδενίζει αυτό που τίθεται απο το άλλο, αλλά η συνέπεια είναι κάτι! Μία δύναμις η οποία μεταδίδει μία κίνηση σε ένα σώμα σε μία κατεύθυνση και μία ίση δύναμη σε αντίθετη κατεύθυνση δέν αντιφάσκουν και είναι δυνατές σαν κατηγορήματα ενός και μόνου σώματος. Συνέπεια έρχεται η ακινησία, η οποία είναι κάτι. Πρόκειται για μία αληθινή αντίθεση! Και πράγματι αυτό που τίθεται απο μία απο τις δύο αυτές τάσεις, εάν ήταν μόνη, εκμηδενίζεται απο την άλλη και αμφότερες αυτές οι τάσεις είναι κατηγορήματα αληθινά ενός μόνον πράγματος και του ανήκουν ταυτόχρονα. Ακόμη και εδώ η συνέπεια είναι τίποτα, αλλά με μία διαφορετική σημασία απο την αντίφαση! Απο εδώ και πέρα θα ονομάζουμε 0=μηδέν αυτό το τίποτα!".

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.