Η γραφή ως παράδοση 1

Η γραφή ως παράδοση 

Η αποδόμηση του λογοτεχνικού κανόνα στον Kafka και Harold Bloom

Schrift als Tradition

Die Dekonstruktion des literarischen Kanons bei Kafka und Harold Bloom

Το παρόν κείμενο είναι η διδακτορική διατριβή του Frank Schirrmacher, την οποία εκπόνησε στο Πανεπιστήμιο της πόλης Siegen, στην έδρα της Επιστήμης της Γλώσσας και Λογοτεχνίας. Εκδόθηκε το 1987.

Σημείωση: στον υπότιτλο του έργου βρίσκεται η λέξη Kanon. Η λέξη αυτή έχει το εξής περιεχόμενο:

Kanon είναι το σύνολο των έργων τα οποία θεωρούνται ότι ανήκουν στην λογοτεχνία. Όπως ο Κανόνας της Βίβλου. Επίσης, Kanon είναι και μια συγκεκριμένη ερμηνεία τών λογοτεχνικών έργων, και καθορίζει ποιες αξίες συνδέονται με τα έργα που περιλαμβάνονται στον κανόνα. Αναλόγως τής εποχής αλλάζει και ο κανόνας.

Περιεχόμενα

Μέρος Πρώτο

Ο Kafka και η διαδικασία τής αποδόμησης

Ι. Εισαγωγή

Ι. 1 Γραφή και Θάνατος

Ι. 2 Ιστορία της σωτηρίας και Βιογραφία

Ι. 3 Η σημαντική της Kabbala

I. 4 Γραφή και Νόμος

Ι. 5 Η μεταφορά του «πνεύματος» ως λογοτεχνική παραγωγή

Ι. 6 Η κατάργηση της Αλληγορίας

Ι. 7 Γραφή ως Θύμα

Μέρος Δεύτερο

Ο Harold Bloom και η κατεστραμμένη παράδοση

ΙΙ. Γραφή και συζήτηση περί παράδοσης

ΙΙ. 1 Ανάγνωση και ερμηνεία («reading» versus «interpretation»)

ΙΙ. 2 Διυποκειμενικότητα και σχηματισμός του κανόνα, ιστορία του πνεύματος και γραφή

ΙΙ. 3 Θυσία και παράδοση

ΙΙΙ. Βιβλιογραφία

Ι. Εισαγωγή

Μόλις πριν από λίγο καιρό άρχισε να γίνεται έντονα αποδεκτός στην Γερμανία ο αμερικάνικος αποδομητισμός (Dekonstruktivismus). Το 1973 εκδόθηκε το δοκίμιο του Harold Bloom  με τον τίτλο «The Anxiety of Influence-A Theory of Poetry» (Η αγωνία της επίδρασης, Μια θεωρία για την ποίηση), το οποίο ως συνέχεια των έργων των Paul de Man και Geoffrey Hartman, ανήκει στα θεμελιώδη κείμενα τής «Yale School». Η αποδοχή των αποδομητιστών στην Αμερική ήταν θυελλώδης και οδήγησε και τις συγγενείς επιστήμες, όπως την ιστορία τής τέχνης, σε άλλους ερμηνευτικούς προσανατολισμούς. Στα πλαίσια αυτά, η έννοια τής μάχης για την αυθεντικότητα μεταξύ «αδύναμων» και «ισχυρών» ποιητών (weak and strong poets), που εισήγαγε ο Harold Bloom, και που είναι μια ψυχοϊστορική παραλλαγή τής  σύγκρουσης των παραδόσεων, την οποία περιέγραψαν οι E. R. Curtius και H. R. Jauß, επέφερε νέες ερμηνευτικές στρατηγικές.

Ενώ στην Αγγλία η «αποδομητιστική ποίηση» προσέλκυσε ισχυρές επιθέσεις, ιδιαίτερα της σχολής του Leavis, φαίνεται πως η γερμανική πρόσληψη προσπαθεί να ευθυγραμμιστεί, δεσμευτικά, με τη θεωρία του Bloom. Η νέα ερμηνεία τής αγγλοσαξονικής καλλιτεχνικής παράδοσης την οποία επιχειρεί ο Bloom, όπως και η ψυχοϊστορική ανάλυση τής ένταξης στον κανόνα των λογοτεχνικών κειμένων, δεν έχει ακόμα δοκιμαστεί στην γερμανική ιστορία τής λογοτεχνίας. Ο Bloom δεν έχει καταπιαστεί με την λογοτεχνική παράδοση στην Γερμανία, εάν εξαιρέσουμε την ερμηνεία που κάνει στο ύστερο έργο του Thomas Mann στο «The Anxiety of Influence». Από την άλλη όμως, τα θεμελιώδη κείμενα τών αποδομητιστών, στις ουσιώδεις προτάσεις τους, αναφέρονται στην ευρωπαϊκή παράδοση, και ιδιαίτερα τις φιλοσοφικές παραδόσεις στην Γερμανία.

Οι εκφράσεις τού Harold Bloom στα έργα του «The Anxiety of Influence», «A Map of Misreading», «Poetry and Repression» και «Kabbalah and Criticism» καθιστούν βέβαιο πως ο αποδομητισμός, πέραν τής αντιπαράθεσης του με τον Freud, διεξάγει και ένα έντονο διάλογο με την φιλοσοφία τού Nietzsche. Το δοκίμιο του Nietzsche «Vom Nutzen und Nachteil der Historie» (Περί της χρησιμότητας και των μειονεκτημάτων της ιστορίας) ανήκει στα κανονικά κείμενα των αποδομητιστών, όπως και η δια των Γάλλων μεταστρουκτουραλιστών διαδιδόμενη ανάγνωση των Husserl και Heidegger.

Τα δάνεια τής θεωρίας τού Bloom από την γερμανική φιλοσοφία τού ύστερου 19^ου αιώνα έχουν υποτιμηθεί μέχρι τώρα. Σε αυτό συνέβαλε και η δήλωση τού Paul de Man, σύμφωνα με την οποία ο  Harold Bloom δεν ενδιαφέρεται για τις συζητήσεις εντός τής Ευρώπης σε θέματα επιστήμης τής λογοτεχνίας. Στην πραγματικότητα όμως, φαίνεται πως ο Bloom είναι ο μόνος θεωρητικός τής «Yale School» ο οποίος προσπαθεί να επιτύχει μια σύνθεση τών επιστημών τής ευρωπαϊκής παράδοσης και της αμερικάνικης λογοτεχνίας.

Στο «Kabbalah and Criticism» ο Harold Bloom αντιπαραθέτει τις παραδόσεις τής «μεταφυσικής τής εσπερίας», όπως την ονομάζει, με τις αρχές τής ιουδαϊκής πρακτικής τής ερμηνείας. Στο «Kabbalah and Criticism» ο Bloom κατανοεί για πρώτη φορά τον εαυτό τους ως «αποδομητή τής παράδοσης». Ο Hans Ulrich Gumbrecht ονόμασε το βιβλίο αυτό «λύση με μορφή θεωρίας», «γιατί η εκεί αναπτυσσόμενη θεώρηση τής ιστορίας τής λογοτεχνίας, δίνει τα πρωτεία στους Αμερικανούς ποιητές, από την εποχή του ρομαντισμού». Πράγματι, η ερμηνεία τής Kabbala που δίνει ο Bloom ισορροπεί ανάμεσα στην επιστημονική ανάλυση και την ποίηση. Το καίριο σημείο βρίσκεται στο γεγονός, πως ο Bloom θεωρεί την μοντέρνα αντίληψη περί της Kabbala (παράδοση) ως μεγαλειώδη ποίηση της σύγχρονης εποχής: ο συγγραφέας της είναι ο Gershom Sholem, τον οποίο ο Bloom ονομάζει «Milton των Ιουδαίων ερμηνευτών».

Ο Bloom υποδείκνυε ανέκαθεν, πως «ισχυροί ποιητές» διαβάζουν την παράδοση «αποδομητικά», ασχέτως εάν το συνειδητοποιούν ή όχι. Η παρούσα εργασία σκοπό έχει να ελέγξει την κεντρική αυτή τοποθέτηση τού Bloom, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα την «Δίκη» τού Κάφκα. Στην προσπάθεια μας αυτή δεν έχουμε ως μοναδικό σκοπό να καταδείξουμε πως ο Kafka παρουσιάστηκε ως «αποδομητής» τής παραδόσεως. Αλλά επίσης, σύμφωνα με την θέση του Gumbrecht, θα δείξουμε πως η λογοτεχνία του Kafka αντιπροσωπεύει ήδη το αποδομητισιτκό «reading», το οποίο «λαμβάνει την θέση των ερμηνειών». Η «Δίκη» του Kafka, αυτή είναι η υπόθεση, είναι ένα αναλυτικό βιβλίο, το οποίο κρύβει την διανοητική του απαίτηση κάτω από μια πληθώρα αναγνωσμάτων τής παράδοσης.

Στην προσπάθεια αυτή θα χρησιμοποιήσουμε ιδιαιτέρως το έργο του Bloom «Kabbalah and Criticism». O Bloom αντιλαμβάνεται την Kabbala ταυτόχρονα και ως μεταφορά για τις διαδικασίες δημιουργίας τής παράδοσης. Μια από τις τοποθετήσεις του, είναι πως η Kabbala έχει την απαίτηση να πάει πίσω από την Γένεση, πίσω από την μαρτυρία τής Δημιουργίας που δίνει η Βίβλος.  Οι καμπαλιστές, οι οποίοι θέλουν να δείξουν πώς κόσμος προήλθε από την γραφή, προσπαθούν να υπονομεύσουν τα πρωτεία της Γενέσεως. Αυτή η με πολλές λεπτομέρειες αποδεδειγμένη υπόθεση πως οι ποιητές «έρχονται εκ των υστέρων» (Nachzeitlichkeit), αντιστοιχεί με ένα καταπληκτικό τρόπο σε μια αυτό-περιγραφή τού Kafka. Η λογοτεχνία του, έτσι έγραψε στα τελευταία του χρόνια, είναι «έφοδος κατά του τελευταίου γήινου ορίου…και θα μπορούσε, αν δεν ερχόταν ο Σιωνισμός στην μέση, πολύ εύκολα να εξελιχθεί σε μια νέα μυστική διδασκαλία, μια νέα Kabbala. Οι προϋποθέσεις υπάρχουν. Εδώ όμως απαιτείται μια ασύλληπτη ιδιοφυία, που θα απλώσει τις ρίζες της στους παλιούς αιώνες, ή θα ξαναδημιουργήσει τους παλιούς αιώνες, και με όλα αυτά δεν εκδηλώνεται, αλλά τώρα μόλις αρχίζει να εκδηλώνεται».

Αυτή η αυτό-ερμηνεία είναι η ακριβής διατύπωση από τον Bloom τής έννοιας τών «ισχυρών ποιητών», που μέσω τών έργων τους αναμορφώνουν τον κανόνα τής λογοτεχνίας.

Συνεχίζεται

ΕΔΩ ΚΡΥΒΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΦΑΝΕΡΩΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΑΝΑΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΡΑΜΦΟ, ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΑΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΖΗΖΙΟΥΛΑ, ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΕΧΟΥΝ ΕΠΕΚΤΑΘΕΙ ΚΑΙ ΕΚΛΑΙΚΕΥΘΕΙ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΠΡΩΤΕΙΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ. 

ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ.

Αμέθυστος